Should you be able to patent a human gene? | Tania Simoncelli

Translator: Aung Min Reviewer: Willy Mandrake

It was an afternoon in the fall of 2005.

၂၀၀၅ ဆောင်းဦးရဲ့ မွန်းလွဲအချိန်ပေါ့။

I was working at the ACLU as the organization's science advisor.

ACLU အဖွဲ့အစည်းရဲ့ သိပ္ပံ အကြံပေးအနေနဲ့ ကျွန်မအလုပ်လုပ်နေတာပါ။

I really, really loved my job,

ကျွန်မ အလုပ်ကို တကယ်ချစ်ပါတယ်။

but I was having one of those days

ဒါပေမဲ့ အဲ့တစ်နေ့မှာ ကျွန်မ

where I was feeling just a little bit discouraged.

အခက်တွေ့နေတယ်လို့ ခံစားနေရတယ်။

So I wandered down the hallway to my colleague Chris Hansen's office.

ဒါကြောင့် ကျွန်မ လုပ်ဖော်ကိုင်ဖက် Chris Hanson ရဲ့ ရုံးခန်းဆီ သွားလိုက်တယ်။

Chris had been at the ACLU for more than 30 years,

Chris က ACLU မှာ လုပ်နေတာ အနှစ်၃၀ ကျော်သွားပြီလေ

so he had deep institutional knowledge and insights.

ဒါကြောင့် သူ့မှာနက်နဲတဲ့ အသိအမြင်တွေ ရှိတာပေါ့။

I explained to Chris that I was feeling a little bit stuck.

ကျွန်မ အခက်တွေ့နေတဲ့အကြောင်းကို Chris ကို ရှင်းပြလိုက်တယ်။

I had been investigating a number of issues

ကျွန်မက သိပ္ပံနှင့် လူထုအခွင့်အရေးကြားက

at the intersection of science and civil liberties -- super interesting.

အရမ်းစိတ်ဝင်စားဖို့ကောင်းတဲ့ ပြဿနာတွေကို လေ့လာနေတာပါ။

But I wanted the ACLU to engage these issues in a much bigger way,

ဒါပေမယ့် ACLU ကို ဒီပြဿနာတွေကို ပိုကောင်းတဲ့နည်းနဲ့ ဖြေရှင်းစေချင်ပါတယ်။

in a way that could really make a difference.

အပြောင်းအလဲဖြစ်နိုင်မယ့် နည်းနဲ့ပေါ့။

So Chris cut right to the chase, and he says,

Chris က တဲ့တိုးမေးပါတယ် -

"Well, of all the issues you've been looking at, what are the top five?"

"မင်းလေ့လာနေတဲ့ ပြဿနာတွေထဲမှာ ဘယ်ဟာတွေက ထိပ်ဆုံးငါးခုလဲ။

"Well, there's genetic discrimination,

"ဗီဇခွဲခြားမှု၊

and reproductive technologies,

မျိုးဆက်ပြန့်ပွားရေးနည်းပညာ၊

and biobanking, and ...

ပြီးရင် ဇီဝနမူနာသိုလှောင်မှုရယ်

oh, there's this really cool issue,

တကယ်စိတ်ဝင်စားဖို့ကောင်းတဲ့ ပြဿနာတစ်ခု

functional MRI and using it for lie detection, and ...

fMRI သုံးပြီး အလိမ်အညာဖော်ထုတ်တာရယ်

oh, and of course, there's gene patents."

ပြီးရင် ဗီဇမူပိုင်ခွင့်။"

"Gene patents?"

"ဗီဇမူပိုင်ခွင့်လား။"

"Yes, you know, patents on human genes."

"ဟုတ်တယ်။ လူသားဗီဇကို မူပိုင်ခွင့်တင်တာလေ။"

"No!

"မဟုတ်သေးဘူးနော်။

You're telling me that the US government

US အစိုးရက လူ့ခန္ဓာ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုကို

has been issuing patents on part of the human body?

မူပိုင်ခွင့် တင်နေတယ်လို့ ပြောနေတာလား။

That can't be right."

မဖြစ်နိုင်ဘူးနော်။"

I went back to my office and sent Chris three articles.

ကျွန်မအခန်းဆီပြန်သွားပြီး Chris ကို ဆောင်းပါး သုံးစောင်ပို့လိုက်တယ်။

And 20 minutes later, he came bursting in my office.

၂၀ မိနစ်ကြာပြီးတော့ ကျွန်မအခန်းကို သူ အလောတကြီးရောက်လာတယ်။

"Oh my god! You're right! Who can we sue?"

"ဘုရားရေ။ မင်းပြောတာမှန်တယ်။ ငါတို့ဘယ်သူ့ကို တရားစွဲလို့ရမလဲ။"

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Now Chris is a really brilliant lawyer,

အခု Chris က အရမ်းတော်တဲ့ ရှေ့နေတစ်ယောက်ပါ။

but he knew almost nothing about patent law

ဒါပေမဲ့ မူပိုင်ခွင့် ဥပေဒနဲ့ ပတ်သတ်ပြီး သူ ဘာမှမသိခဲ့ဘူးလေ။

and certainly nothing about genetics.

ဗီဇပညာနဲ့ ပတ်သတ်ပြီးဆိုရင် ဝေးသေးပေါ့။

I knew something about genetics, but I wasn't even a lawyer,

ကျွန်မကတော့ ဗီဇနဲ့ပတ်သတ်ပြီး တချို့ သိပေမယ့် ရှေ့နေမှမဟုတ်တာ။

let alone a patent lawyer.

မူပိုင်ခွင့်ရှေ့နေဆို ဝေးလာဝေးသေး။

So clearly we had a lot to learn before we could file a lawsuit.

ဒါကြောင့် တရားမစွဲနိုင်ခင် ကျွန်မတို့ သင်ယူဖို့ဆိုတာ အများကြီးလေ။

First, we needed to understand exactly what was patented

လူတစ်ယောက်က ဗီဇတစ်ခုကို မူပိုင်ခွင့်တင်တဲ့အခါ ဘာကို

when someone patented a gene.

မူပိုင်ခွင့်တင်လဲဆိုတာ သိဖို့လိုတယ်။

Gene patents typically contain dozens of claims,

ဗီဇ မူပိုင်ခွင့်တွေမှာ အဆိုပြုချက်များစွာ ပါတယ်။

but the most controversial of these are to so-called "isolated DNA" --

တကယ့်ပြဿနာက ဒီ သီးခြားဖယ်ထားတဲ့ DNA ဆိုတဲ့ အရာတွေပေါ့

namely, a piece of DNA that has been removed from a cell.

