Katie Mack: The death of the universe -- and what it means for life | TED Fellows

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

[SHAPE YOUR FUTURE]

I love the universe.

The vastness, the mystery,

the astonishing beauty of the stars.

I love everything about it,

and I've devoted my life to studying it.

[ သင့်အနာဂတ်ကို ပုံဖော်ပါ။]

From atoms to galaxies,

ကျွန်မ စကြာဝဠာကို ချစ်တယ်။`

from beginning to end.

ကျယ်ပြောမှု၊ လျှို့ဝှက်ဆန်းကြယ်မှု၊

But lately, I've gotten stuck on that last bit.

ကြယ်တွေရဲ့ အံ့ဖွယ် အလှတရားပါ။

The fact that the universe is dying.

ပတ်သက်တာမှန်သမျှကို ချစ်ပြီး

ဒါကို လေ့လာခြင်းနဲ့ ကျွန်မရဲ့ဘဝကို ရည်စူးခဲ့တာပါ။

I know this may come as a shock.

I mean, it's the universe, it's everything.

အက်တမ်ကနေ ကြယ်စုတွေအထိ

အစကနေ အဆုံးအထိပါ။

It's supposed to be eternal, right?

ဒါပေမဲ့ မကြာသေးခင်က နောက်ဆုံး အစအနမှာ အကျပ်ရိုက်သွားတယ်။

But it isn't.

We know the universe had a beginning

စကြာဝဠာက သေအံ့ဆဲဆဲဖြစ်နေတယ်ဆိုတဲ့ အချက်ပါ။

and everything that begins ends.

The start of the story is a familiar one.

ဒါဟာ ထိတ်လန့်စရာတစ်ခုလို လာနိုင်တာ သိတယ်။

In the beginning, there was light.

ဆိုလိုတာက ဒါက စကြာဝဠာပါ။ ရှိရှိသမျှပါ။

We know that because we can see it directly.

ထာဝရ ရှိနေတယ်လို့ ထင်ရတာမို့လား။

ဒါပေမဲ့ မဟုတ်ဘူး။

The cosmos today is filled with low-energy background radiation

စကြာဝဠာမှာ အစတစ်ခု ရှိခဲ့ပြီး

ဒါက စတင်တဲ့ အရာတိုင်းဟာ အဆုံးသတ်တာ သိကြပါတယ်။

left over from a time

ဖြစ်စဉ် အစက ရင်းနှီးပြီးသားတစ်ခုပါ။

when the whole universe was an all-encompassing inferno.

အစမှာ အလင်းရှိခဲ့တယ်။

In its first 380,000 years, space wasn't cold or dark.

ဒါကို ကျွန်မတို့ သိတာက တိုက်ရိုက် မြင်ရလို့ပါ။

ယနေ့စကြာဝဠာဟာ စကြာဝဠာတစ်ခုလုံးကို ငရဲမီးတောက်တွေနဲ့

It was thick with a churning, humming plasma.

လွမ်းခြုံနေခဲ့ အချိန်တစ်ခုက

It was hot and dense.

ကျန်ခဲ့တဲ့ အနိမ့်စွမ်းအင်နောက်ခံ ရောင်ခြည်နဲ့ ပြည့်နေတယ်။

It was loud.

But it was also expanding.

၎င်းရဲ့ ပထမ နှစ် ၃၈၀,၀၀၀ ဟာ အေးတာ(သို့) မှောင်တာ မဟုတ်။

Over time, the fire dissipated and space cooled.

အလိပ်လိပ်ထပြီး တဝီဝီမြည်နေတဲ့ ဓာတ်ငွေ့တစ်ခုနဲ့ ထူထဲနေခဲ့တယ်။

Clouds of gas pulled together by their own gravity

ပူပြီး သိပ်သည်းခဲ့တယ်။

formed stars and galaxies and planets and us.

