Why 1.5 billion people eat with chopsticks | Small Thing Big Idea, a TED series

Transcriber: TED Translators admin

Translator: Ayan Organization Reviewer: Aga Ismael

It is such a sort of instrumental part

لە فەرهەنگی چێشتخانەماندا، لە زاراوەی قاپ و قاچاغدا،

of our cooking vocabulary, in terms of the utensils.

وەک بەشێک لە ئامێرێکی مۆسیقایە.

And it was like, that's interesting,

جێگەی بایەخ پێدانە،

there are people who live without chopsticks.

خەڵکانێک هەن کە بەبێ"چۆپستیک" دەژین.

[Small Thing.]

[شتی بچووک]

[Big Idea.]

[بیرۆکەی مەزن]

Chopsticks are a pair of two long sticks

چۆپستیک دوو چیلکە دارن بە یەکەوەن

used to eat things with one hand.

بەکاردێت بۆ شت خواردن بە یەک دەست.

Holding chopsticks is a little bit like holding a pencil,

چۆپستیک هەڵگرتن هاوشێوەی هەڵگرتنی پێنووس وایە،

except that you have two of them

بەڵام تۆ دوو دانەت پێیە و

and you move them together in a pincer movement.

پێویستە بە ئاڕاستەی دژیەک بەکاریان بهێنیت.

Most of them are made out of wood. They're also made out of plastic, bamboo,

زۆربەیان لە دار دروست کراون. هەروەها لە پلاستیک، قامیشیش، بەردی بەنرخ،

jade, gold, silver and even ivory,

زێڕ زیو و لە کەڵبەی فیلیش دروست دەکرێت،

though I think that's not so cool anymore.

هەرچەندە پێم وانییە ئەمە چیتر جێگەی بایەخ بێت.

Chopsticks are really well designed for eating small bits of food.

دیزاینی چۆپستیکەکان بەڕاستی گونجاوە بۆ خواردنی شتی بچووک.

They're good for picking up noodles.

بۆ مەعکەڕۆنی زۆر باشن.

If you're skilled, you can eat rice,

ئەگەر بزانیت دەکرێت برینجیشی پێ بخۆیت،

pick up dumplings, pieces of meat.

هەروەها زلۆبیا و پارچە گۆشتیش هەڵدەگرێت.

There are some no-nos with chopsticks.

هەندێک شت هەن چوپستیکیان بۆ بەکار نایەت.

You should not use the chopsticks like drumsticks,

ناکرێت چوپستیک وەک داری تەپڵ بەکار بهێنیت،

which I know is tempting.

دەزانم سەرنجڕاکێشە.

You don't want to stick chopsticks into a bowl of rice face-up.

تۆ ناتەوێت چوپستیک بخەیتە ناو دەفرێکی قوڵی برنج.

And the reason for that is it actually looks like a bowl of incense,

چونکە بۆنی دەفرەکە تێک دەدات،

so it sort of echoes death.

کە ڕێک مردنت بیر دەخاتەوە.

Chopsticks are used in a huge portion of the world,

چۆپستیک لە بەشێکی گەورەی جیهاندا بەکار دەهێنرێت،

across much of Asia, about 1.5 billion people

نزیکەی ١.٥ ملیار کەس لە سەرانسەری ئاسیادا

are covered in the chopsticks sphere.

چۆپستیک بەکار دەهێنێت.

Different cultures have slightly different variations of chopsticks.

چۆپستیکەکان بە جیاوازی کلتورەکان جیاوازن.

Chinese chopsticks will tend to be long and round,

چۆپستیکە چینیەکان وا دەردەکەون درێژ و خڕ بن،

Korean chopsticks are flatter and often made of metal

چۆپستیکە کۆرییەکانیش تەختترن و زۆرجار لە کانزا دروست دەکرێن

and Japanese chopsticks tend to be round

هەروەها چوپستیکە ژاپۆنییەکان خڕ و

and very, very pointy.

نوکەکەی زۆر، زۆر تیژە.

While chopsticks are actually really commonplace

لەڕاستیدا لە ڕۆژگاری ئەمڕۆدا چۆپستیک لە زۆر

in American society today,

شوێندا بەکاردێت وەک کۆمەڵگەی ئەمریکی،

there was definitely a time in the late 1800s

بە دروستی کاتەکەی دەگەڕێتەوە بۆ کۆتاییەکانی ١٨٠٠ەکان

where this idea that Asian men,

کە بیرۆکەکەی هی دانیشتوانی ئاسیا بوو،

because they ate rice with sticks,

لەبەرئەوەی بە چیلکەی دار برنجیان خواردووە،

were of a different quality than American men,

کە بە بەراورد بە ئەمریکییەکان شێوازێکی جیاواز بووە،

who ate proper meat with a knife and fork.

کە بە چەقۆ و چەنگاڵ گۆشتیان دەخوارد.