ဆဲလ်တစ်ခုကနေ ဖယ်ထုတ်လိုက်တယ့် DNA အပိုင်းအစတစ်ခုလေ။

Gene patent proponents say,

ဗီဇမူပိုင်ခွင့်တင်သူတွေက

"See? We didn't patent the gene in your body,

"သိလား။ မင်းခန္ဓာကိုယ်က ဗီဇကို မူပိုင်ခွင့်မတင်ဘူး။ သီးသန့်ဖယ်ထားတဲ့

we patented an isolated gene."

ဗီဇကိုပဲ မူပိုင်ခွင့်တင်တာ။" လို့ပြောကြတယ်။

And that's true,

အဲဒါတော့ ဟုတ်တယ်လေ။

but the problem is that any use of the gene requires that it be isolated.

ဒါပေမဲ့ ပြဿနာက ဗီဇတစ်ခုကို သုံးချင်ရင် သီးသန့်ဖယ်ထုတ်ဖို့လိုတယ်။

And the patents weren't just to a particular gene that they isolated,

ဒီမူပိုင်ခွင့်တွေက သူတို့ သီးခြားဖယ်ထားတဲ့ ဗီဇကိုတင်မကဘူး

but on every possible version of that gene.

ဒီဗီဇရဲ့ ပုံစံကွဲတွေပေါ်လည်း အကျုံးဝင်တယ်လေ။

So what does that mean?

ဒါဆို ဒါက ဘာကိုဆိုလိုတာလဲ။

That means that you can't give your gene to your doctor

ဆိုလိုတာက ရှင့်ဗီဇကို ဒီတိုင်း ဆရာဝန်ကို ပေးပြီး

and ask him or her to look at it,

ချို့ယွင်းမှုရှိမရှိ စစ်ဆေးခိုင်းလို့မရဘူး။

say, to see if it has any mutations,

မူပိုင်ခွင့်ပိုင်ရှင်ရဲ့

without permission of the patent holder.

ခွင့်ပြုချက်မပါဘဲနဲ့ပေါ့။

It also means that the patent holder has the right to stop anyone

သုတေသနနဲ့ ဆေးပညာ စမ်းသပ်မှုတွေမှာ အဲဒီဗီဇကို

from using that gene in research or clinical testing.

အသုံးပြုတာကို တားမြစ်ပိုင် ခွင့်ရှိတယ်လို့လည်းဆိုလိုပါတယ်။

Allowing patent holders,

မူပိုင်ခွင့် ပိုင်ရှင်တွေ

often private companies,

ပုဂ္ဂလိကကုမ္ပဏီတွေကို

to lock up stretches of the human genome was harming patients.

လူ့ဗီဇတစ်စိတ်တစ်ပိုင်းကို ပိတ်ပိုင်ခွင့် ပေးတာက လူနာတွေကို နစ်နာစေပါတယ်။

Consider Abigail,

ဥပမာ Abigail

a 10-year-old with long QT syndrome,

ကုသမှုမခံယူရင် ရုတ်တရက်သေစေနိုင်တဲ့

a serious heart condition that, if left untreated,

နှလုံးစည်းချက်မမှန်တဲ့ Long QT syndrome နှလုံးရောဂါနဲ့

can result in sudden death.

၁၀နှစ် ကလေး။

The company that obtained a patent on two genes associated with this condition

ဒီရောဂါကို ဖြစ်စေတဲ့ ဗီဇနှစ်ခုကို မူပိုင်ခွင့်ရထားတဲ့ ကုမ္ပဏီက

developed a test to diagnose the syndrome.

ဒီရောဂါကိုတွေ့ရှိဖို့ နည်းတစ်ခုကို ထွင်ထားပါတယ်။

But then they went bankrupt and they never offered it.

ဒါပေမယ့် ဒေဝါလီခံလိုက်ရပြီး အဲဒါကို စျေးကွက်မတင်နိုင်ခဲ့ဘူး

So another lab tried to offer the test,

နောက်ဓာတ်ခွဲခန်းက ဒီနည်းကို စျေးကွက်တင်ဖို့

but the company that held the patents threatened to sue the lab

ကြိုးစားပေမဲ့ မူပိုင်ခွင့်ပိုင်ရှင် ကုမ္ပဏီက မူပိုင်ခွင့်

ချိုးဖောက်မှုနဲ့ တရားစွဲဖို့

for patent infringement.

So as a result,

ခြိမ်းခြောက်တာကြောင့်

for 2 years, no test was available.

နှစ်နှစ်လောက် ဘာစမ်းသပ်နည်းမှ သုံးလို့မရခဲ့ဘူး။

During that time,

အဲအချိန်အတွင်း

Abigail died of undiagnosed long QT.

Long QT ရောဂါကိုမတွေ့ရှိနိုင်ခင် Abigail က သေဆုံးသွားပါတယ်။

Gene patents clearly were a problem and were harming patients.

ဗီဇမူပိုင်ခွင့်တွေက ပြဿနာတစ်ခုဖြစ်သလို လူနာတွေကိုလည်း နစ်နာစေတယ်။

But was there a way we could challenge them?

ဒါပေမဲ့ ဒါကို ရင်ဆိုင်ဖြေရှင်းဖို့ နည်းရှိလား။

Turns out that the Supreme Court

တကယ်တော့ တရားရုံးချုပ်ကြီးက

has made clear through a long line of cases,

အမှုနမူနာအများကြီးနဲ့ ရှင်းအောင် တင်ပြထားပါတယ်။

that certain things are not patent eligible.

တစ်ချို့အရာတွေကို မူပိုင်ခွင့် တင်လို့မရဘူးဆိုတာကိုပေါ့

You can't patent products of nature --

သဘာဝတရားထဲက အရာတွေကို မူပိုင်ခွင့်တင်လို့မရဘူး။

the air, the water, minerals, elements of the periodic table.

လေ၊ ရေ၊ သတ္တု၊ ဒြပ်စင်ဇယားကွက်ထဲက ဒြပ်စင်တွေ

And you can't patent laws of nature --

သဘာဝတရားနိယာမကိုလည်း မူပိုင်ခွင့်တင်လို့မရဘူး။

the law of gravity, E = mc2.

ဆွဲအားနိယာမ၊ E=mc2။

These things are just too fundamental and must remain free to all

ဒါတွေက အရမ်းအရေးပါပြီး လူသားအားလုံးပိုင်သလို

and reserved exclusively to none.

