War and what comes after | Clemantine Wamariya

Translator: giang nguyễn Reviewer: Trang Do Nu Gia

Sức mạnh ngôn từ.

Chúng có thể chữa lành và chúng có thể giết chóc ...

Words matter.

nhưng, chúng có giới hạn.

They can heal

Năm tôi học lớp tám,

and they can kill ...

yet, they have a limit.

giáo viên đã đưa cho tôi một phiếu từ vựng.

When I was in eighth grade,

có từ “diệt chủng”.

my teacher gave me a vocabulary sheet

Tôi ghét nó.

with the word "genocide."

Từ diệt chủng thật bệnh hoạn...

I hated it.

khái quát quá mức...

The word genocide is clinical ...

nhẫn tâm...

phi nhân tính.

overgeneral ...

Không một từ nào

bloodless ...

có thể mô tả

dehumanizing.

điều nó gây ra cho một quốc gia.

No word

Bạn cần phải biết,

can describe

hình thức chiến tranh này,

what this does to a nation.

chồng giết vợ,

You need to know,

vợ giết chồng,

in this kind of war,

hàng xóm và bạn bè giết lẫn nhau.

husbands kills wives,

wives kill husbands,

Ai đó

neighbors and friends kill each other.

có thế lực

nói rằng,

“Những người đó...

Someone

họ không thuộc về nơi này.

in power

Họ không phải con người.”

says,

Và mọi người tin vào điều này.

"Those over there ...

they don't belong.

Tôi không muốn ngôn từ

They're not human."

miêu tả về hành vi này.

And people believe it.

Tôi muốn ngôn từ dừng được nó.

I don't want words

to describe this kind of behavior.

Nhưng ngôn từ nào dừng được điều này?

I want words to stop it.

Và làm cách nào để ta tìm ngôn từ đó?

But where are the words to stop this?

Nhưng tôi thật sự tin rằng chúng ta cần tiếp tục cố gắng.

And how do we find the words?

Tôi sinh ra ở Kigali, Rwanda.

But I believe, truly, we have to keep trying.

Tôi được yêu thương bởi cả gia đình

I was born in Kigali, Rwanda.

và những người láng giềng.

Tôi luôn bị mọi người trêu chọc,

I felt loved by my entire family

nhất là hai anh chị lớn của tôi.

and my neighbors.

Khi tôi rụng răng cửa,

I was constantly being teased by everybody,

anh trai nhìn tôi và nói,

especially my two older siblings.

“Ồ, em cũng bị như vậy sao?

When I lost my front tooth,

Nó không mọc lại nữa đâu.”

(Tiếng cười)

my brother looked at me and said,

Tôi vui vẻ dạo chơi khắp nơi,

"Oh, it has happened to you, too?

nhất là ở vườn của mẹ và của hàng xóm.

It will never grow back."

(Laughter)

Tôi yêu trường mầm non của mình.

I enjoyed playing everywhere,

Chúng tôi hát,

especially my mother's garden and my neighbor's.

vui chơi khắp nơi

và ăn trưa.

I loved my kindergarten.

Tôi có tuổi thơ

We sang songs,

we played everywhere

mà tôi ao ước như mọi người.

and ate lunch.

I had a childhood

Nhưng khi lên sáu,

that I would wish for anyone.

người lớn trong nhà bắt đầu thì thầm khi nói chuyện

But when I was six,

và bảo tôi im đi mỗi lần tôi đặt câu hỏi.

the adults in my family began to speak in whispers

Một đêm,

bố mẹ tôi đến.

and shushed me any time that I asked a question.

Họ có thái độ kỳ lạ khi đánh thức chúng tôi.

One night,

Họ gửi chị gái Claire và tôi đến nhà ông bà,

my mom and dad came.

They had this strange look when they woke us.

mong rằng bất cứ điều gì đang diễn ra sẽ sớm biến mất.

They sent my older sister Claire and I to our grandparent's,

Không lâu sau chúng tôi cũng phải trốn chạy khỏi đó.

hoping whatever was happening would blow away.

Chúng tôi trốn,

chúng tôi bò,

đôi khi là bỏ chạy.

Soon we had to escape from there, too.