ကျယ်လောင်ခဲ့တယ်။

ဒါပေမဲ့ ပြန့်လည်းပြန့်နေတယ်။

And one day,

ကြာလာတော့ မီးက ပျောက်ကွယ်သွားပြီး အာကာသက အေးသွားတယ်။

astronomers using a microwave receiver detected a bit of static

ဓာတ်ငွေ့တိမ်ထုတွေက ၎င်းတို့ ကိုယ်ပိုင် ဒြပ်ဆွဲအားနဲ့ အတူ ဆွဲပြီး

coming from every direction in the sky,

the leftover radiation from that primordial fire.

ကြယ်တွေ၊ ကြယ်စုတွေ၊ ဂြိုဟ်တွေနဲ့ ကျွန်မတို့ကို ဖွဲ့စည်းတယ်။

We can now map out the cosmos

တစ်နေ့မှာတော့

နက္ခတ္တဗေဒပညာရှင်တွေဟာ မိုက်ခရိုဝေ့ဗ် ဖမ်းစက်တစ်ခုကို သုံးရင်းကောင်းကင်ထဲက

to the farthest reaches of the observable universe.

We can see distant galaxies

အရပ်တိုင်းက လာတဲ့ လျှပ်ငြိမ် အစ တစ်ခုကို တွေ့ခဲ့တယ်။

whose light has taken billions of years to reach us.

အဲဒီကမ္ဘာဦး မီးကနေ ကြွင်းကျန်တဲ့ ရောင်ခြည်ပါ။

So by looking at them, we are looking deep into the past.

လေ့လာကြည့်ရှုနိုင်တဲ့ စကြာဝဠာရဲ့

We can watch how the expansion of the universe has slowed down

အဝေးဆုံးအပိုင်းအကန့်တွေအထိ စကြာဝဠာကို ပုံစံထုတ်နိုင်တယ်။

since that hot early phase 13.8 billion years ago.

ကျွန်မတို့ဆီကို ရောက်ဖို့ နှစ်ပေါင်း

ဘီလီယံကြာတဲ့ အဝေးက ကြယ်စုတွေရဲ့ အလင်းကို မြင်နိုင်တယ်။

We can see collisions of entire galaxies

ဒီတော့ ဒါတွေကို ကြည့်ရင်း အတိတ်အတွင်းကို နက်ရှိုင်းစွာ ကြည့်နေတာပါ။

and watch the bursts of star formation,

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း ၁၃.၈ ဘီလီယံက ပူတဲ့ အစောပိုင်း အဆင့်ကတည်းက

that result from the sudden conflagration of all that cosmic hydrogen.

နှေးသွားတဲ့ စကြာဝဠာရဲ့ ပြန့်ကားပုံကို စောင့်ကြည့်နိုင်တယ်။

And we can see that these collisions are happening less and less.

ကြယ်စု တစ်ခုလုံး တိုက်မိတာ တွေကို မြင်ကာ ကြယ်ဖွဲ့တည်မှု

The expansion of the universe isn't slowing down anymore.

ပေါက်ကွဲမှုတွေကို ကြည့်နိုင်တယ်။

A few billion years ago, it started speeding up.

ဒါက စကြာဝဠာဆိုင်ရာ ဟိုက်ဒရိုဂျင် အားလုံးရဲ့ရုတ်တရက်လောင်ကျွမ်းမှုကြောင့်ပါ။

Distant galaxies are getting farther apart

ဒီတိုက်မိခြင်းတွေဟာ နည်းသထက် နညိးလာတာ မြင်နိုင်တယ်။

faster and faster.

Star formation has slowed.

စကြာဝဠာ ပြန့်ကားမှုက နှေးမသွားတော့ဘူး။

In fact, we can calculate exactly how much.

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ဘီလီယံ အနည်းငယ်က စပြီး အရှိန်မြင့်လာတယ်။

And when we do, we find something shocking.

ဝေးကွာတဲ့ ကြယ်စုတွေဟာ ပိုဝေးဝေး၊ ပိုမြန်မြန်

Of all the stars that have ever been born or that ever will be,

ကွဲကွာလာနေတယ်။

ကြယ်ဖွဲ့တည်မှုက နှေးသွားပြီ။

around 90 percent have already come into being.

တကယ်တမ်းတော့ ဘယ်လောက်ဆိုတာကို အတိအကျ တွက်ချက်နိုင်တယ်။

From now until the end of time,

the universe is working on just that last 10 percent.

