Talk about your death while you're still healthy | Michelle Knox

Translator: Joseph Geni Reviewer: Krystian Aparta

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

To kick the bucket,

မာလကကြွသွားပြီ

bite the dust,

ကိစ္စချောသွားပြီ

cash in your chips,

ရှောသွားပြီ၊

check out, depart, expire,

သေနေ့စေ့သွားပြီ

launch into eternity ...

တမလွန်ရောက်သွားပြီ ...

These are all euphemisms we use in humor

ဒါတွေဟာ ကျွန်မတို့အားလုံး ကြုံတွေရတော့မယ့်

to describe the one life event we are all going to experience:

ဘဝဖြစ်စဉ်တစ်ခုကို သရုပ်ဖော်ဖို့ ရယ်စရာအဖြစ်သုံးတဲ့ စကားအလှတွေပါ-

death.

သေဆုံးခြင်းကိုပါ။

But most of us don't want to acknowledge death,

ဒါ​ေပမဲ့ အများစုဟာ သေဆုံးခြင်း ကို အသိအမှတ်မပြုချင်ဘူး၊

we don't want to plan for it,

ဒီအတွက် မပြင်ဆင်ချင်ကြဘူး၊

and we don't want to discuss it with the most important people in our lives.

ဒါကို ကိုယ့်ဘဝမှာ အရေးကြီးဆုံးသူတွေနဲ့ မဆွေးနွေးချင်ဘူး။

I grew up in an Australian community where people got old or sick

ကျွန်မဟာ လူတွေ အိုခဲ့၊နာခဲ့၊ သေခဲ့ပြီး လူကြီးတွေပဲ အသုဘတက်ရောက်တဲ့

and passed away,

ဩစတြေးလျ အသိုက်အဝန်းမှာ

and only the adults attended the funeral.

ကြီးပြင်းခဲ့ပါတယ်။

My parents would come home looking sad and drained,

မိဘတွေ ဝမ်းနည်း၊ နွမ်းလျတဲ့ပုံနဲ့ အိမ်ကို ပြန်လာပေမဲ့

but they didn't discuss it with us.

ဒီအကြောင်း ကျွန်မတို့နဲ့ မဆွေးနွေးဘူး

So I was ignorant to death and of the grieving process.

ဒီတော့ ကျွန်မဟာ သေခြင်းနဲ့ ကြေကွဲတဲ့ ဖြစ်စဉ်ကို မသိနားမလည်ခဲ့ဘူး။

At 15, I got my invitation.

အသက် ၁၅ နှစ်မှာ ကျွန်မအတွက် ဖိတ်စာရခဲ့တယ်။

A dear neighbor who was like an aunt to me

ကျွန်မ အဒေါ်လိုဖြစ်ခဲ့တဲ့ ချစ်ရတဲ့ အိမ်နီးချင်း

died suddenly of a heart attack,

နှလုံးဖောက်ပြန်ပြီး ရုတ်တရက် ဆုံးတော့၊

and I attended my first funeral and did my first reading.

ပထမဦးဆုံး တက်ရောက်ခဲ့ပြီး ပထမဆုံး ရွတ်ဆိုခြင်းလုပ်ခဲ့တယ်။

I didn't know the tightness in my chest and the dryness in my mouth was normal.

ကျွန်မရင်ဘတ်မှာ တင်းကျပ်ပြီး အာခေါင်ခြောက် နေတာ ပုံမှန်ပဲဆိုတာ ကျွန်မ မသိခဲ့ဘူး။

The celebrant got some of the facts wrong, and it made me really angry.

ဝတ်ပြုပွဲ ဓမ္မဆရာက အချက်အလက်တစ်ချို့ မှားတာက ကျွန်မကို အရမ်းစိတ်တိုစေတယ်

He talked about how she loved knitting.

သူမဟာ သိုးမွေးထိုးတာ နှစ်သက်ပုံအကြောင်း သူပြောခဲ့တယ်။

Knitting.

သိုးမွေးထိုးတာတဲ့။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

He didn't mention that, at 75, she still mowed her own lawn,

သူထည့်မပြောခဲ့တာတွေက အသက် ၇၅ မှာ သူမကိုယ်ပိုင် မြက်ခင်းကို မြက်ရိတ်တုန်း၊

built an amazing fish pond in her front yard

ခြံရှေ့မှာ အံဖွယ် ငါးကန်တစ်ခု ဆောက်ခဲ့သူ၊

and made her own ginger beer.

ချင်းဘိလပ်ရည် လုပ်ခဲ့သူပါ။

I'm pretty sure "keen knitter"

"ထက်သန်တဲ့ သိုးမွှေးထိုးသူ"ဆိုတာ

isn't what she would have chosen for her eulogy.