တစ်ဦးသီးသန့်ပိုင်မဖြစ်သင့်ဘူး။

It seemed to us that DNA,

ကျွန်မတို့ထင်ခဲ့တာက DNA က

the most fundamental structure of life,

ကျွန်မတို့ခန္ဓာကိုယ် ပရိုတိန်း ထုတ်ဖို့ လမ်းညွှန်တဲ့

that codes for the production of all of our proteins,

သက်ရှိရဲ့ အခြေခံကျဆုံးဖွဲ့စည်းမှုက

is both a product of nature and a law of nature,

သဘာဝတရားရဲ့ ထုတ်ကုန်ဖြစ်သလို နိယာမတစ်ခုလည်းဖြစ်ပါတယ်။

regardless of whether it's in our bodies

ကျွန်မတို့ခန္ဓာကိုယ်မှာရှိသည် ဖြစ်စေ၊

or sitting in the bottom of a test tube.

ဖန်ပြွန်တစ်ခုထဲမှာရှိသည်ဖြစ်စေပေါ့။

As we delved into this issue,

ဒီပြဿနာကို သေချာစူးစမ်းလေ့လာရင်း

we traveled all over the country to speak with many different experts --

ပညာရှင်အစုံအလင်- သိပ္ပံပညာရှင်၊ ဆေးပညာရှင် ရှေ့နေ၊ မူပိုင်ခွင့်ရှေ့နေတွေနဲ့

scientists, medical professionals, lawyers, patent lawyers.

ဆွေးနွေးဖို့ နိုင်ငံအနှံ့ပတ်ခဲ့ပါတယ်။

Most of them agreed that we were right as a matter of policy,

သူတို့အများစုက မူဝါဒအကြောင်းအရာအနေနဲ့ရော ဥပဒေအကြောင်းအရာအနေနဲ့ပါ

and, at least in theory, as a matter of law.

ကျွန်မတို့မှန်ကန်တယ်လို့ ထောက်ခံကြပေမယ့်

All of them thought

အားလုံးကတော့ ဒီဗီဇ

our chances of winning a gene-patent challenge

မူပိုင်ခွင့်အမှုကို ကျွန်မတို့နိုင်ဖို့ အခွင့်အရေးက

were about zero.

သုညလို့ ထင်ကြတယ်။

Why is that?

ဘာဖြစ်လို့လဲ။

Well, the patent office had been issuing these patents

မူပိုင်မှတ်ပုံတင်ရုံးက ဒီမူပိုင်တွေကို ထုတ်ပေးနေတာ

for more than 20 years.

နှစ်၂၀ကျော်သွားပြီ။

There were literally thousands of patents on human genes.

လူ့ဗီဇမူပိုင်တွေက ထောင်ပေါင်းများစွာ ရှိခဲ့ပါတယ်။

The patent bar was deeply entrenched in the status quo,

မူပိုင်ခွင့်ရဲ့ပိတ်ပင်မှုက လက်တလောအခြေအနေမှာ အမြစ်တွယ်ခဲ့တယ်။

the biotech industry had grown up around this practice,

ဇီဝနည်းပညာလုပ်ငန်းတွေက ဒီနည်းစဉ်နဲ့ အောင်မြင်ခဲ့ကြတယ်။

and legislation to ban gene patents had been introduced

ပြီးတော့ ဗီဇမူပိုင်ကိုတားမြစ်ဖို့ ဥပဒေတွေကို ကွန်ဂရက်မှာ တစ်နှစ်ပြီး

year after year in Congress,

တစ်နှစ် အဆိုပြုပေမယ့်

and had gone absolutely nowhere.

လုံးဝမအောင်မြင်ခဲ့ပါဘူး။

So the bottom line:

နောက်ဆုံးတော့လည်း

courts just weren't going to be willing to overturn these patents.

တရားရုံးတွေက ဒီမူပိုင်တွေကို ပယ်ဖျက်ဖို့ဆန္ဒမရှိခဲ့ကြဘူး။

Now, neither Chris nor I were the type to shy away from a challenge,

Chris နဲ့ ကျွန်မက ဒီလို စိန်ခေါ်မှုကနေ ရှောင်ဖယ်တဲ့ အမျိုးအစားထဲ မပါပါဘူး။

and hearing, "Being right just isn't enough,"

"မှန်ရုံနဲ့တင် မလုံလောက်သေးဘူး"ကိုက ဆက်လက် ရင်ဆိုင်ဖြေရှင်းဖို့

seemed all the more reason to take on this fight.

ခိုင်လုံတဲ့အကြောင်းလို့ ထင်ခဲ့ပါတယ်။

So we set out to build our case.

ကျွန်မတို့ အမှုကိုဖွင့်ဖို့ စတင်ခဲ့တယ်။

Now, patent cases tend to be: Company A sues Company B

မူပိုင်အမှုတွေများတော့အားဖြင့်ဒီလိုပါ၊ ကုမ္ပဏီ "က" က ကုမ္ပဏီ "ခ" ကို

over some really narrow, obscure technical issue.

အရေးမပါတဲ့ နည်းပညာပြဿနာ အသေးအမွှားလေး အတွက်နဲ့ တရားစွဲတယ်။

We weren't really interested in that kind of case,

ကျွန်မတို့က ဒီလိုအမှုတွေကို စိတ်မဝင်စားဘူးလေ။

and we thought this case was much bigger than that.

ကျွန်မတို့ အမှုက အဲ့ထက်ပိုကြီးတယ်လို့ ထင်ခဲ့ပါတယ်။

This was about scientific freedom, medical progress,

သိပ္ပံပညာလွတ်လပ်ခွင့်၊ ဆေးပညာတိုးတက်ရေး၊ လူနာတွေရဲ့

the rights of patients.

အခွင့်အရေးအတွက်ပေါ့။

So we decided we were going to develop a case

ဒါကြောင့် သာမန် မူပိုင်အမှုနဲ့ မတူတဲ့ လူ့အခွင့်အရေးအမှုနဲ့ပိုတူတဲ့

that was not like your typical patent case --

အမှုမျိုးကို ဖွင့်ဖို့

more like a civil rights case.