တွက်ချက်တဲ့အခါ ထိတ်လန့်စရာတစ်ခုခု တွေ့တယ်။

မွေးဖွားခဲ့ပြီး ထာဝရ ရှိနေမယ့် ကြယ်တွေ အားလုံးအနက် ၉၀ ရာခိုင်နှုန်းက

The end of the universe is coming.

တည်ရှိနေပြီးပါပြီ။

There are a few ways it could happen,

but the most likely is called the heat death,

အခုအချိန်ကနေ ဆုံးတဲ့အထိ

and it's an agonizing, slow languishing of the cosmos.

စကြာဝဠာဟာ နောက်ဆုံး ၁၀ ရာခိုင်နှုန်းမှာသာ လုပ်ဆောင်နေတာပါ။

Stars burn out and leave smoldering ash.

စကြာဝဠာရဲ့နိဂုံးက လာနေပါပြီ။

Galaxies become increasingly isolated in their own dim pools of light.

ဖြစ်နိုင်တဲ့ နည်းလမ်း အနည်းငယ်ရှိပေမဲ့

အဖြစ်နိုင်ဆုံးကတော့ အပူ သေဆုံးမှုလို့ ခေါ်တာပါ။

Particles decay.

ဒါက မချိတင်ကဲဖြစ်စရာ၊စကြဝဠာရဲ့ နှေးကွေးတဲ့ အားအင်လျော့လာမှုတစ်ခုပါ။

Even black holes evaporate into the void.

ကြယ်တွေဟာ လောင်ကျွမ်းကာ တငွေ့ငွေ့လောင်နေတဲ့ ပြာတွေကို ထားရစ်တယ်။

Of course, we still have some time.

ကြယ်စုတွေဟာ ကိုယ်ပိုင် မှိန်တဲ့ အလင်းအိုင် တွေထဲမှာ တိုးတိုးပြီး သီးခြားဖြစ်လာတယ်။

The heat death is so far in the future, we hardly have words to describe it.

ဒြပ်မှုန်တွေဟာ ဆွေးမြည့်တယ်။

Long past a billion years,

တွင်းနက်တွေတောင်မှ ဟင်းလင်းပြင်မှာ အငွေ့ပျံတယ်။

when the sun expands and boils off the oceans of the Earth.

တကယ် ကျွန်မတို့မှာ အချိန်ရှိသေးတယ်။

Long past 100 billion years,

when we lose the ability to see distant galaxies

အပူ သေဆုံးမှုက အနာဂတ်မှာ ဝေးလွန်းတယ်။ ဖော်ပြဖို့ စကားလုံးတွေ မရှိသလောက်ပါ။

and that faint trace of Big Bang light.

နေဟာ ပြန့်ကားပြီး ကမ္ဘာ့သမုဒ္ဒရာတွေကို

Long after we are left alone in the darkness

ဆူပွက်စေတာက နှစ်ပေါင်း တစ်ဘီလီယံ ကြာပြီးမှပါ။

watching the Milky Way fade.

ဝေးကွာတဲ့ ကြယ်စုတွေနဲ့ မဟာ ပေါက်ကွဲမှု

အလင်းရဲ့မှေးမှိန်တဲ့ အရိပ်အယောင်ကို မြင်နိုင်စွမ်း

It's OK to be sad about it,

ဆုံးရှုံးတာကနှစ်ပေါင်း ၁၀၀ ဘီလီယံ ကြာပြီးမှပါ။

even if it is trillions of years in the future.

နဂါးငွေ့တန်း မှိန်သွားတာကြည့်ရင်း အမှောင်ထုထဲမှာ

No one wants to think about something they love coming to an end.

ကျွန်မတို့ချည်း ကျန်ခဲ့ပြီး အကြာကြီးနေမှပါ။

As disconnected as it may be to us here and now,

it is somehow more profound than personal death.

ဒါကို စိတ်မကောင်းဖြစ်လို့ရတယ်။

နောင်လာမည့် နှစ်ထရီလီယံ ဆိုတာတောင်ပါ။

We have strategies for accepting the inevitability of that.