သူမရဲ့ ထောမနာစကားအတွက် မရွေးမှာ အတော် သေချာပါတယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

I believe if we discuss death as part of day-to-day living,

ယုံကြည်တာက သေခြင်းကို နေ့စဉ် ရှင်သန်မှုရဲ့အပိုင်းအဖြစ် ဆွေးနွေးရင်

we give ourselves the opportunity to reflect on our core values,

အဓိက တန်ဖိုးထားမှုတွေကို အလေး အနက်ဆင်ခြင်ခွင့် မိမိကိုယ်ကိုယ်ပေးကာ

share them with our loved ones,

ကိုယ်ချစ်ရသူတွေနဲ့ မျှဝေပြီး

and then our survivors can make informed decisions

ကျန်ရစ်သူတွေဟာ ကျွန်မတို့ရဲ့ အမွေအနှစ်တွေကို ဂုဏ်ပြုဖို့ ပျက်ကွက်မှာ

without fear or regret of having failed to honor our legacy.

မကြောက်စေပဲ အသိအမြင်များတဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေ ချနိုင်တာပါ။

I am blessed to lead a wonderful, culturally diverse team,

အံ့ဩဖွယ် ယဉ်ကျေးမှုပိုင်း စုံလင်တဲ့ အသင်း တစ်ခုကို ကျွန်မ ဦးဆောင်ရတာ ဘုရားမတာပါ

and in the last 12 months,

လွန်ခဲ့တဲ့ ၁၂ လအတွင်း

we've lost five parents,

မိဘငါးဦးဆုံးရှုံးခဲ့ပါတယ်၊

including my own father,

ကျွန်မ အဖေနဲ့ သိပ်မကြာခင်ကပဲ

and most recently, a former colleague who died at 41 from bowel cancer.

အူမကြီး ကင်ဆာနဲ့ ဆုံးသွားတဲ့ လုပ်ဖော်ဟောင်းတစ်ဦးအပါအဝင်ပါ။

We started having open and frank conversations

ကျွန်မတို့ တွေ့ကြုံနေရတာ အကြောင်းပွင့်လင်းတဲ့

about what we were experiencing.

ဆွေးနွေးမှုတွေ စလုပ်ခဲ့တယ်။

We talked about the practical stuff,

လက်တွေ့ကျတဲ့ အရာတွေအကြောင်း ကျွန်မတို့ ဆွေးနွေးကြတယ်

the stuff no one prepares you for:

ဘယ်သူမှ ပြင်ဆင်မထားတဲ့ အရာတေွပါ၊

dealing with government agencies,

အစိုးရကိုယ်စားလှယ်တွေနဲ့ ဆက်ဆံဖို့တွေ

hospitals, nursing homes,

ဆေးရုံတွေ၊ ပြုစုရေးဂေဟာတွေ၊

advanced care directives,

အဆင့်မြင့်စောင့်ရှောက်မှု လမ်းညွန်

funeral directors

အသုဘ စီစဉ်သူတွေ၊

and extended family members,

ဦးလေးဒေါ်လေးသားချင်းတွေနဲ့ပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

making decisions about coffins,

ခေါင်းတွေ၊ ကမ္ပည်းတိုင်တွေ၊

headstones,

ကမ္ပည်းတိုင် စာစီတာ၊

headstone wording,

ကမ္ပည်းစာလုံး အရွယ်အတွက်

headstone font size,

အားလုံး အိပ်ရေးပျက်ခံပြီး

all while sleep-deprived.

ဆုံးဖြတ်ချက်ချာတာတွေပါ။

We also discussed some of the issues

ကျွန်မတို့ရဲ့ မျိုးစုံတဲ့ ယဉ်ကျေးမှု

triggered by our various cultural backgrounds,

နောက်ခံတွေက အစပျိုးတဲ့ အကြောင်းတစ်ချို့လည်း ဆွေးနွေးကာ

and we realized there can be some significant differences

ချစ်ရတဲ့တစ်ဦး ကွယ်လွန်ခြင်းကို ကျွန်မတို့ဂုဏ်ပြုပုံမှာ

in how we honor the passing of a loved one.

သိသာတဲ့ ကွာခြားချက်တွေ ရှိနိုင်တာ သိရှိခဲ့တယ်။

A great example of this is "Sorry Business,"

ဒါရဲ့ ထူးကဲတဲ့ ဥပမာတစ်ခုက ဩစတြေးလျှတိုင်းရင်းသားတွေနဲ့

practiced by Aboriginal and Torres Strait Islander people.

Torres Strait Islander တွေ ကျင့်သုံးတဲ့ "Sorry Business"ပါ။

During Sorry Business,

Sorry Business အတွင်းမှာ

family members will take on specific roles and responsibilities,

မိသားစုဝင်တွေဟာ သီးခြား ကဏ္ဍတွေနဲ့ တာဝန်တွေ၊ လုပ်ထုံးတွေ ဆောင်ရွက်လိမ့်မယ်၊

protocols such as limiting the use of photographs,

ဥပမာ ဓာတ်ပုံတွေ အသုံးပြုတာ ကန့်သတ်တာ၊

saying the name of the deceased,

သေဆုံးသူရဲ့ နာမည်ကို ပြောဆိုတာ၊

and holding a smoking ceremony

မီးရှို့တဲ့ အခမ်းအနားကျင်းပတာတွေ အားလုံးဟာ

are all a sign of respect and allow for a peaceful transition of the spirit.