ဆုံးဖြတ်ခဲ့ပါတယ်။

We set out to identify a gene-patent holder

မူပိုင်ခွင့်ကို အပြင်းအထန် ကျင့်သုံးနေတဲ့ ဗီဇမူပိုင်ရှင်ကို

that was vigorously enforcing its patents

စုံစမ်းဖို့ စတင်ခဲ့ပါတယ်။

and then to organize a broad coalition of plaintiffs and experts

ဗီဇမူပိုင်က လူနာတွေနဲ့ ဆေးပညာ ဆန်းသစ်မှုကို ဘယ်လို ထိခိုက်နေတယ်ဆိုတာ

that could tell the court

တရားရုံးကို တင်ပြနိုင်မယ့် တရားလိုတွေ

about all the ways that these patents were harming patients and innovation.

ပညာရှင်တွေကို စည်းရုံးခဲ့ပါတယ်။

We found the prime candidate to sue in Myriad Genetics,

Utah က Salt Lake မြို့မှာ အခြေစိုက်ထားတဲ့ Myriad Genetics ကုမ္ပဏီက

a company that's based in Salt Lake City, Utah.

တရားစွဲဖို့ ကိုယ်စားလှယ်တစ်ယောက်ကို တွေ့ရှိခဲ့ပါတယ်။

Myriad held patents on two genes,

BRCA1 နဲ့ BRCA2 ဗီဇနှစ်ခုအပေါ် မူပိုင်ခွင့်ကို

the BRCA1 and the BRCA2 genes.

Myriad က ပိုင်ဆိုင်ပါတယ်။

Women with certain mutations along these genes

ဒီဗီဇမှာ ချို့ယွင်းမှုရှိတဲ့ အမျိုးသမီးတွေက

are considered to be at a significantly increased risk

ရင်သားကင်ဆာနှင့် သားဥအိမ်ကင်ဆာ ရနိုင်ခြေ

of developing breast and ovarian cancer.

တော်တော်လေးများပါတယ်။

Myriad had used its patents to maintain

US မှာ Myriad က BRCA စစ်ဆေးခွင့်အပေါ်

a complete monopoly on BRCA testing in the United States.

လုံးဝ လက်ဝါးကြီးအုပ်ထားပါတယ်။

It had forced multiple labs that were offering BRCA testing to stop.

BRCA စစ်ဆေးပေးနေတဲ့ ဓာတ်ခွဲခန်းတွေကိုလည်း အဓ္ဓမ ပိတ်ပင်ခိုင်းခဲ့ပါတယ်။

It charged a lot of money for its test --

ဆေးစစ်ချက်အတွက်လည်း ပိုက်ဆံအများ တောင်းပါတယ်။

over 3,000 dollars.

ဒေါ်လာ ၃၀၀၀ ကျော်ပါတယ်။

It had stopped sharing its clinical data

သူ့ရဲ့ ဆေးစစ်မှု အချက်အလက်တွေကို နိုင်ငံတကာ

with the international scientific community.

သိပ္ပံအဖွဲ့အစည်းတွေကို သုံးခွင့်မပေးတော့ဘူး။

And perhaps worst of all,

ပိုဆိုးတာက

for a period of several years,

နှစ်တော်တော်ကြာကြာ

Myriad refused to update its test to include additional mutations

ပြင်သစ်က သုတေသီတွေရှာတွေ့ထားတဲ့ ဗီဇချို့ယွင်းမှုအသစ်တွေပါ စစ်နိုင်အောင်

that had been identified by a team of researchers in France.

နည်းပညာအဆင့်မြှင့်ဖို့ Myriad က ငြင်းဆန်ခဲ့ပါတယ်။

It has been estimated that during that period,

အဲ့နှစ်တော်တော်ကြာကြာ အချိန်တောအတွင်း

for several years,

စစ်ဆေးမှုခံယူတဲ့ အမျိုးသမီး

as many as 12 percent of women undergoing testing

၁၂ % လောက်ရဲ့ အဖြေက

received the wrong answer --

မှားသွားပါတယ်။

a negative test result that should have been positive.

ချို့ယွင်းမှုတွေ့ရှိသင့်တာကို မတွေ့ဘူးဆိုပြီးဖြစ်သွားပါတယ်။

This is Kathleen Maxian.

ဒါကတော့ Kathleen Maxian ပါ။

Kathleen's sister Eileen developed breast cancer at age 40

Kathleen ရဲ့ အစ်မ Eileen မှာ ၄၀ နှစ်မှာ ရင်သားကင်ဆာတွေ့ရှိပါတယ်။

and she was tested by Myriad.

Myriad မှာ စစ်ဆေးမှုခံယူတုန်းက

The test was negative.

အဖြေက ကောင်းတယ်ပေါ့။

The family was relieved.

မိသားစုက စိတ်အေးသွားတယ်။

That meant that Eileen's cancer most likely didn't run in the family,

ဆိုလိုတာက Eileen ရဲ့ ကင်ဆာက မိသားစုထဲမှာ မဖြစ်နိုင်ဘူးပေါ့။

and that other members of her family didn't need to be tested.

တစ်ခြားမိသားစုဝင်တွေလည်း စစ်ဆေးမှုလုပ်စရာမလိုဘူးပေါ့။

But two years later,

ဒါပေမယ့် နောက်နှစ်နှစ်မှာ

Kathleen was diagnosed with advanced-stage ovarian cancer.

Kathleen မှာ ဆိုးရွားအဆင့်ရောက် သားဥအိမ်ကင်ဆာရှိတယ်လို့ သိလိုက်ရတယ်။

It turned out that Kathleen's sister was among the 12 percent

တကယ်တော့ Kathleen အစ်မက ဗီဇချို့ယွင်းမှု မတွေ့ဘူးဆိုတဲ့ ၁၂%ထဲ

who received a false-negative test result.

ပါသွားပါတယ်။

Had Eileen received the proper result,

Eileen သာ မှန်ကန်တဲ့ အဖြေရခဲ့ရင်

Kathleen would have then been tested,

Kathleen လည်း စစ်ဆေးမှုခံယူမှာ ဖြစ်သလို

and her ovarian cancer could have been prevented.

သားဥအိမ်ကင်ဆာလည်း ကာကွယ်ပြီးသား ဖြစ်သွားမှာပါ။

Once we settled on Myriad,

Myriad ကို ပစ်မှတ်ထားပြီးတော့

we then had to form a coalition of plaintiffs and experts

ဒီပြဿနာတွေကိုအလင်းပြနိုင်တဲ့ တရားလိုတွေ၊ ပညာရှင်တွေပါတဲ့ ယာယီ

that could illuminate these problems.

