War and what comes after | Clemantine Wamariya

Vertaald door: Desiree Kramer Nagekeken door: Peter van de Ven

Words matter.

Woorden doen ertoe.

They can heal

Ze kunnen genezen

and they can kill ...

en ze kunnen doden --

yet, they have a limit.

Maar ze hebben grenzen.

When I was in eighth grade,

Toen ik op de middelbare school zat,

my teacher gave me a vocabulary sheet

gaf mijn leraar mij een woordenlijst

with the word "genocide."

met het woord 'genocide'.

I hated it.

Ik haatte het.

The word genocide is clinical ...

Het woord genocide is klinisch,

overgeneral ...

overalgemeen,

bloodless ...

bloedeloos,

dehumanizing.

mensonterend.

No word

Geen woord

can describe

kan beschrijven

what this does to a nation.

wat dat met een land doet.

You need to know,

Je moet weten

in this kind of war,

dat in dit soort oorlogen

husbands kills wives,

echtgenoten echtgenotes vermoorden,

wives kill husbands,

echtgenotes echtgenoten vermoorden,

neighbors and friends kill each other.

buren en vrienden elkaar vermoorden.

Someone

Iemand

in power

die aan de macht is,

says,

zegt:

"Those over there ...

"Die daar --

they don't belong.

zij horen hier niet.

They're not human."

Dat zijn geen mensen."

And people believe it.

En mensen geloven het.

I don't want words

Ik wil niet dat woorden

to describe this kind of behavior.

dat soort gedrag beschrijven.

I want words to stop it.

Ik wil dat woorden het tegenhouden.

But where are the words to stop this?

Maar waar zijn de woorden die dit tegenhouden?

And how do we find the words?

En hoe vinden we de woorden?

But I believe, truly, we have to keep trying.

Maar ik geloof echt dat we het moeten blijven proberen.

I was born in Kigali, Rwanda.

Ik ben geboren in Kigali in Rwanda.

I felt loved by my entire family

Ik voelde me geliefd door mijn hele familie

and my neighbors.

en mijn buren.

I was constantly being teased by everybody,

Ik werd altijd door iedereen geplaagd,

especially my two older siblings.

vooral door mijn oudere broer en zus.

When I lost my front tooth,

Toen mijn voortand eruit ging,

my brother looked at me and said,

keek mijn broer naar me en zei:

"Oh, it has happened to you, too?

"O, is jou dat ook overkomen?

It will never grow back."

Die komt nooit meer terug."

(Laughter)

(Gelach)

I enjoyed playing everywhere,

Ik genoot ervan om overal te spelen,

especially my mother's garden and my neighbor's.

vooral in mijn moeders tuin en in de tuin van de buren.

I loved my kindergarten.

Ik vond het fijn in de kleuterklas.

We sang songs,

We zongen liedjes,

we played everywhere

we speelden overal

and ate lunch.

en lunchten samen.

I had a childhood

Ik had een jeugd

that I would wish for anyone.

die ik iedereen zou toewensen.

But when I was six,

Maar toen ik zes was,

the adults in my family began to speak in whispers

begonnen de volwassenen in mijn familie te fluisteren

and shushed me any time that I asked a question.

en telkens als ik iets vroeg zeiden ze dat ik stil moest zijn.

One night,

Op een avond

my mom and dad came.

kwamen mijn vader en moeder.

They had this strange look when they woke us.

Ze hadden een vreemde blik in hun ogen toen ze ons wakker maakten.

They sent my older sister Claire and I to our grandparent's,

Ze stuurden mijn oudere zus Claire en mij naar onze grootouders

hoping whatever was happening would blow away.

in de hoop dat wat er gebeurde over zou waaien.

Soon we had to escape from there, too.

Al spoedig moesten we ook daarvandaan vluchten.

We hid,

We verstopten ons,

we crawled,

we kropen,

we sometimes ran.

soms renden we.

Sometimes I heard laughter

Soms hoorde ik gelach

and then screaming and crying

en daarna geschreeuw en gehuil

and then noise that I had never heard.

en dan een geluid dat ik nog nooit had gehoord.

You see,

Weet je,

I did not know

ik wist niet

what those noises were.

wat voor geluiden dat waren.

They were neither human --

Ze waren niet menselijk --

and also at the same time, they were human.

maar op hetzelfde moment waren ze toch menselijk.

I saw people who were not breathing.

Ik zag mensen die niet ademden.

I thought they were asleep.

Ik dacht dat ze sliepen.

I still didn't understand what death was,

Ik wist nog steeds niet wat dood zijn was

or killing in itself.

of wat moord betekende.

When we would stop to rest for a little bit

Als we stopten om wat uit te rusten

or search for food,

of om voedsel te zoeken,

I would close my eyes,

deed ik mijn ogen dicht,

hoping when I opened them,

in de hoop dat als ik ze opende,

I would be awake.

ik wakker zou zijn.

I had no idea which direction was home.

Ik had geen idee welke kant op thuis was.

Days were for hiding

De dagen waren er om te verstoppen

and night for walking.

en de nachten om te lopen.

You go from a person who's away from home

Je verandert van een mens die van huis is

to a person with no home.

in een mens zonder thuis.

The place that is supposed to want you

De plek waar je welkom zou moeten zijn,

has pushed you out,

heeft je eruit gegooid

and no one takes you in.

en je wordt nergens binnengelaten.

You are unwanted

Je bent ongewild,

by anyone.

bij iedereen.

You are a refugee.

Je bent een vluchteling.

From age six to 12,

Vanaf mijn zesde tot mijn twaalfde

I lived in seven different countries,

heb ik in zeven verschillende landen gewoond,

moving from one refugee camp to another,

verhuisde ik van het ene vluchtelingenkamp naar het andere,

hoping we would be wanted.

in de hoop dat we welkom waren.