လေးစားတဲ့ လက္ခဏာတစ်ခုဖြစ်ပြီး ငြိမ်းချမ်း တဲ့ ဝိဉာဉ်ကူးပြောင်းမှုတစ်ခု ဖြစ်စေပါတယ်။

These customs can be a complete contrast

ဒီဓလေ့တွေဟာ အနောက်တိုင်း ယဉ်ကျေးမှုတွေမှာ

to those we might practice in Western cultures,

ကျင့်သုံးလောက်တာတွေနဲ့ လုံးဝကို ဆန့်ကျင်နိုင်ပါတယ်။

where we would honor the memory of a loved one

ဒီမှာက သူတို့အကြောင်းပြော၊ ဓာတ်ပုံတွေဝေရင်း

by talking about them and sharing photographs.

ချစ်ရသူတစ်ယောက်ရဲ့ အောက်မေ့ဖွယ်ကို ဂုဏ်ပြုကြမှာလေ။

So my lesson from this last year is,

ဒီတော့ မနှစ်က ဒါကနေရတဲ့ သင်ခန်းစာက

life would be a lot easier to live if we talked about death now,

သေခြင်းအကြောင်း အခု ကျန်းမာနေတုန်းမှာ ပြောကြမယ်ဆိုရင်ဘဝဟာ

while we're healthy.

အတော် ပိုလွယ်မယ်ဆိုတာပါ။

For most of us, we wait until we are too emotional,

အကြောင်းက ကျွန်မတို့အများစုဟာ စိတ်ထိခိုက်လွန်း၊

too ill

မကျန်းမာလွန်း၊

or too physically exhausted --

ကိုယ် ပင်ပန်းလွန်းတဲ့အထိ စောင့်တော့

and then it's too late.

အရမ်းနောက်ကျသွားတယ်လေ။

Isn't it time we started taking ownership of our finale on this earth?

ဒီကမ္ဘာမြေပေါ်က ကျွန်မတို့ ဇာတ်သိမ်းရဲ့ ပိုင်ဆိုင်မှုကို စယူဖို့ အချိန်မဟုတ်ဘူးလား

So let's get going.

ဒီတော့ ဆက်သွားရအောင်။

Do you know what you want when you die?

သင်သေရင် သင်ဖြစ်ချင်တာကို သိလား။

Do you know how you want to be remembered?

သင့်ကို ဘယ်လို အမှတ်ရစေချင်တာကို သိလား။

Is location important?

နေရာက အရေးပါလား။

Do you want to be near the ocean

သမုဒ္ဒရာနားမှာ ရှိချင်တာလား၊

or in the ocean?

(သို့) သမုဒ္ဒရာ အထဲမှာလား။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Do you want a religious service or an informal party,

ဘာသာရေး ဝတ်ပြုဆုတောင်းပွဲ (သို့) ရိုးရိုးပါတီတစ်ခု လိုချင်တာလား၊

or do you want to go out with a bang,

(သို့) ဒိုင်းကနဲ ထွက်သွားချင်လား၊

literally, in a firework?

ပြောရရင် မီးရှူးမီးပန်းတစ်ခုလိုဟာလား။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

When it comes to death, there's so much to discuss,

သေခြင်းလို့ဆိုတဲ့အခါ ဆွေးနွေးဖို့ အများကြီးရှိပေမဲ့

but I want to focus on two aspects:

ရှုထောင့်နှစ်ခုကိုပဲ ကျွန်မ အလေးထားချင်ပါတယ်။

why talking about and planning your death can help you experience a good death,

ဘာလို့ သေတာကို ပြောဆို၊ စီစဉ်တာက အသေကောင်းတစ်ခု တွေ့ကြုံဖို့ ကူညီနိုင်တာ၊

and then reduce the stress on your loved ones;

သင်ချစ်ရတဲ့သူတွေကို စိတ်ဖိစီးမှု လျှော့ချပေးတာ၊

and how talking about death can help us support those who are grieving.

သေဆုံးမှုအကြောင်း ပြောတာက ကြေကွဲ နေသူတွေကို ထောက်ပံ့ဖို့ ကူညီပေးပုံပါ။

So let's start with planning.

ဒီတော့ စီစဉ်ခြင်းနဲ့ စလိုက်ရအောင်။

How many of you have a will?

သင်တို့ဘယ်နှစ်ယောက်မှာ သေတမ်းစာရှိလဲ။

Put your hand up.

လက်ထောင်ပြပါ။

Oh, this is fantastic.

အိုး၊ ကောင်; လိုက်တာ၊

In Australia, 45 percent of adults over the age of 18

ဩစတြေးလျှမှာ အသက် ၁၈ နှစ်ကျော် လူကြီး ၄၅ % ဟာ

do not have a legal will.

တရားဝင် သေတမ်းစာမရှိဘူး။

You're a little bit above average.

သင်တို့ဟာ ပျှမ်းမျှထက် နည်းနည်းပိုတယ်။

This is a startling statistic

ဒါက သေတမ်းစာရေးတာဟာ တကယ်ပဲ

given that writing a will can actually be quite simple and inexpensive.