အဖွဲ့ဖွဲ့ဖို့လိုပါတယ်။

We ended up with 20 highly committed plaintiffs:

အရမ်းတက်ကြွတဲ့ တရားလို အယောက် ၂၀၊

genetic counselors,

ဗီဇ တိုင်ပင်ခံပုဂ္ဂိုလ်

geneticists who had received cease and desist letters,

ရပ်-ထပ်မံ မ​လုပ်​ရ စာချွန်​လွှာ ပို့ခံရတဲ့ ဗီဇဗေဒပညာရှင်တွေ

advocacy organizations,

လူမှုလူပ်ရှားမှုအသင်းတွေ၊

four major scientific organizations that collectively represented

သိပ္ပံပညာရှင် နဲ့ ဆေးပညာရှင် ၁၅၀ ၀၀၀ ကျော်ကိုကိုယ်စားပြုတဲ့

more than 150,000 scientists and medical professionals,

သိပ္ပံအဖွဲ့ကြီး ၄ ဖွဲ့ ရယ်၊

and individual women who either couldn't afford Myriad's test,

Myriad စစ်ဆေးမှုမတက်နိုင်တဲ့ ဒါမှမဟုတ် မူပိုင်ကြောင့် နောက်ထပ်အကြံ

or who wanted to obtain a second opinion but could not,

မရနိုင်တဲ့ အမျိုးသမီးတွေကို ကျွန်မတို့ စည်းရုံးနိုင်ခဲ့ါတယ်။

as a result of the patents.

One of the major challenges we had in preparing the case

ဒီအမှု ပြင်ဆင်တဲ့နေရာမှာ သိပ္ပံ အကြောင်းအရာကို အရှင်းဆုံး

was figuring out how best to communicate the science.

ဘယ်လိုတင်ပြမလဲဆိုတာ ကျွန်မတို့အတွက် အခက်ခဲဆုံးပါ။

So in order to argue that what Myriad did was not an invention,

Myriad လုပ်ခဲ့တာက တီထွင်မှုမဟုတ်ဘူး ဆိုတာရယ် သီးသန့်ဖယ်ထားတဲ့ BRCA

and that isolated BRCA genes were products of nature,

ဗီဇတွေကလည်း သဘာဝတရားရဲ့ ရတနာလို့ ပြောဖို့အတွက်

we had to explain a couple of basic concepts, like:

အခြေခံအချက်တွေ ရှင်းပြဖို့လိုအပ်ပါတယ်။ ဥပမာ

What's a gene? What's DNA?

ဗီဇ ၊ DNA ဆိုတာ ဘာတွေလဲ။

How is DNA isolated, and why isn't that an invention?

DNA ကို ဘယ်လိုဖယ်ထုတ်လဲ။ ပြီးရင် ဘာလို့ တီထွင်မှုလို့မခေါ်တာလဲ။

We spent hours and hours with our plaintiffs and experts,

အခြေခံကျတဲ့အချက်အလက်တွေကို တိတိကျကျနဲ့ ရိုးရိုးရှင်းရှင်း

trying to come up with ways of explaining these concepts

ရှင်းပြနိုင်ဖို့ တရားလိုတွေ ပညာရှင်တွေနဲ့

simply yet accurately.

နာရီအတော်ကြာကြိုးပမ်းခဲ့ရပါတယ်။

And we ended up relying heavily on the use of metaphors,

နောက်ဆုံးတော့ ရွှေကို ဥပမာအဖြစ်သုံးဖို့

like gold.

ဆုံးဖြတ်လိုက်တယ်။

So isolating DNA --

DNA ကိုစစ်ထုတ်တာက

it's like extracting gold from a mountain

တောင်ကနေ ဒါမှမဟုတ် စမ်းချောင်းကနေ

or taking it out of a stream bed.

ရွှေကျင်ယူတာနဲ့တူတယ်။

You might be able to patent the process for mining the gold,

ရှင့်မှာ ရွှေကျင်တဲ့နည်းကို မှုပိုင်တင်ခွင့် ရှိချင်ရှိမယ်။

but you can't patent the gold itself.

ဒါပေမယ့် ရွှေကို မူပိုင်တင်လို့မရဘူးလေ။

It might've taken a lot of hard work and effort

တောင်ကနေ ရွှေတူးတဲ့အချိန်

to dig the gold out of the mountain;

အားတော်တော်လေးစိုက်ရလိမ့်မယ်။

you still can't patent it, it's still gold.

ရှင် အဲဒါကို မူပိုင်တင်လို့မရဘူး အဲဒါက ရွှေလေ။

And the gold, once it's extracted,

တူးထုတ်ပြီးတဲ့ရွှေကို

can clearly be used for all sorts of things

တောင်ထဲမှာရှိနေတုန်း သုံးလို့မရတဲ့အရာတွေအတွက်

that it couldn't be used for when it was in the mountain;

သုံးလို့ရတယ်။

you can make jewelry out of it for example --

ဥပမာ ရတနာဆင်လို့ရတယ်။

still can't patent the gold, it's still gold.

ဒါပေမယ့် ရွှေဖြစ်နေလို့ မူပိုင်တင်လို့မရဘူး။

So now it's 2009, and we're ready to file our case.

၂၀၀၉မှာ အမှုဖွင့်ဖို့ ကျွန်မတို့တော့ အသင့်ဖြစ်ပြီ

We filed in federal court in the Southern District of New York,

နယူးယောက် တောင်ပိုင်းခရိုင် တရားရုံမှာ အမှုဖွင့်လိုက်တယ်။

and the case was randomly assigned to Judge Robert Sweet.

အမှုကို တရားသူကြီး Robert Sweet ဆီ ကျပန်းလွဲပြောင်းလိုက်တယ်။

In March 2010, Judge Sweet issued his opinion --

၂၀၁၀ မတ်လမှာ Sweet က သူ့ရဲ့ ထင်မြင်ချက်ကို ထုတ်ပြန်တယ်။

152 pages --

စာမျက်နှာ ၁၅၂ မျက်နှာလောက်--

and a complete victory for our side.

ပြီးရင်ကျွန်မတို့အတွက်တော့ လုံးဝအောင်ပွဲပေါ့။

In reading the opinion,

သူ့ ထင်မြင်ချက်ကို ဖတ်ပြတော့

we could not get over how eloquently he described the science in the case.

အမှုထဲက သိပ္ပံပညာကို ရှင်းရှင်းလင်းလင်း သူဖော်ပြသွားပုံကို အံအားသင့်ရပါတယ်။

I mean, our brief -- it was pretty good,

ကျွန်မတို့ရဲ့ လျှောက်လဲချက်က တော်တော်လေးကောင်းတယ်ဆိုပေမယ့်

but not this good.