My older sister Claire,

Mijn oudere zus Claire,

she became a young mother ...

zij werd al jong moeder.

and a master at getting things done.

Ze is meester in dingen gedaan krijgen.

When I was 12,

Toen ik 12 was,

I came to America with Claire and her family on refugee status.

kwamen Claire, haar gezin en ik als vluchtelingen naar Amerika.

And that's only the beginning,

En dat was maar het begin.

because even though I was 12 years old,

Want hoewel ik 12 jaar was,

sometimes I felt like three years old

voelde ik me soms drie jaar oud

and sometimes 50 years old.

en soms wel 50 jaar oud.

My past receded,

Mijn verleden raakte op de achtergrond,

grew jumbled,

het werd vaag,

distorted.

vertekend.

Everything was too much

Alles was te veel

and nothing.

en niets.

Time seemed like pages torn out of a book

De tijd leek op pagina's die uit een boek gescheurd waren

and scattered everywhere.

en overal versnipperd lagen.

This still happens to me standing right here.

Dat gebeurt nog steeds met me terwijl ik hier sta.

After I got to America,

Nadat ik in Amerika kwam,

Claire and I did not talk about our past.

praatten Claire en ik nooit over ons verleden.

In 2006,

In 2006,

after 12 years

na 12 jaar

being separated away from my family,

gescheiden te zijn geweest van mijn familie,

and then seven years knowing that they were dead

en toen zeven jaar dat we dachten dat ze dood waren

and them thinking that we were dead,

en zij dachten dat wij dood waren,

we reunited ...

werden we herenigd

in the most dramatic, American way possible.

op de meest ontroerende, Amerikaanse manier die je je voor kan stellen.

Live,

Live

on television --

op televisie --

(Laughter)

(Gelach)

on "The Oprah Show."

bij de Oprah Winfrey Show.

(Laughter)

(Gelach)

(Applause)

(Applaus)

I told you, I told you.

Ik zei het je toch.

(Laughter)

(Gelach)

But after the show,

Maar na de show,

as I spent time with my mom and dad

toen ik tijd doorbracht met mijn moeder en vader

and my little sister

en mijn kleine zusje

and my two new siblings that I never met,

en twee zusjes die ik nog nooit ontmoet had,

I felt anger.

voelde ik boosheid.

I felt every deep pain in me.

Ik voelde intense pijn vanbinnen.

And I know that there is absolutely nothing,

En ik weet dat er absoluut niets is,

nothing,

niets,

that could restore the time we lost with each other

dat een compensatie zou kunnen zijn voor de verloren tijd samen

and the relationship we could've had.

en de relatie die we hadden kunnen hebben.

Soon, my parents moved to the United States,

Al spoedig verhuisden m'n ouders naar de VS,

but like Claire,

maar net als Claire

they don't talk about our past.

spreken ze nooit over het verleden.

They live in never-ending present.

Zij leven in het eindeloze heden.

Not asking too many questions,

Ze stellen bijna geen vragen,

not allowing themselves to feel --

staan zichzelf niet toe te voelen

moving in small steps.

en bewegen in kleine stapjes vooruit.

None of us, of course, can make sense of what happened to us.

We begrijpen allemaal natuurlijk niet waar we het moeten zoeken.

Though my family is alive --

Hoewel mijn familie leeft --

yes, we were broken,

Ja, we waren gebroken,

and yes, we are numb

en ja, we zijn verdoofd

and we were silenced by our own experience.

en we werden het zwijgen opgelegd door onze eigen ervaringen.

It's not just my family.

Het is niet alleen mijn familie.

Rwanda is not the only country

Rwanda is niet het enige land

where people have turned on each other

waar mensen zich tegen elkaar keerden

and murdered each other.

en elkaar vermoordden.

The entire human race,

Het gehele menselijke ras

in many ways,

is op veel manieren

is like my family.

als mijn familie.

Not dead;

Niet dood;

yes, broken, numb and silenced by the violence of the world

maar gebroken, verdoofd en het zwijgen opgelegd door het geweld in de wereld

that has taken over.

dat het overgenomen heeft.

You see,

Zie je,

the chaos of the violence continues inside

de chaos van het geweld gaat vanbinnen door,

in the words we use

door de woorden die we gebruiken

and the stories we create every single day.

en de verhalen die we elke dag creëren.

But also on the labels that we impose on ourselves

Maar ook door de etiketten die we plakken op onszelf

and each other.

en op anderen.

Once we call someone "other,"

Op het moment dat we iemand 'de ander' noemen,

"less than,"

'minder dan',

"one of them"

'één van hen',

or "better than,"

of 'beter dan',

believe me ...

geloof me --

under the right condition,

in de juiste omstandigheid

it's a short path to more destruction.

is dat een korte weg naar meer vernietiging.

More chaos

Meer chaos

and more noise

en meer geluiden

that we will not understand.

die we niet zullen begrijpen.

Words will never be enough

Woorden zullen nooit genoeg zijn

to quantify and qualify the many magnitudes

om de omvang van de door mensen veroorzaakte vernietiging

of human-caused destruction.

vast te stellen en te definiëren.

In order for us

Als wij

to stop the violence that goes on in the world,

het geweld in de wereld willen stoppen,

I hope --

hoop ik --

at least I beg you --

smeek ik jullie

to pause.

om even stil te staan.

Let's ask ourselves:

Laten we onszelf afvragen:

Who are we without words?

Wie zijn we zonder woorden?

Who are we without labels?

Wie zijn we zonder etiketten?

Who are we in our breath?

Wie zijn we in onze ademhaling?

Who are we in our heartbeat?

Wie zijn we in ons hart?

(Applause)

(Applaus)