ကိုယ်ချစ်တာ တစ်ခုခု အဆုံးနေ တယ်ဆိုတာကို ဘယ်သူမှ မတွေးချင်ဘူး။

After all, we tell ourselves, something of us will live on.

ကျွန်မတို့ရှိတဲ့ ဒီနေရာ ဒီအချိန်နဲ့ အဆက်အစပ်မရှိနိုင်လောက်တော့

Maybe it will be our great works.

ဒါက ကိုယ်တိုင် သေဆုံးမှုထက် တစ်နည်းနည်း ပိုလေးနက်တယ်။

Maybe it will be our children, carrying on our genetic material

ဒါရဲ့ ရှောင်လွှဲမရမှုကို လက်ခံတာအတွက် နည်းဗျူဟာတွေရှိပါတယ်။

or perhaps our basic outlook on life.

Maybe it will be some idea worth spreading.

အဆုံးမှာ မိမိကိုယ်ကိုယ် ပြောတာက ဆက်ရှင်မယ့် ကျွန်မတို့ရဲ့ တစ်ခုခုပေါ့။

Humanity might venture out into the stars and evolve and change,

ကြီးကျယ်တဲ့ လက်ရာတွေဖြစ်လောက်တယ်။

ဒါက ဗီဇဆိုင်ရာ အထည်ဒြပ် (သို့) အခြေခံ ဘဝအမြင်ကို

but something of us will survive.

သယ်ဆောင်ပေးတဲ့ ကျွန်မတို့ရဲ့ ကလေးတွေဖြစ်လောက်တယ်။

But if the universe ends,

ပျံ့နှံ့ထိုက်တဲ့ စိတ်ကူးတစ်ခုခု ဖြစ်လောက်တယ်။

at some point we have no legacy.

There will come a time when, in a very real sense,

လူသားဟာ ကြယ်တွေဆီကို အရဲစွန့်သွားပြီး ဆင့်ကဲ၊ ပြောင်းလဲနိုင်လောက်ပေမဲ့

our existence will not have mattered.

ကျွန်မတို့ရဲ့ တစ်ခုခုကတော့ ရှင်ကျန်နေမှာပါ။

The slate will be wiped clean completely.

ဒါပေမဲ့ စကြာဝဠာ အဆုံးသတ်သွားရင်

Why should we spend our lives

တစ်နေရာရာမှာ ကျွန်မတို့ရဲ့ အမွေအနှစ်မရှိပါ။

seeking answers to the ultimate questions of reality

ဖြစ်တည်မှုက အရေးမပါတော့ တဲ့အခါ စစ်မှန်တဲ့ အသိတစ်ခုအတွင်းမှာ

if eventually there will be no one left to tell?

အချိန်တစ်ခု ရှိလာမှာပါ။

Why build a sandcastle when you can see that the tide is coming in?

သင်ပုန်းဟာ လုံးဝ ပြောင်ရှင်းသွားလိမ့်မယ်။

နောက်ဆုံးမှာ ပြောပြဖို့ တစ်ယောက်မှ

I've asked a dozen other cosmologists

ကျန်တော့မှာ မဟုတ်ရင် ဒိဌဖြစ်ရပ်ရဲ့ အန္တိမ မေးခွန်းတွေအတွက်

and they all had different answers.

အဖြေတွေရှာရင်း ဘဝတွေကို ဘာကြောင့် ကုန်ဆုံးသင့်တာလဲ။

To some, the death of the cosmos just seems right.

ဒီရေ ဝင်လာနေတာကို မြင်နိုင်တဲ့အခါ ဘာကြောင့် သဲအိမ်တစ်လုံး ဆောက်တာလဲ။

It's freeing to know that we are temporary.

"I very much like our blipness," one told me.

ဒါဇင်ချီတဲ့ စကြာဝဠာ ပညာရှင်တွေ မေးခဲ့တယ်။

To others, the question itself motivates the search for some alternative theory.