ဒီလောက်တော့ မကောင်းဘူးလေ။

How did he develop such a deep understanding of this issue

အချိန်တိုအတွင်း ဒီအမှုကို သူဘယ်လိုများ နက်နက်နဲနဲ

in such a short time?

နားလည်နိုင်သွားတာလဲ။

We just could not comprehend how this had happened.

ဒီလိုဘယ်လိုဖြစ်သွားတာလဲဆိုတာ ကျွန်မတို့ နားမလည်နိုင်ဘူး။

So it turned out,

တကယ်တော့

Judge Sweet's clerk working for him at the time,

အဲတုန်းက Sweet အတွက် အလုပ်လုပ်ပေးနေတဲ့ စာရေးက

was not just a lawyer --

ရှေ့နေတင်မဟုတ်ဘူး

he was a scientist.

သိပ္ပံပညာရှင်လည်းဖြစ်နေတယ်။

He was not just a scientist --

သိပ္ပံပညာရှင်တင်မဟုတ်ဘူး

he had a PhD in molecular biology.

Molecular biology ပါရဂူဘွဲ့ရထားတဲ့သူလေ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

What an incredible stroke of luck!

ဘယ်လောက်တောင်ကံကောင်းလဲ။

Myriad then appealed

ဒါနဲ့ Myriad က တရားရုံးကို

to the US Court of Appeals for the Federal Circuit.

အယူခံဝင်တယ်။

And here things got really interesting.

ဒီကစပြီး စိတ်ဝင်စားဖို့ကောင်းလာပြီ။

First, in a pivotal moment of this case,

ပထမဆုံး အမှုတစ်ခုရဲ့ အရေးကြီးတဲ့ အချိန်တစ်ခုမှာ

the US government switched sides.

US အစိုးရက ဘက်ပြောင်းလိုက်တယ်။

So in the district court the government submitted a brief on Myriad's side.

ခရိုင်တရားရုံးမှာတုန်းက အစိုးရက Myriad ဘက်ကနေ လျှောက်လဲချက်တင်ပြတယ်။

But now in direct opposition to its own patent office,

ဒါပေမယ့် အခုတော့ သူ့ရဲ့ကိုယ်ပိုင် မူပိုင်မှတ်ပုံတင်ရုံးကို ဆန့်ကျင်ပြီး

the US government files a brief that states that is has

အစိုးရက ခရိုင်တရားရုံးထင်မြင်ချက်ကို ထောက်ထားပြီးတော့

reconsidered this issue in light of the district court's opinion,

အမှုကိုပြန်ချင့်ချိန်ပြီး သီးသန့် DNA ကို မူပိုင်တင်လို့မရကြောင်း

and has concluded that isolated DNA is not patent eligible.

လျှောက်လဲချက်ထုတ်ပြန်လိုက်တယ်။

This was a really big deal,

ဒါက လုံးဝအရေးကြီးတယ်။

totally unexpected.

လုံးဝမမျှော်လင့်ထားဘူးလေ။

The Court of Appeals for the Federal Circuit

အယူခံဝင်တရားရုံးက မူပိုင်အမှုအားလုံးကို

hears all patent cases,

ကြားနာတယ်။

and it has a reputation for being very, very pro-patent.

ပြီးရင် သူက မူပိုင်တွေကို ထောက်ခံတယ်ဆိုပြီး နာမည်ထွက်ထားတယ်လေ။

So even with this remarkable development,

ဒီလို ကောင်းကောင်းမွန်မွန် ပြင်ဆင်ထားရင်တောင်

we expected to lose.

ရှုံးဖို့ မျှော်လင့်ခဲ့ကြတယ်။

And we did.

ရှုံးသွားတယ်လေ။

Sort of.

Ends up split decision, 2 to 1.

ရလဒ်က ၂ မဲ ၁ မဲပါ။

But the two judges who ruled against us,

ဒါပေမယ့် တရားသူကြီးနှစ်ယောက်က လုံးဝမတူညီတဲ့ အကြောင်းပြချက်နဲ့

did so for completely different reasons.

ကျွန်မတို့ကို ပယ်ချခဲ့ပါတယ်။

The first one, Judge Lourie,

ပထမ တစ်ယောက် Lourie သူ့ကိုယ်ပိုင်

made up his own novel, biological theory --

ဇီဝသီအိုရီထွင်လိုက်တယ်။

totally wrong.

လုံးဝအမှား။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

He decided Myriad had created a new chemical --

Myriad က ဓာတုအသစ်ထွင်ခဲ့တယ်လို့ သူယူဆလိုက်တယ်။

made absolutely no sense.

အဓိပ္ပါယ်လုံးဝမရှိဘူး။

Myriad didn't even argue this, so it came out of the blue.

Myriad ကတောင် မငြင်းတော့ ကျွန်မတို့ ဒါကို မမျှော်လင့်ထားခဲ့ဘူး။

The other, Judge Moore,

နောက်တစ်ယောက် Moore

said she basically agreed with us that isolated DNA is a product of nature.

သီးသန့် DNA ဆိုတာ သဘာဝတရားရဲ့ ရတနာလို့ သူမ ထောက်ခံတယ်။

But she's like, "I don't want to shake up the biotech industry."

ဒါပေမယ့် ဇီဝနည်းပညာလုပ်ငန်းခွင်ကို မကိုင်လှုပ်ချင်ဘူး လို့ပြောတယ်။

The third, Judge Bryson,

တတိယတစ်ယောက် Bryson

agreed with us.

ကျွန်မတို့ကို ထောက်ခံတယ်။

So now we sought review by the Supreme Court.

ဒါနဲ့ ပြန်စစ်ဖို့ တရားရုံးချုပ်ကြီးကို တောင်းဆိုတယ်။

And when you petition the Supreme Court,

တရားရုံးချုပ်ကြီးကို အသနားခံ လျှောက်ထားရင်

you have to present a question that you want the Court to answer.

တရားရုံးကို ဖြေစေချင်တဲ့ မေးခွန်းတစ်ခုကို တင်ပြရပါမယ်။

Usually these questions take the form of a super-long paragraph,

များသောအားဖြင့် ဒီမေးခွန်းတွေက အရမ်းရှည်တဲ့ စာပိုဒ်တွေပါတယ်။

like a whole page long with lots and lots of clauses,

ဝါကျတွေ၊ "ဒီမှာတော့" နဲ့ "ဒါကြောင့်အဲဒါက" အများကြီးနဲ့

"wherein this" and "therefore that."