အတော် ရိုးစင်းပြီး စျေးမကြီးတာကို ပြသတဲ့ လက်ဖျားခါရလောက် စာရင်းဇယားပါ။

So I started asking my friends and neighbors

မိတ်ဆွေတွေ၊ အိမ်နီးချင်းတွေကို စမေးကြည့်တော့

and was really surprised to learn many of them don't have a will,

အံ့ဩဖွယ် သိရှိလိုက်ရတာက သူတို့အတော်များများမှာ သေတမ်းစာမရှိပဲ

and some couples don't realize they need individual wills.

စုံတွဲတစ်ချို့ဟာ သူတို့သီးခြား သေတမ်းစာတွေ လိုအပ်တာ မသိကြဘူး။

The usual explanation was, well, it's all going to go to my partner anyway.

ပုံမှန် အကြောင်းပြချက်က ဘာဖြစ်ဖြစ် ဒါက ကိုယ့်အိမ်ထောက်ဖက်ဆီ ရောက်မှာပဲတဲ့။

So keep in mind that laws vary

ဒီတော့ ဥပဒေတွေက ပြည်နယ်တစ်ခုကနေ တစ်ခု၊

from state to state and country to country,

တစ်နိုင်ငံကနေ တစ်နိုင်ငံ မတူကြတာ မှတ်ထားရန်လိုပေမဲ့

but this is what happens in New South Wales

တရားဝင် သေတမ်းစာ မထားခဲ့ပဲ သင်သေရင်

if you die without leaving a legal will.

New South Wales မှာ ဒီလို ဖြစ်ပျက်နိုင်တယ်။

Firstly, a suitable administrator must be appointed

ဦးစွာအနေနဲ့ New South Wales တရားရုံးချုပ်က

by the Supreme Court of New South Wales.

သင့်တော်တဲ့ စီမံသူတစ်ဦး ခန့်အပ်ရပါမယ်။

Chances are this is someone who would never have met the deceased.

ဖြစ်နိုင်တာတွေက သေဆုံးသူကို တစ်ခါမှ တွေ့ဖူးမှာမဟုတ်တဲ့ တစ်ဦးဦးပါ။

That person is then responsible for arranging your funeral,

ဒီလူက သင့်ရဲ့ အသုဘကို စီစဉ်ခြင်း၊ ပိုင်ဆိုင်မှုတွေကို စုစည်းခြင်း၊

collecting assets and distributing them after paying debts and taxes.

ကြွေးမြီတွေ၊ အခွန်တွေးပေးပြီး ဒါတွေကို ဝေငှဖို့အတွက် တာဝန်ရှိပါတယ်၊

And one of those debts will be the bill for their services.

ဒီအကြွေးတစ်ခုက ထိုသူရဲ့ ဝန်ဆောင်မှုတွေအတွက် ကျသင့်ငွေဖြစ်မယ်။

This is not someone who would have known

ဒါက သင့်ဧည့်ခန်းထဲက ခြေလေးချောင်း

you want the four-foot wooden giraffe in your living room

သစ်သား သစ်ကုလားအုပ်ကို ကမ္ဘာဖြတ်ပြီး လမ်းမှာ

to go to the person who helped you carry it halfway across the world,

သင့်ကို ကူသယ်ပေးတဲ့ လူတစ်ဦးဆီ သင်​ေရာက်စေချင်တာ သိမယ့်သူတော့မဟုတ်ပါဘူး။

and yes, that's in my will.

ကျွန်မရဲ့ သေတမ်းစာထဲမှာတော့ပါတယ််။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

If you die leaving a spouse or a domestic partner,

ခင်ပွန်း (သို့) အတူနေ အဖော်ကို ချန်ထားပြီး သေတယ်ဆိုရင်

then chances are they will receive your estate,

ဖြစ်နိုင်တာတွေက သင့်အိမ်ရာကို သူတို့ရလိမ့်မယ်၊

but if you are single, it's far more complicated,

ဒါပေမဲ့ သင်ဟာတစ်ကိုယ်တည်းဆိုရင် အများကြီးကို ပိုရှုပ်ထွေးပါတယ်

as parents, siblings, half-siblings and dependents all come into play.

အကြောင်းက မိဘတွေ၊ မောင်နှမတွေ၊ ဝမ်းကွဲတွေ၊ မှီခိုသူတွေ အားလုံးပါလာလို့ပါ။

And did you know that if you make a regular donation to charity,

သင်ဟာ လူမှုရေးအသင်းကို ပုံမှန် လှူတယ်ဆိုရင် ဒီလူမှုရေးအသင်းက

that charity may have grounds to make a claim on your estate?

သင့်အိမ်ရာကို တောင်းခံဖို့ အကြောင်းပြချက်ရှိတာ သင်သိလား။

The most important thing to know is the bigger your estate,

သိဖို့ အရေးကြီးဆုံးအရာက သင့်အိမ်ရာထက် ပိုကြီးမားပါတယ်၊

the more complicated that will will be,

ပိုပြီး ရှုပ်ထွေးလာဦးမှာဖြစ်ပြီး

and the more expensive that bill.

ကုန်ကျစရိတ်က ပိုကြီးပါလိမ့်မယ်။

So if you don't have a will, I ask you ...

ဒီတော့ သင့်မှာ သေတမ်းစာ မရှိဘူးဆိုရင် ကျွန်မ မေးမယ်--

when else in your life

သင်ပေးဖို့ မလိုခဲ့တဲ့အခါ

have you willingly given money to the government

ဘယ်တုန်းက အစိုးရကို

when you didn't have to?