အားလုံးမှာ မတူညီတဲ့ အဖြေတွေ ရှိတယ်။

တချို့အတွက်တော့ စကြာဝဠာ သေဆုံးမှုဟာ မှန်နေပုံရတယ်။

There must be some way to carry on.

ကျွန်မတို့ဟာ ယာယီဆိုတာကို သိခွင့်ပေးခြင်းပါ။

The slow fade to black just cannot be how our story ends.

တစ်ယောက်က “အခိုက်အတန့် ပြောင်းလဲမှုကို သိပ်ကြိုက်တာ“တဲ့။

One found comfort in the possibility of the multiverse.

တချို့ကျတော့ မေးခွန်းက အခြား အယူအဆတစ်ခုရှာတာကို အားပေးတယ်။

"It's not all about us," he said.

ဆက်လုပ်ဖို့ နည်းလမ်းတစ်ခုခု ရှိရမယ်။

Personally, I feel lucky.

မည်းနက်မှုဆီ တဖြည်းဖြည်း မှိန်တာက ဇာတ်လမ်း အဆုံးသတ်ပုံမဖြစ်နိုင်ပါ။

Our cosmos existed for billions of years before us

တစ်ယောက်က စကြာဝဠာစုံရဲ့ ဖြစ်နိုင်ခြေထဲမှာ နှစ်သိမ့်မှု တွေ့တယ်။

and it will carry on long after we are gone.

For this brief moment, we are here.

“ဒါက ကျုပ်တို့ချည်း မဟုတ်ဘူး”တဲ့။

We may be insignificant to the cosmos as a whole,

ကိုယ်တိုင်တော့ ကံတေင်းတယ်တယ်ထင်တယ်။

but we have an immense power to understand it,

စကြဝဠာဟာ ကျွန်မတို့အရင် ဘီလီယံ နှစ်တွေချီကာ ရှိခဲ့ပြီး

to see the beginning,

ကျွန်မတို့ မရှိတဲ့နောက် အကြာကြီး တည်နေဦးမှာပါ။

to contemplate the end,

ဒီတိုတောင်းတဲ့ ကာလအတွက် ကျွန်မတို့ ဒီမှာရှိတယ်။

to look up into the sky

and see ourselves reflected in every tiny point of light.

တစ်ခုလုံးအနေနဲ့ ကျွန်မတို့ဟာ စကြာဝဠာအတွက် အရေးမပါလောက်ပေမဲ့

ကျွန်မတို့မှာ ဒါကို နားလည်ဖို့၊ အစကိုမြင်ဖို့၊

There is a kind of luxury in the freedom to look beyond our own little lives

အဆုံးကို ဆင်ခြင်ဖို့၊

ကောင်းကင်ထဲ မော့ကြည့်ပြီး

and contemplate the end of everything.

ရောင်ပြန်ဟပ်တဲ့

ကိုယ်တိုင်မြင်ဖို့ ဧရာမ စွမ်းအားတစ်ခုရှိတယ်။

We, fragile, doomed humans

carry within us a sense of discovery and wonder.

ဒါက ကျွန်မတို့ရဲ့ ကိုယ်ပိုင် ဘဝလေးတွေရဲ့ အလွန်ကို ကြည့်ပြီး အရာတိုင်းရဲ့ အဆုံးကို

It will persist as long as there are thinking beings in the cosmos.

ဆင်ခြင်ဖို့ လွတ်လပ်ခွင့်အတွင်းက စည်းစိမ်တမျိုးပါ။

And we can decide how to use it.

ကျွန်မတို့ ပျက်လွယ်တဲ့ သေကိန်းကြုံရတဲ့ လူသားတွေဟာ

ရှာဖွေမှုနဲ့ အံ့ဩမှု အသိတစ်ခုကို ကိုယ်အတွင်းမှာ သယ်ဆောင်ထားတယ်။

Thank you.

စကြာဝဠာတွေအတွင်းမှာ စဉ်းစားတတ်တဲ့ သတ္တဝါတွေ ရှိနေသရွေ့ ဒါက ဆက်ရှိနေမှာပါ။

သုံးနည်းကို ကျွန်မတို့ ဆုံးဖြတ်နိင်တယ်။

ကျေးဇူးပါ။