We hid,

we crawled,

Đôi khi tôi nghe thấy tiếng cười

we sometimes ran.

và rồi biến thành tiếng hét và khóc

Sometimes I heard laughter

và những âm thanh tôi chưa nghe bao giờ.

and then screaming and crying

Bạn thấy đấy,

Tôi không rõ

and then noise that I had never heard.

những âm thanh đó là gì.

You see,

Chúng không hẳn từ con người --

I did not know

và đồng thời nghe cũng rất giống con người.

what those noises were.

Tôi thấy những người đã tắt thở.

They were neither human --

and also at the same time, they were human.

Tôi tưởng là họ đang ngủ.

I saw people who were not breathing.

Tôi vẫn chưa rõ cái chết là gì,

I thought they were asleep.

hoặc giết chóc bản chất là gì.

I still didn't understand what death was,

Khi chúng tôi dừng chân để nghỉ

và tìm kiếm thức ăn,

or killing in itself.

Tôi đã nhắm mắt,

mong rằng khi mình mở mắt ra,

When we would stop to rest for a little bit

tôi sẽ tỉnh giấc.

or search for food,

I would close my eyes,

Tôi không biết hướng đi về nhà.

hoping when I opened them,

I would be awake.

Ban ngày lẩn trốn

I had no idea which direction was home.

và ban đêm di chuyển.

Days were for hiding

Bạn từ một người sống xa nhà

and night for walking.

trở thành một người mất nhà.

You go from a person who's away from home

Nơi mà đang lẽ đón nhận bạn

lại đẩy bạn ra xa,

to a person with no home.

và không một ai đón nhận bạn.

The place that is supposed to want you

has pushed you out,

Bạn là kẻ thừa

với mọi người.

and no one takes you in.

You are unwanted

Bạn là người tị nạn.

by anyone.

Từ năm sáu đến 12 tuổi,

You are a refugee.

tôi đã sống ở bảy quốc gia khác nhau,

chuyển từ trại tị nạn này đến trại khác,

From age six to 12,

I lived in seven different countries,

mong rằng chúng tôi sẽ được đón nhận.

moving from one refugee camp to another,

Chị gái lớn Claire của tôi,

hoping we would be wanted.

chị trở thành một người mẹ trẻ...

và bậc thầy hoàn thành công việc.

My older sister Claire,

she became a young mother ...

Khi tôi 12,

tôi đến Mỹ cùng chị Claire và gia đình chị dưới hình thức tị nạn.

and a master at getting things done.

When I was 12,

I came to America with Claire and her family on refugee status.

Và đó mới chỉ là khởi đầu,

vì dẫu cho tôi có đang ở độ tuổi 12,

đôi khi tôi cảm thấy mình như mới lên 3

And that's only the beginning,

và đôi khi đã sang 50 tuổi rồi.

because even though I was 12 years old,

Quá khứ bị hắt hủi,

đầy hỗn độn,

sometimes I felt like three years old

đổ vỡ của tôi.

and sometimes 50 years old.

Mọi thứ đều quá mức

My past receded,

và cũng chẳng còn gì.

grew jumbled,

distorted.

Thời gian như xé toạc những trang sách

Everything was too much

and nothing.

và quăng chúng khắp nơi.

Time seemed like pages torn out of a book

Điều đó vẫn xảy ra với tôi của hiện tại.

and scattered everywhere.

This still happens to me standing right here.

Sau khi tôi đến Mỹ,

Chị Claire và tôi không bàn về quá khứ của mình.

After I got to America,

Năm 2006,

Claire and I did not talk about our past.

sau 12 năm

bị chia cách khỏi gia đình mình,

và rồi bảy năm nghĩ họ đã chết

In 2006,

after 12 years

và họ cho rằng chúng tôi cũng đã chết,

chúng tôi đã được tái ngộ...

being separated away from my family,

and then seven years knowing that they were dead

theo cách chính kịch kiểu Mỹ nhất có thể.

and them thinking that we were dead,

we reunited ...

Trực tiếp,

in the most dramatic, American way possible.

trên tivi --

(Tiếng cười)

trên “Chương trình của Oprah”

(Tiếng cười)

Live,

(Vỗ tay)

on television --

(Laughter)

on "The Oprah Show."

(Laughter)

Tôi đã nói mà.

(Applause)

(Tiếng cười)

Nhưng sau chương trình,

I told you, I told you.