But when China and the United States

بەڵام کاتێک چین و ویلایەتە یەکگرتوەکان

began their diplomatic engagement in the 1970s,

ڕێککەوتنێکی ڕامیاریان لە ساڵی ١٩٧٠ مۆرکرد،

Richard Nixon, Henry Kissinger,

ڕیچارد نیکسۆن، هێنری کسینگەر،

had to practice eating with chopsticks.

دەبوو ڕاهێنان لەسەر نان خواردن بە چۆپستیک بکەن.

What's been really interesting to see

ئەوەی کە جێگەی سەرنج بوو

is that as Asian cuisine has moved from the East into the West,

کە کلتوری خواردنی ئاسیایی لە ڕۆژهەڵاتەوە گوازرایەوە بۆ ڕۆژئاوا،

chopsticks have become part of the experience.

چۆپستیکیش بەشێک بوو لە پڕۆسەکە.

There's evidence of chopsticks as long ago as the Shang dynasty,

بەڵگە هەیە کە چۆپستیک سەردەمەکەی دەگەڕێتەوە بۆ دەسەڵاتی خێزانی شانگ،

which is about 3000 years ago,

کە نزیکەی ٣٠٠٠ ساڵ لەمەوبەرە،

and they loved tripods during the Shang dynasty.

لە ماوەیی دەسەڵاتی خێزانی شانگ حەزیان لە سێ کوچکە بووە.

So when you cook with these big tripods,

کاتێک بەم سێ کوچکە گەورانە چێشت لێ دەنێیت،

chopsticks were actually really useful,

بەڕاستی چۆپستیکەکان بە سوود دەبن،

because it was a way for you to stir and to reach

لەبەرئەوەی تۆ دەتوانی بەباشی تێکیبدەیت و بیجوڵێنیت

without getting burned as the water was boiling

بەبێ ئەوەی بسوتێیت کاتێک ئاوەکە لە ناو ئەو

in these really big pots.

مەنجەڵە گەورانەدا دەکوڵێت.

Chinese culture has knives and has forks.

کلتوری چین چەقۆ و چەنگاڵی بەکارهێناوە.

It uses them in many cases for cooking.

لە چەندین شێوازی چێشت لێناندا بەکاری دەهێنن.

But in terms of like what moved into the dining room,

بەڵام کاتێک باس لە ژووری نان خواردن دەکەین،

it was the chopsticks.

چۆپستیکیان بەکار هێناوە.

One of the things about Asian cooking

شتێکی تایبەتی دەربارەی خواردنی ئاسیایی

is that it often comes in very small pieces.

ئەوەیە کە زۆر جار خواردنەکانیان پارچەی زۆر بچوکن

And I think part of that has to do with the fact

پێموایە ئەمە ئەو ڕاستییە پشت ڕاست دەکاتەوە

that it's actually a lot more energy-efficient

کە وزەی سوود بەخشتری تێدایە

to cook little pieces quickly.

کاتێک پارچە بچوکەکان خێراتر پێ دەگەن.

But also, then you don't have to cut them.

هەروەها، پێویست ناکات لەتیان بکەیت.

So you have a circular influence,

کەواتە کاریگەریەکی خولاوەیان هەیە،

where the type of food that is cooked allows people to use chopsticks,

جۆری ئەو خواردنی ئامادە کراو، وا لە خەڵکی دەکات چۆپستیک بەکار بهێنێت،

and then the fact that you have chopsticks influences the food that you can cook.

و چۆپستیکیش کاریگەری دەبێت لەسەر ئەو خواردنەی کە ئامادەی دەکەیت.

But at the same time, chopsticks reflect the communal nature of eating food.

بەڵام لە هەمان کاتدا چۆپستیک ڕەنگدانەوەی سروشتی نان خواردنی کۆمەڵگەیە

You'll have these dishes that you put in the middle,

ئەو قاپانە لە ناوەڕاست دا دەنێیت،

it's very family style.

شێوازێکی خێزانییە.

You go in with your chopsticks,

دەتوانیت بە چۆپستیک نان بخۆیت و

and you put it on your rice, and then you eat individually.

لەسەر برنجەکەتی دابنێیت، پاشان بیخۆیت.

There's actually a famous sort of legend

لە ڕاستیدا ئەمەش دەستکەوتێکی گەورەیە

where everyone has these really, really long chopsticks,

کە هەموو کەسێک ئەم چۆپستیکە زۆر درێژانەی هەیە، وەک ئەوەی

like way too long for them to feed themselves.

لە ڕێگەیەکی دوورەوە خواردن بەخۆیان بدەن.

And so in hell, everyone starves,

لە دۆزەخدا، هەمووان برسی دەبن،

because they can't pick up food and put it in their mouths.

لەبەرئەوەی ناتوانن خواردن هەڵبگرن و بیخەنە دەمیانەوە.

But in heaven, people take the same chopsticks

بەڵام دەتوانن لە بە هەشتدا چۆپستیکیان دەست بکەوێت

and then feed each other.

خواردنی پێ بخۆن.