ငွေလိုလိုချင်ချင် ပေးခဲ့ဖူးလဲ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

I lost my father in February to a progressive lung disease.

ဖေဖော်ဝါရီမှာ တိုးတိုးလာတဲ့ အဆုတ် ရောဂါနဲ့ ကျွန်မအဖေကို ဆုံးရှုံးခဲ့တယ်

When dad knew his death was imminent,

အဖေက သူသေတော့မှာကို သိတဲ့အခါ

he had three clear wishes.

ရှင်းလင်းတဲ့ ဆန္ဒ ၃ခု ရှိတယ်။

He wanted to die at home;

သူအိမ်မှာ သေဆုံးချင်တယ်၊

he wanted to die surrounded by family;

မိသားစု ဝန်းရံပြီး သေဆုံးချင်တယ်။

and he wanted to die peacefully, not choking or gasping for air.

အသက်ရှူကျပ်တာ၊ အမောဖောက်တာမဖြစ်ပဲ ငြိမ်းချမ်းစွာ သေဆုံးချင်တယ်။

And I'm pleased to say that my family were able to support dad's wishes,

ကျေနပ်မိတာက မိသားစုက အဖေ့ရဲ့ ဆန္ဒတွေကို ပံ့ပိုးပေးနိုင်ခဲ့ပြီး

and he achieved his goals,

အဖေ့ရည်ရွယ်ချက်တွေ ပြီးမြောက်တယ်၊

and in that sense, he had a good death.

သူ အသေကောင်းခဲ့တယ် ဆိုနိုင်တယ်။

He had the death he planned for.

စီစဉ်ထားခဲ့တဲ့ သေခြင်းမျိုးပေါ့။

Because dad wanted to die at home,

အဖေက အိမ်မှာပဲ ဆုံးချင်တော့

we had to have some pretty tough conversations

အတော်လေး ခက်ခဲတဲ့ ဆွေးနွေးမှုတွေရှိခဲ့ပြီး

and fill out a lot of paperwork.

စာရွက်စာတမ်း အများကြီး ဖြည့်ခဲ့ရတယ်

The questions on the forms cover everything from resuscitation to organ donation.

ပုံစံတွေထဲက မေးခွန်းတွေဟာ သတိလည်လာအောင် လုပ်တာကနေ ကိုယ်အင်္ဂါတွေ လှူတာအထိပါတယ်။

Dad said, "Take whatever organs you can use."

အဖေပြောခဲ့တာက "သင် သုံးလို့ရနိုင်တဲ့ ကိုယ်အင်္ဂါဟူသမျှ ယူပါ"တဲ့။

This was upsetting to my mum,

ဒါက အမေ့ကို စိတ်ပျက်စေတာပါ၊

as my dad's health was deteriorating rapidly,

အဖေ့ကျန်းမာရေးက အလျင်အမြန်ကို ယိုယွင်းလာနေပြီး

and it was no longer the right time to talk about organ donation.

ကိုယ်အင်္ဂါ အလှူအကြောင်း ပြောဆိုဖို့က သင့်တော်တဲ့အချိန် မဟုတ်တော့ဘူးလေ။

I believe we need to discuss these issues when we are fit and healthy,

ဒီအကြောင်းတွေကို၊ ကျန်းမာတုန်းမှာ ဆွေးနွေးဖို့လိုတယ်လို့ ယုံကြည်တယ်။

so we can take the emotion out of it,

့ဒီတော့ ဒီကနေ စိတ်ကို ဖယ်ထုတ်နိုင်ပြီး

and then we can learn not just what is important,

အရေးကြီးတယ်ဆိုတာ သက်သက်ထက် ဘာကြောင့်အရေးကြီးတာကို

but why it's important.

သင်ယူနိုင်ပါတယ်။

So as part of my journey,

ဒီတော့ ကျွန်မ ခရီးစဉ်ရဲ့ အပိုင်းအဖြစ်

I started engaging my family and friends to find out their thoughts on death,

ကျွန်မရဲ့ မိသားစု၊ မိတ်ဆွေတွေကို သေခြင်းအပေါ် သူတို့ အတွေးတွေကို ရှာဖွေဖို့

and how they wanted to be remembered.

ဘယ်လို သတိရစေချင်တာ စတင်ဆွဲဆောင်ရတယ်။

I discovered you can host a "Death Over Dinner,"

တွေ့ရှိခဲ့တာက သင်ဟာ "မရဏ ညစာ"

or a "Death Cafe,"

(သို့) "မရဏ ကဖေး"ကို ကျင်းပနိုင်တာပါ၊

which is a great, casual way to introduce the topic ...

ဒါ အကြောင်းအရာကို မိတ်ဆက်ဖို့ အံ့ဖွယ် ထိုးထွင်းဉာဏ်ရဖို့

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

and gain some wonderful insight.

သိပ်ကောင်းတဲ့ ပေါ့ပါးတဲ့နည်းပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Did you know that your body has to be legally disposed of,

သင့်ခန္ဓာကိုယ်ဟာ တရားဝင် စွန့်ပစ် ဖို့လိုပြီး ချောက်ကမ်းပါးထဲထိုးချတာ

and you can't just be shoved off a cliff

(သို့) နောက်ဖေးမှာ မီးရှို့လို့မရဘူးဆိုတာ

or set fire to in the backyard?