စာမျက်နှာအပြည့်ပေါ့။

We submitted perhaps the shortest question presented ever.

ကျွန်မတို့ အတိုဆုံးမေးခွန်းကို တင်ပြခဲ့ပါတယ်။

Four words:

စာတစ်ကြောင်းတည်းပါ။

Are human genes patentable?

လူဗီဇကို မူပိုင်တင်ခွင့်ရှိပါသလား။

Now when Chris first asked me what I thought of these words,

Christ က ဒီစာကြောင်းနဲ့ ပတ်သတ်ပြီး ကျွန်မအတွေးကို မေးတော့

I said, "Well, I don't know.

"ကျွန်မတော့ မသိဘူး၊ သီးသန့်

I think you have to say, 'Is isolated DNA patentable?'"

DNA ကို မူပိုင်တင်လို့ရလားလို့ ပြောရမယ် ထင်တာပဲ"လို့ ဖြေလိုက်တယ်။

"Nope.

"မဟုတ်သေးဘူး။

I want the justices to have the very same reaction that I had

လွန်ခဲ့တဲ့ ခုနစ်နှစ်တုန်းကမင်းငါကို ဒီအမှုအကြောင်း ပြောတုန်းက ငါရလိုက်တဲ့

when you brought this issue to me seven years ago."

ခံစားချက်မျိုးကို ဒီတရားသူကြီးတွေကို ရစေချင်တယ်။"

Well, I certainly couldn't argue with that.

အဲဒါတော့ ကျွန်မလည်း မပြောနိုင်ခဲ့ဘူး။

The Supreme Court only hears about one percent

တရားရုံးချုပ်ကြီးက လက်ခံရရှိတဲ့ အမှုတွေရဲ့ ၁ % လောက်ပဲ

of the cases that it receives,

ကြားနာတာပါ။

and it agreed to hear ours.

အမှုကို ကြားနာဖို့ သဘောတူလိုက်တယ်။

The day of the oral argument arrives, and it was really, really exciting --

လျှောက်လဲချက်တင်တဲ့နေ့ရောက်တော့ တကယ် စိတ်လှုပ်ရှားဖို့ကောင်းပါတယ်။

long line of people outside,

အပြင်မှာ လူ အတန်းလိုက်။

people had been standing in line since 2:30 in the morning

တရားရုံးထဲဝင်ရဖို့ မနက် ၂ နာရီခွဲကတည်းက

to try to get into the courthouse.

တန်းစီနေကြတာ။

Two breast cancer organizations,

ရင်သားကင်ဆာလှုပ်ရှားရေး အသင်းနှစ်ခု

Breast Cancer Action and FORCE,

Breast Cancer Action နဲ့ FORCE က

had organized a demonstration on the courthouse steps.

တရားရုံလှေကားထစ်မှာ ဆန္ဒပြနေကြတယ်။

Chris and I sat quietly in the hallway,

Chris နဲ့ ကျွန်မက စင်္ကြံမှာ တိတ်တိတ်ဆိတ်ဆိတ်ထိုင်နေတယ်။

moments before he was to walk in and argue

သူဘဝမှာ အရေးကြီးဆုံး အမှုအတွက် အထဲဝင်ပြီး လျှောက်လဲချက်မတင်ခင်

the most important case of his career.

အချိန်အခါလေးမှာပေါ့။

I was clearly more nervous than he was.

ကျွန်မကတော့ သူ့ထက် ပိုပြီး စိတ်လှုပ်ရှားတယ်။

But any remaining panic subsided as I walked into the courtroom

ဒါပေမယ့် တရားရုံးခန်းထဲဝင်ပြီး ဖော်ရွေတဲ့မျက်နှာလေးတွေ - ကျွန်မတို့ကို

and looked around at a sea of friendly faces:

ပုဂ္ဂိုလ်ရေးဖြစ်ရပ်တွေ ဝေမျှခဲ့တဲ့ အမျိုးသမီးအမှုသည်တွေ၊

our individual women clients

ဒီအမှုအတွက် အလုပ်အချိန်ကိုဖဲ့ပေးကြတဲ့

who had shared their deeply personal stories,

ဗီဇပညာရှင်တွေ၊ ကြားနေ တရားရေး အကြံပေး လျှောက်လဲချက်တင်ပေးတဲ့

the geneticists who had taken huge chunks of time out of their busy careers

to dedicate themselves to this fight

ဆေးပညာ၊ လူနာကူညီရေး၊

and representatives from a diverse array

ပတ်ဝန်းကျင်နဲ့ ဘာသာရေးအဖွဲ့အစည်း အစုံအလင်က ကိုယ်စားလှယ်တွေ

of medical, patient advocacy,

environmental and religious organizations,

ကြည့်လိုက်တော့ စိတ်လှုပ်ရှားတာတွေ

who had submitted friend of the court briefs in the case.

ပျောက်သွားတယ်။

Also in the room were three leaders of the Human Genome Project,

DNA တွေ့ရှိခဲ့သူ James Watson အပါအဝင် Human Genome Project အဖွဲ့

including the co-discoverer of DNA himself,

ခေါင်းဆောင်သုံးဦးကော အခန်းထဲမှာ ရှိနေခဲ့ပါတယ်။

James Watson,

James Watson က

who had submitted a brief to the court,

သူ့ရဲ့ လျှောက်လဲချက်မှာ

where he referred to gene patenting as "lunacy."

ဗီဇမူပိုင်တင်ခြင်းက ရူးသွပ်ခြင်းလို့ ရည်ညွှန်းထားတယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

The diversity of the communities represented in this room

တရားရုံးထဲမှာ ရှိနေတဲ့လူထုပေါင်းစုံနဲ့ ဒီနေ့ အမှန်တကယ်ဖြစ်လာအောင်

and the contributions each had made to make this day a reality

လုပ်ပေးခဲ့တဲ့ သူတို့ရဲ့ကြိုးပမ်းမှုတွေက တကယ့်ပြဿနာကို

spoke volumes to what was at stake.

ဖော်ပြလိုက်ပါတယ်။

The argument itself was riveting.

လျှောက်လဲချက်က အားရဖို့ကောင်းပါတယ်။

Chris argued brilliantly.

