War and what comes after | Clemantine Wamariya

Çeviri: Merve Kılıç Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

Words matter.

Sözcükler önemlidir.

They can heal

İyileştirebilirler

and they can kill ...

ve öldürebilirler...

yet, they have a limit.

Yine de bir limitleri vardır.

When I was in eighth grade,

Sekizinci sınıftayken

my teacher gave me a vocabulary sheet

öğretmenim bana bir kelime listesi vermişti,

with the word "genocide."

içinde "soykırım" sözcüğü geçiyordu.

I hated it.

Nefret etmiştim.

The word genocide is clinical ...

Soykırım sözcüğü;

ilgisiz...

overgeneral ...

aşırı genelleyici...

bloodless ...

kansız...

dehumanizing.

kişiliksizleştirilmiş.

No word

Hiçbir kelime

can describe

bunun, bir ulusa

what this does to a nation.

neler yapabileceğini anlatamaz.

You need to know,

Bilmelisiniz ki,

in this kind of war,

bu tür bir savaşta;

husbands kills wives,

kocalar karılarını öldürür,

wives kill husbands,

karılar kocalarını öldürür,

neighbors and friends kill each other.

komşular ve arkadaşlar birbirini öldürür.

Someone

İktidarda

in power

olan biri

says,

şöyle der,

"Those over there ...

"Şuradakiler...

they don't belong.

ait değiller.

They're not human."

Onlar insan değil."

And people believe it.

Ve insanlar inanır.

I don't want words

Bu tip tutumları

to describe this kind of behavior.

tanımlayan sözcükler olsun istemiyorum.

I want words to stop it.

Durduracak sözcükleri istiyorum.

But where are the words to stop this?

Oysa durduracak kelimeler nerede?

And how do we find the words?

Ve biz bu sözcükleri nasıl bulabiliriz?

But I believe, truly, we have to keep trying.

Yürekten inanıyorum ki, denemeye devam etmeliyiz.

I was born in Kigali, Rwanda.

Kigali, Ruanda'da doğdum.

I felt loved by my entire family

Tüm ailem ve komşularım tarafımdan

and my neighbors.

sevildiğimi hissettim.

I was constantly being teased by everybody,

Herkes, özellikle iki büyük kardeşim

especially my two older siblings.

devamlı olarak bana sataşıyordu.

When I lost my front tooth,

Ön dişlerimi kaybettiğimde

my brother looked at me and said,

abim bana bakıp

"Oh, it has happened to you, too?

"Ah, bu sana da mı oldu?

It will never grow back."

Asla geri çıkmayacak." demişti.

(Laughter)

(Gülüşler)

I enjoyed playing everywhere,

Her yerde, özellikle de annemin

especially my mother's garden and my neighbor's.

ve komşularımızın bahçesinde oynamaktan keyif alıyordum.

I loved my kindergarten.

Kreşimi seviyordum.

We sang songs,

Şarkılar söylüyor,

we played everywhere

her yerde oynuyor

and ate lunch.

ve öğle yemeklerimizi yiyorduk.

I had a childhood

Herkesin sahip olmasını

that I would wish for anyone.

dileyebileceğim bir çocukluk geçirdim.

But when I was six,

Ancak ben altı yaşımdayken

the adults in my family began to speak in whispers

ailemizin yetişkinleri fısıltılarla konuşmaya

and shushed me any time that I asked a question.

ve ne zaman soru sorsam beni susturmaya başladılar.

One night,

Bir gece

my mom and dad came.

annem ve babam geldi.

They had this strange look when they woke us.

Bize uyandırdıklarında bakışlarında bir tuhaflık vardı.

They sent my older sister Claire and I to our grandparent's,

Her ne oluyorsa üstesinden gelmeyi umarak ablam Claire'i ve beni,

hoping whatever was happening would blow away.

büyükannemlere gönderdiler.

Soon we had to escape from there, too.

Çok geçmeden oradan da kaçmak zorunda kaldık.