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

In Australia, you have three options.

ဩစတြေးလျှမှာတော့ ရွေးစရာ သုံးခုရှိတယ်

The two most common are burial and cremation,

အသိများဆုံး နှစ်ခုက မြေမြှပ်တာ၊ မီးသင်္ဂြိုလ်တာ။

but you can also donate your body to science.

ဒါပေမဲ့ ခန္ဓာကိုယ်ကို ဆေးသိပ္ပံအတွကါ လှူလို့လည်းရပါတယ်။

And I am pleased to report that innovation has touched

ဒီတီထွင်မှုက လူသေအလောင်း စွန့်ပစ်မှု မျက်နှာစာအထိ ရောက်ရှိ

the world of corpse disposal.

လာတာကို ကြေညာရတာ ကျေနပ်မိတယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

You can now opt for an eco-funeral.

အခု ဂေဟ အသုဘကို သင်ရွေးချယ်နိုင်ပါတယ်။

You can be buried at the base of a tree

သစ်ပင်တစ်ပင်အောက်မှာ၊ ပြန်သုံးလို့ရတဲ့

in recycled cardboard or a wicker basket,

ကတ်ထူပြားအောက် (သို့) ကြိမ်ခြင်းထဲမှာ မြှုပ်လို့ရပါတယ်၊

and for those who love the ocean,

သမုဒ္ဒရာကို ချစ်သူဆိုရင် ပင်လယ်မှာ

there are eco-friendly urns that will dissolve at sea.

ပျော်ဝင်တဲ့ ဂေဟနဲ့ သဟဇာတဖြစ်တဲ့ ပြာအိုးတွေရှိပါတယ်။

Personally, I plan to be cremated,

ကျွန်မအနေနဲ့ မီးသင်္ဂြိုလ်ဖို့ စီစဉ်ပေမဲ့

but given that I get seasick,

ကျွန်မက လှိုင်းမူးတတ်တော့

I can think of nothing worse

ကျွန်မရဲ့ ပြာတွေကို

than having my ashes flung into a huge ocean swell.

ဧရာမ သမုဒ္ဒရာ လှိုင်းအိထဲ ပစ်ထည့်မှာထက် ပိုဆိုးတာကို တွေးလို့မရပါဘူး။

I've actually bought a plot in the rose garden next to my dad.

တကယ်က ကျွန်မအဖေ ဘေးက နှင်းဆီခြံထဲမှာ မြေကွက်တစ်ကွက် ဝယ်ထားတယ်

I call it my investment property.

ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု အိမ်ရာပေါ့နော်

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

But sadly, there's no tax deduction.

ဒါပေမဲ့ ဝမ်းနည်းစရာက အခွန်ကောက်ခံမှု လျှော့ပေးတာ မရှိဘူးလေ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

So if you plan for your death,

ဒီတော့ သင့်ရဲ့သေခြင်းအတွက် စီစဉ်ချင်ရင်၊

then your survivors will know how to experience a healthy bereavement

ကျန်ရစ်သူတွေက သင့်အမွေအနှစ်ကို ဂုဏ်ပြုဖို့ ပျက်ကွက်မှာ ကြောက်ရွံ့ကြမှာမဟုတ်ပဲ

without fear or guilt of having failed to honor your legacy.

ကောင်းမွန်တဲ့ ပူဆွေးသောကကို ခံစားပုံကို သိရှိပါလိမ့်မယ်။

As part of my research, I've been to seminars,

ကျွန်မရဲ့ သုတေသနတစ်စိတ်တစ်ပိုင်းအဖြစ် ဆွေးနွေးပွဲတွေတက်၊

read books and talked to palliative care nurses.

စာအုပ်တွေဖတ်၊ သက်သာ​ေရး စောင့်ရှောက်မှု သူနာပြုတွေကို စကားပြောတယ်

And I've come to understand

သေခြင်းအကြောင်း မပြောတာရဲ့

as a consequence of not talking about death,

အကျိုးဆက်တစ်ခုအဖြစ် ကျွန်မနားလည်လာတာက

we don't know how to be around grief.

ကြေကွဲခိုက်မှာ ဘယ်လိုခံစားရတာကို မသိကြတာပါ။

And on the flip side, if we talk about death more,

အခြားတစ်ဖက်မှာက သေခြင်းအကြောင်း ပိုပြောကြရင်

we will become more comfortable with the emotions we experience around grief.

ကြေကွဲမှုအနီးမှာ တွေကြုံရတဲ့ စိတ်ခံစားမှု တွေနဲ့ ပိုပြီး သက်တောက်သက်သာဖြစ်လာမယ်။

I discovered, this year,

ဒီနှစ်ထဲ တွေ့ရှိခဲ့တာက

it's actually a privilege to help someone exit this life,

ဒီဘဝမှာ လူတစ်ဦး တည်ရှိဖို့ ကူညီပေးနိုင်ရင် တကယ့် အခွင့်ထူးပါ၊

and although my heart is heavy with loss and sadness,

ကျွန်မနှလုံးသာဟာ ဆုံးရှုံးမှု၊ ဝမ်းနည်းမှုနဲ့ လေးလံနေပေမဲ့

it is not heavy with regret.