(Laughter)

tôi dành thời gian cùng bố mẹ

But after the show,

và em gái

as I spent time with my mom and dad

và hai anh chị em mới mà tôi chưa từng gặp,

Tôi cảm thấy tức giận.

and my little sister

and my two new siblings that I never met,

Tôi nhận thấy nỗi đau sâu thẳm trong mình.

I felt anger.

Và tôi biết rằng không một thứ gì,

I felt every deep pain in me.

dù chỉ một,

có thể lấy lại được thời gian bên nhau đã bị đánh mất

And I know that there is absolutely nothing,

và mối quan hệ mà chúng tôi có thể có.

nothing,

that could restore the time we lost with each other

Không lâu sau, bố mẹ tôi chuyển đến Mỹ,

and the relationship we could've had.

nhưng cũng như chị Claire,

họ không nhắc gì về quá khứ.

Soon, my parents moved to the United States,

Họ sống cho thực tại-bất diệt.

but like Claire,

they don't talk about our past.

Không hỏi nhiều câu hỏi,

không cho phép bản thân có cảm nhận --

They live in never-ending present.

thay đổi dù chỉ một chút.

Not asking too many questions,

not allowing themselves to feel --

Dĩ nhiên, không ai trong chúng tôi có thể hợp lý hoá được việc đã xảy ra.

moving in small steps.

None of us, of course, can make sense of what happened to us.

Dù gia đình tôi còn sống --

chúng tôi đã tan vỡ,

chúng tôi vô cảm

Though my family is alive --

và chúng tôi im lặng trước chính trải nghiệm của bản thân.

yes, we were broken,

and yes, we are numb

Không chỉ ở gia đình tôi.

and we were silenced by our own experience.

Rwanda không chỉ là đất nước duy nhất

It's not just my family.

nơi người dân quay lưng lại với nhau

và ám sát lẫn nhau.

Rwanda is not the only country

Cả nhân loại,

where people have turned on each other

theo nhiều cách,

and murdered each other.

bị giống như gia đình tôi.

The entire human race,

Không chết;

in many ways,

nhưng tan vỡ, vô cảm và im lặng bởi bạo lực từ thế giới

is like my family.

Not dead;

đã chiếm quyền kiểm soát.

yes, broken, numb and silenced by the violence of the world

Bạn thấy đấy,

sự hỗn loạn của bạo lực tiếp diễn bên trong

that has taken over.

ngôn từ mà chúng ta dùng

You see,

the chaos of the violence continues inside

và những câu chuyện ta tạo nên mỗi ngày.

in the words we use

Nhưng cũng là nhãn mác mà ta gán cho bản thân

and the stories we create every single day.

và những người khác.

But also on the labels that we impose on ourselves

Một khi ta gọi ai đó “người khác,”

and each other.

“tệ hơn,”

“một trong số họ”

hoặc “tốt hơn,”

Once we call someone "other,"

hãy tin tôi...

"less than,"

"one of them"

dưới điều kiện thích hợp,

or "better than,"

believe me ...

nó là con đường tắt dẫn đến nhiều sự huỷ diệt hơn.

under the right condition,

Nhiều hỗn loạn hơn

và nhiều âm thanh

it's a short path to more destruction.

mà ta sẽ không thể hiểu được.

Ngôn từ là không bao giờ đủ

More chaos

and more noise

that we will not understand.

để định lượng và định tính cho độ lớn

Words will never be enough

của hàng loạt sự huỷ diệt gây ra bởi loài người.

to quantify and qualify the many magnitudes

Để chúng ta

of human-caused destruction.

ngăn chặn được bạo lực tăng cao trên toàn cầu,

In order for us

Tôi hy vong --

ít nhất là tôi cầu xin bạn --

to stop the violence that goes on in the world,

hãy dừng lại một chút.

Hãy hỏi bản thân rằng:

I hope --

at least I beg you --

Chúng ta là ai nếu không có ngôn từ?

to pause.

Let's ask ourselves:

Chúng ta là ai nếu không gán nhãn?

Who are we without words?

Chúng ta là ai trong từng hơi thở?

Who are we without labels?

Chúng ta là ai trong nhịp đập trái tim?

Who are we in our breath?

(Vỗ tay)

Who are we in our heartbeat?

(Applause)