Chris က တက်ကြွစွာ စောဒကတက်ခဲ့တယ်။

But for me,

ကျွန်မအတွက်တော့

the most thrilling aspect was watching the Supreme Court justices grapple

စိတ်လှုပ်ရှားဖို့ကောင်းတဲ့အပိုင်းက တရားသူကြီးတွေ ဥပမာအလင်္ကာ

with isolated DNA,

အဆန်းအပြားတွေသုံးပြီး

through a series of colorful analogies and feisty exchanges,

သီးခြား DNA ကို ဖြေရှင်းပုံကို ကြည့်ရတဲ့အပိုင်းပါ။

very much the same way as our legal team had done

လွန်ခဲ့တဲ့ ၇နှစ်တုန်းက ကျွန်မတို့ အသင်းအဖွဲ့

for the past seven years.

လုပ်ခဲ့တဲ့အတိုင်းပေါ့။

Justice Kagan likened isolating DNA

Kagan က DNA သီးခြားဖယ်တာကို အမေဇုံတောက ဆေးပင်ခူးယူတာနဲ့

to extracting a medicinal plant from the Amazon.

ခိုင်းနှိုင်းပါတယ်။

Justice Roberts distinguished it from carving a baseball bat from a tree.

Roberts က သစ်ပင်တစ်ပင်ကနေ ဘေ့စ်ဘော တုတ်တံလုပ်ယူတာလို့တင်စားတယ်။

And in one of my absolutely favorite moments,

ကျွန်မအကြိုက်ဆုံးတစ်ခု

Justice Sotomayor proclaimed isolated DNA to be "just nature sitting there."

Sotomayor ကတော့ "သဘာဝတရား ဒီတိုင်း ထိုင်နေတာ"လို့ ပြောပါတယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

We felt pretty confident leaving the courtroom that day,

ကျွန်မတို့ ယုံကြည်မှုအပြည့်နဲ့ တရားရုံးကနေ ထွက်နိုင်ခဲ့တယ်။

but I could never have anticipated the outcome:

ဒါပေမယ့် ရလဒ်ကိုတော့ မမျှော်မှန်းထားပါဘူး

nine to zero.

ကိုးမဲ - သုညမဲ

"A naturally occurring DNA segment is a product of nature,

သဘာဝအလျောက်ရှိနေတဲ့ DNA အပိုင်းအစက သဘာဝတရား ရတနာပါ။

and not patent-eligible merely because it has been isolated.

သီးခြားဖယ်ထားလို့လဲ မူပိုင်တင်ခွင့် မရှိပါဘူး။

And furthermore,

ဒါထက်

Myriad did not create anything."

Myriad က ဘာကိုမှ မဖန်တီးပါဘူး။

Within 24 hours of the decision,

ဆုံးဖြတ်ချက်ချပြီး ၂၄ နာရီအတွင်း

five labs had announced

ဓာတ်ခွဲခန်းငါးခုက BRCA ဗီဇကို

that they would begin to offer testing for the BRCA genes.

စစ်ဆေးလို့ရတော့မယ်လို့ ကြေငြာပါတယ်။

Some of them promised to offer the tests at a lower price than Myriad's.

တချို့က Myriad ထက် စျေးချိုမယ်လို့လည်းပြောပါတယ်။

Some promised to provide a more comprehensive test

တချို့က Myriad ထက် ပိုပြီးပြည့်စုံတဲ့ စစ်ဆေးမှုမျိုး

than the one Myriad was offering.

ရနိုင်မယ်လို့ ကတိပေးပါတယ်။

But of course the decision goes far beyond Myriad.

ဒါပေမယ့် ဆုံးဖြတ်ချက်က Myriad တစ်ခုအတွက် တင်မကဘူးလေ။

It ends a 25-year practice of allowing patents on human genes

US မှာ ၂၅ နှစ်တာ ကျင့်သုံးနေတဲ့ လူ့ဗီဇမူပိုင်ခွင့်တွေကိုပါ

in the United States.

ပိတ်ပင်လိုက်တယ်။

It clears a significant barrier to biomedical discovery and innovation.

ဆေးပညာ ဆန်းသစ်တီထွင်မှုရဲ့ အဟန့်အတားကိုလည်း ရှင်းလင်းလိုက်ပါတယ်။

And it helps to ensure that patients like Abigail, Kathleen and Eileen

Agigail ၊ Kathleen နဲ့ Eileen တို့လို လူနာတွေအတွက် လိုအပ်တဲ့ စစ်ဆေးမှုမျိုး

have access to the tests that they need.

ရနိုင်အောင် ကူညီရာလည်းရောက်ပါတယ်။

A few weeks after the court issued its decision,

တရားရုံး ဆုံးဖြတ်ချက်ချပြီး တစ်ပတ်အနည်းငယ်ပြီးနောက်မှာ

I received a small package in the mail.

ပါဆယ်ထုတ်လေးတစ်ခု ရလာပါတယ်။

It was from Bob Cook-Deegan,

ကျွန်မတို့ အမှုဖွင့် စဉ်းစားတုန်းက

a professor at Duke University

အရင်ဦးဆုံးသွားတွေ့ခဲ့တဲ့ Duke တက္ကသိုလ်

and one the very first people Chris and I went to visit

ပါမောက္ခ Bob Cook-Deegan က

when we started to consider whether to bring this case.

ပေးလိုက်တာပါ။

I opened it up to find a small stuffed animal.

ပါဆယ် ဖွင့်ကြည့်လိုက်တော့ အရုပ်ကလေး တစ်ရုပ်ဖြစ်နေတယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

We took a big risk in taking this case.

ဒီအမှုကို ရင်ဆိုင်ဖို့ ကျွန်မတို့ စတေးခဲ့ရပါတယ်။

Part of what gave us the courage to take that risk

ဒီလိုရဲရဲတင်းတင်း စတေးရတဲ့အကြောင်းကတော့

was knowing that we were doing the right thing.

ကျွန်မတို့ မှန်တာ လုပ်နေတယ်ဆိုတဲ့ အသိကြောင့်ပါ။

The process took nearly eight years from the start to finish,

ဒီအမှု အစကနေ အဆုံး ရှစ်နှစ်လောက်ကြာပါတယ်။

with many twists and turns along the way.

ပြဿနာပေါင်းများစွာနဲ့ပေါ့။

A little luck certainly helped,

ကံလည်း နည်းနည်းပါတယ်လေ။

but it was the communities that we bridged,

ဒါပေမယ့်ကျွန်မတို့ ဖွဲ့စည်းခဲ့တဲ့ ဒီအဖွဲ့ကြီးရဲ့

the alliances that we created,

စုပေါင်းအင်အားကြောင့်

that made pigs fly.

အောင်မြင်ခဲ့တာလေ။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)