နောင်တနဲ့ လေးလံမနေပါဘူး။

I knew what dad wanted,

အဖေဖြစ်ချင်တာကို သိခဲ့ပြီး

and I feel at peace knowing I could support his wishes.

သူ့ဆန္ဒတွေကို ပံ့ပိုးနိုင်တာ သိတာက ငြိမ်းချမ်းမှု ခံစားရတယ်။

My dad's last 24 hours were in a peaceful coma,

ကျွန်မအဖေရဲ့ နောက်ဆုံး ၂၄ နာရီဟာ ငြိမ်းချမ်းတဲ့ မေ့မြောမှုဖြစ်ခဲ့ပြီး

and after days of around-the-clock care,

၂၄ နာရီ စောင့်ရှောက်မှုရဲ့ ရက်တွေအပြီးမှာ

we had time to sit, hold his hand,

ကျွန်မတို့ ထိုင်ပြီး သူလက်ကို ကိုင်ဖို့၊

and say goodbye.

နှုတ်ဆက်ဖို့ အချိန်ရခဲ့တယ်

He passed away on a Monday morning just before breakfast,

တနင်္လာနေ့ မနက် မနက်စာအတွက် မတိုင်ခင်လေးမှာ သူကွယ်လွန်ခဲ့တယ်၊

and after the doctor came

ဆရာဝန်လာအပြီး

and we waited for the funeral home,

အသုဘရှုတဲ့နေရာအတွက် စောင့်ခဲ့တယ်၊

I went into the kitchen, and I ate a big bowl of porridge.

ကျွန်မ မီးဖိုချောင်ထဲဝင်ပြီး ယာဂုတစ်ပွဲ စားခဲ့တယ်။

When I told some of my friends this, they were really shocked.

မိတ်ဆွေတစ်ချို့ကို ဒီအကြောင်းပြောပြတော့ သူတို့ လန့်သွားကြတယ်။

"How could you eat at a time like that?"

"ဒီလိုအချိန်မျိုးမှာ နင် ဘယ်လိုလုပ် စားဝင်တာလဲ"တဲ့။

Well, I was hungry.

အင်း၊ ကျွန်မက ဗိုက်ဆာနေတယ်လေ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

You see, grief impacted my sleep and my ability to concentrate,

မြင်တယ်နော် ကြေကွဲမှုက ကျွန်မရဲ့ အိပ်မှု နဲ့ စူးစိုက်နိုင်စွမ်းကို ထိခိုက်ပေမဲ့

but it never impacted my stomach. I was always hungry.

အမြဲတမ်း ဆာနေတဲ့ ကျွန်မရဲ့ ဗိုက်ကို မထိခိုက်ခဲ့ဘူးဆိုတာ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

It's different for all of us,

ဒါက အားလုံးအတွက် ကွဲပြားပြီး

and it's really important that we acknowledge that.

ဒါကို အသိအမှတ်ပြုဖို့က တကယ်အရေးကြီးပါတယ်။

So if we don't talk about our death and the death of loved ones,

ဒီတော့ ကိုယ်နဲ့ ကိုယ်ချစ်ရတဲ့သူတွေရဲ့ သေခြင်းအကြောင်း မ​ပြောရင်

how can we possibly support a friend, a colleague, a neighbor

ကြေကွဲနေတဲ့ မိတ်ဆွေ၊ လုပ်ဖော်နဲ့ အိမ်နီးချင်းကို

who is grieving?

ပံ့ပိုးဖို့က ဘယ်လိုဖြစ်နိုင်မှာလဲ။

How do we support someone who has lost someone suddenly,

မတော်တဆ (သို့) သတ်သေတာလို
တစ်ဦးဦး ရုတ်တရက် ဆုံးရှုံးသွားသူကို

like an accident or suicide?

ဘယ်လို ပံပိုးနိုင်မှာလဲ။

We tend to avoid them ...

အဒါမျိုးတွေကို ရှောင်တတ်ကြတယ်၊

not because we don't care,

သူတို့ကို ဂရုမစိုက်လို့မဟုတ်ပဲ

because we don't know what to say.

ဘာပြောရမှန်း မသိတာကြောင့်ပါ။

We know as a friend we can't fix it,

မိတ်ဆွေတစ်ဦးလို့သိပြီး ဒါကို ဖော်ထုတ်မပေးနိုင်၊

we can't take away that pain,

ဒီနာကျင်မှုကို ဖယ်ထုတ်မပေးနိုင်တော့

so we say things to fill that awkward silence,

အနေခက်တဲ့ တိတ်ဆိတ်မှုကို ဖြည့်ဖို့ အကြောင်းအရာတွေကို ပြောတတ်တယ်၊

sometimes things we regret saying.

တစ်ခါတစ်ရံမှာ နောင်တရစရာတာတွေပါ။

Examples would be:

နမူနာတွေဖြစ်နိုင်တာက-

"At least he isn't suffering anymore."