We hid,

Saklandık,

we crawled,

süründük,

we sometimes ran.

bazı zamanlar kaçtık.

Sometimes I heard laughter

Bazen gülüşler duyuyorum,

and then screaming and crying

ardından çığlık ve ağlama,

and then noise that I had never heard.

ve ardından daha önce hiç duymadığım bir ses.

You see,

Anlayacağınız

I did not know

o seslerin ne olduğunu

what those noises were.

bilmiyordum.

They were neither human --

Hem insan değillerdi

and also at the same time, they were human.

hem de aynı zamanda insanlardı.

I saw people who were not breathing.

Nefes almayan insanlar gördüm.

I thought they were asleep.

Uyuduklarını düşünüyordum.

I still didn't understand what death was,

Ölümün ya da öldürmenin ne olduğunu

or killing in itself.

hâlâ anlayabilmiş değilim.

When we would stop to rest for a little bit

Dinlenmek ya da yemek aramak için durduğumuzda,

or search for food,

I would close my eyes,

gözlerimi açtığımda uyanacağım ümidi ile

hoping when I opened them,

gözlerimi kapatırdım.

I would be awake.

I had no idea which direction was home.

Evin hangi yönde olduğuna dair hiçbir fikrim yoktu.

Days were for hiding

Günler saklanmak,

and night for walking.

geceler yürümek içindi.

You go from a person who's away from home

Evinden uzaktaki insandan,

to a person with no home.

evi olmayan insana dönüşüyorsunuz.

İstenmeniz gereken yerden

The place that is supposed to want you

has pushed you out,

kovuluyorsunuz

and no one takes you in.

ve kimse tarafından içeri alınmıyorsunuz.

You are unwanted

Kimse tarafından istenmeyen kişi

oluyorsunuz.

by anyone.

You are a refugee.

Bir mültecisiniz.

From age six to 12,

6 yaşından 12 yaşına kadar

I lived in seven different countries,

yedi farklı ülkede yaşadım,

moving from one refugee camp to another,

bir mülteci kampından diğerine giderken

hoping we would be wanted.

birileri tarafından istenenler olmayı umarak.

My older sister Claire,

Ablam Claire

she became a young mother ...

genç bir anne ve

and a master at getting things done.

istediklerini halledebilme uzmanı oldu.

When I was 12,

12 yaşımda, Claire ve ailesiyle beraber

I came to America with Claire and her family on refugee status.

mülteci olarak ABD'ye geldim.

And that's only the beginning,

Ve bu sadece başlangıçtı,

because even though I was 12 years old,

çünkü her ne kadar 12 yaşında da olsam

sometimes I felt like three years old

bazen üç yaşında

and sometimes 50 years old.

bazense 50 yaşında biri gibi hissettim.

My past receded,

Geçmişim ardımda kalmış,

grew jumbled,

allak bullak ilerlemiş,

distorted.

tahrif edilmişti.

Everything was too much

Her şey hem fazla ağırdı,

and nothing.

hem de hiçbir şey yoktu.

Time seemed like pages torn out of a book

Zaman, kitaptan koparılarak

etrafa saçılan sayfalara benziyordu.

and scattered everywhere.

This still happens to me standing right here.

Bu, bana burada dururken bile oluyor.

After I got to America,

Ben Amerika'ya geldikten sonra

Claire and I did not talk about our past.

Claire ile geçmişimiz hakkında konuşmadık.

In 2006,

2006'da,

after 12 years

12 yıl boyunca

being separated away from my family,

ailemden ayrı kalmış ve

and then seven years knowing that they were dead

yedi yıl boyunca biz onların, onlarsa bizim öldüğümüzü sanarken

and them thinking that we were dead,

we reunited ...

olabilecek en dramatik ve

in the most dramatic, American way possible.

Amerikanvari yol ile

bir araya geldik...

Live,

Canlı yayında,

on television --

televizyonda,

(Laughter)

(Gülüşler)

on "The Oprah Show."

"The Oprah Show"da.

(Laughter)

(Gülüşler)

(Applause)

(Alkışlar)

Sana söylemiştim. Sana söylemiştim.