"အနည်းဆုံးတော့ သူအခု မခံစာရတော့ဘူးပေါ့"

"At least you've got your memories."

"အနည်းဆုံးတော့ သတိရစရာတွေ ရှိတယ်လေ။"

"At least you don't have to pay for hospital parking anymore."

"အနည်းဆုံးတော့ ဆေးရုံမှာ ကားရပ်ဖို့ ပေးစရာမလိုတော့ဘူးလေ"

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Really, we don't need to say anything.

တကယ်တော့ ဘာမှပြောစရာမလိုပါဘူး။

We just need to be.

ကျွန်မတို့ ရှိနေဖို့ပဲလိုတာပါ။

Be patient,

သည်းခံပေးပါ၊

be understanding,

နားလည်သူ ဖြစ်ပါစေ။

and be a listener.

နားထောင်နိုင်သူဖြစ်ပါစေ။

And if you can't be any of those things,

သင်ဟာ ဒီအရာတွေ တစ်ခုမှ မလုပ်နိုင်ရင်

then please, be the person who makes the lasagna, the curry or the casserole,

ကျေးဇူးပြုပြီး ထမင်းဟင်း ဝိုင်းချက်ပေးသူပဲ ဖြစ်လိုက်ပါတော့၊

because your offerings will be greatly appreciated.

သင့်ရဲ့ ပေးကမ်းမှုတွေကို အရမ်း နှစ်သက်ကြမှာမို့ပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

I've been to 10 funerals in the last year,

ပြီးခဲ့တဲ့နှစ်မှာ အသုဘ ၁၀ ခု ရောက်ခဲ့တယ်၊

one of which I helped arrange.

ဒီအထဲကတစ်ခုမှာ ကျွန်မ ကူညီ စီစဉ်ပေးခဲ့တယ်။

They ran the full gamut:

အကုန်လုံး သူတို့လုပ်ကြတယ်၊

a very solemn Greek Orthodox service,

သိပ်လေးနက်တဲ့ ဂရိ ရှေးရိုး ခရစ်ယာန် ဝတ်ပြုမှုတစ်ခု၊

four Catholic requiem masses

ကတ်သိုလစ် ဝိဉာဉ်အတွက် ဆုတောင်းပွဲ လေးခု၊

and a garden party

ဥယျာဉ်ပါတီတစ်ခု၊

where I made a toast while scattering my friend's ashes around her garden

အဲဒီမှာ ဥယျာဉ်ပတ်လည်မှာ သူငယ်ချင်းရဲ့ ပြာတွေကြဲနေတုန်း ကျွန်မက ယောက်ချိုတစ်ခုနဲ့

with a soup ladle.

ပေါင်မုန့်မီးကင်လုပ်ပေးတယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

I have carried, kissed, written on and toasted coffins with a shot of ouzo.

ခေါင်းတွေကို သယ်ပေးတယ်၊ နမ်းတယ် ရေးပေးတယ်၊ ဂရိအရက်ပြင်းတစ်မော့နဲ့ ဆုတောင်းပေးခဲ့တယ်။

I have worn all black,

တစ်ကိုယ်လုံး အနက်ရောင်ဝတ်ထားတယ်၊

all color and a party dress.

တစ်ရောင်တည်းနဲ့ ပါတီဝတ်စုံတစ်ထည်ပါ။

Despite the vast differences in sendoff,

ပို့ဆောင်ရာမှာ ကြီးမားတဲ့ ကွာခြားချက်တွေ ရှိပေမဲ့

despite me being at times out of my comfort zone

တစ်ခါတစ်လေမှာ ကျွန်မရဲ့ သက်တောင့် သက်သာရှိမှု အပြင်က

doing something I've never done before,

တစ်ခါမှ မလုပ်ဖူးတာ လုပ်တယ်ဆိုပေမဲ့

I drew comfort from one thing --

အရာ တစ်ခုကနေ သက်သာမှုကို ဆွဲယူခဲ့တယ်၊

knowing that this is what each person would have wanted.

ဒါဟာ လူတစ်ဦးစီတိုင်း လိုချင်ကြမယ့်ဟာလို့ အသိစိတ်ပါ။

So what do I want?

ကျွန်မက ဘာလိုချင်လဲ။

Well, I like to be organized, so I have the will,

ကောင်းပြီ၊ ကျွန်မက စုစုစည်းစည်း ဖြစါစေချင်တော့ သေတမ်းစာရှိတယ်၊

I'm a registered organ donor, and I have my investment property.

ကျွန်မက စာရင်းပေးထားတဲ့ အင်္ဂါအလှူရှင် မြှုပ်နှံထားတဲ့ အိမ်ရာရှိတယ်။

All that is left is planning my sendoff,

ကျန်တာဆိုလို့ ကျွန်မရဲ့ ပိုဆောင်ပေးမှုကို စီစဉ်ရေးကိစ္စပါ။

a big party, lots of champagne,

ပါတီကြီးတစ်ခု၊ ရှန်ပိန် အများကြီး

color, laughter, and of course, music to remember me by.

အရောင်၊ ရယ်သံတွေနဲ့ တကယ်တမ်းက ကျွန်မကို အမှတ်ရဖို့ ဂီတပါ။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)