I told you, I told you.

(Laughter)

(Gülüşler)

But after the show,

Fakat programdan sonra

as I spent time with my mom and dad

annem, babam

and my little sister

küçük kız kardeşim

and my two new siblings that I never met,

ve daha önce görmediğim iki yeni yeğenimle vakit geçirince

I felt anger.

öfkeli hissettim.

I felt every deep pain in me.

İçimdeki tüm derin acıları hissettim.

And I know that there is absolutely nothing,

Birlikte geçiremediğimiz zamanları

ve sahip olabileceğimiz ilişkiyi

nothing,

düzeltebilecek hiçbir şeyin,

that could restore the time we lost with each other

hiçbir şeyin olmadığını biliyordum.

and the relationship we could've had.

Soon, my parents moved to the United States,

Kısa süre sonra annem ve babam ABD'ye taşındı

but like Claire,

ve Claire gibi

they don't talk about our past.

onlar da geçmiş hakkında konuşmuyor.

Hiç bitmeyen bir şimdide yaşıyorlar.

They live in never-ending present.

Çok fazla soru sormuyorlar,

Not asking too many questions,

not allowing themselves to feel --

kendilerine küçük adımlarla ilerlemiş gibi

hissetmek konusunda izin vermiyorlar.

moving in small steps.

None of us, of course, can make sense of what happened to us.

Elbette hiçbirimiz başımıza gelenlere anlam veremiyor.

Though my family is alive --

Ailem hayatta olsa bile

yes, we were broken,

evet, paramparçaydık

and yes, we are numb

evet, hissiziz

and we were silenced by our own experience.

ve tecrübelerimiz tarafından susturulduk.

It's not just my family.

Sadece benim ailem değil.

Rwanda is not the only country

İnsanların birbirine düşman olup

birbirlerini öldürdükleri tek ülke

where people have turned on each other

Ruanda değil.

and murdered each other.

The entire human race,

Tüm insan ırkı

in many ways,

birçok yönden

is like my family.

tıpkı benim ailem gibi.

Not dead;

Ölü değil;

yes, broken, numb and silenced by the violence of the world

ama paramparça, hissiz

ve dünyayı ele geçiren şiddet nedeniyle susturulmuş.

that has taken over.

You see,

Görüyorsunuz ki şiddetin sürüklediği kaos,

the chaos of the violence continues inside

her gün kullandığımız kelimelerin

in the words we use

ve yarattığımız hikâyelerin içinde

and the stories we create every single day.

devam ediyor.

But also on the labels that we impose on ourselves

Kendimize ve birbirimize empoze ettiğimiz

etiketlerin içinde de.

and each other.

Once we call someone "other,"

Birilerini

"öteki"

"less than,"

"daha aşağı"

"one of them"

"onlardan biri"

or "better than,"

ya da "daha iyi"

believe me ...

olarak çağırmak,

under the right condition,

uygun koşullar altında

it's a short path to more destruction.

daha çok tahribat yaratmanın kısa yoludur.

More chaos

Anlayamayacağımız

and more noise

daha çok kaos

that we will not understand.

ve daha çok gürültü.

Words will never be enough

Kelimeler, insanların sebep olduğu

to quantify and qualify the many magnitudes

tahribatların nitelik ve niceliklerini

of human-caused destruction.

anlatmaya asla yetmeyecek.

In order for us

Dünya üzerinde süre giden şiddete

to stop the violence that goes on in the world,

son vermek için

I hope --

umuyor

at least I beg you --

ya da en azından

durdurmak için

to pause.

yalvarıyorum sizlere...

Let's ask ourselves:

Kendimize şunları soralım:

Who are we without words?

Bizler, kelimeler olmadan kimleriz?

Who are we without labels?

Etiketler olmadan kimleriz?

Who are we in our breath?

Aldığımız nefeste kimiz?

Who are we in our heartbeat?

Kalp atışlarımızda kimiz?

(Alkışlar)

(Applause)