A personal health coach for those living with chronic diseases | Priscilla Pemu

Translator: zhila mawlood Reviewer: Daban Q Jaff

When I first became a doctor

كاتێك بۆ یه‌كه‌م جار بووم به‌ پزیشك

in Benin City, Nigeria,

له‌ شاری بێنین، له‌ نێجێریا،

some 30-odd years ago,

نزیكه‌ی 30 ساڵێك پێش ئێستا،

I was drawn to help people live full lives.

یارمه‌تیدانی ئه‌و خه‌ڵكانه‌ی ژیانیان خۆشده‌ویست سه‌رنجی ڕاكێشام.

But often, I found myself feeling impotent.

به‌ڵام زۆر جار، هه‌ستم به‌ كه‌موكوڕی ده‌كرد.

Here I was, a brand-new doctor with all these skills,

لێره ‌بووم، پزیشكێكی نوێ به‌و هه‌موو توانایه‌،

but I couldn't cure my patients who had chronic diseases --

به‌ڵام نه‌متوانی چاره‌سه‌ری نه‌خۆشه‌كانم -- كه‌ نه‌خۆشی درێژخایه‌نیان هه‌بوو بكه‌م

illnesses like heart disease, asthma, diabetes --

نه‌خۆشیه‌كانی وه‌كو نه‌خۆشی دڵ، --ته‌نگه‌نه‌فه‌سیی، شه‌كره‌

and needed more than just handing them a prescription

و پێویستیان زۆر زیاتر به‌وه ‌بوو كه‌ ته‌نیا ڕاچێته‌یان پێشكه‌ش بكەم

or providing grief counseling in the office to get the job done.

یاخود ئاراسته ‌كردنی په‌ژاره‌یان پێشكه‌ش بكه‌یت له‌ نووسینگه‌كه‌ بۆ ته‌واو كردنی

Fast-forward 15 years later:

كاره‌كه‌. هه‌ر زوو دوای 15 ساڵ:

I'm in Atlanta, Georgia;

:من له‌ ئه‌تڵانتام، له‌ جۆرجیا

it's a different world,

جیهانێكی جیاوازه‌،

but it was déjà vu all over again.

به‌ڵام دووباره‌ به‌ڕاستی بینیمانه‌وه‌،

As doctors, we see our patients who have chronic illnesses

وه‌كو پزیشك، ئێمه‌ ئه‌و نه‌خۆشانه‌ی كه‌ نه‌خۆشی درێژخایه‌نیان هه‌یه‌

in an episodic way.

به‌ ڕێگه‌یه‌كی به‌ش به‌شی ده‌یانبینین.

In between,

له‌ نێوانیاندا،

the patients have to learn how to make a lot of decisions for themselves.

نه‌خۆشه‌كان پێویسته‌ فێر ببن چۆن بڕیاری زۆر بۆ خۆیان ده‌ده‌ن.

I'll give you examples.

چه‌ند نموونه‌یه‌كتان ده‌ده‌مێ.

If you have medications you're supposed to take every day,

گه‌ر ده‌رمانت هه‌یه‌ پێویسته‌ ڕۆژانه‌ وه‌ریانگریت،

what do you do when you're sick?

چی ده‌كه‌یت كاتێك نه‌خۆش ده‌كه‌ویت؟

Are you still supposed to take it?

ئایا هێشتا پێویسته‌ وه‌ریگریت؟

How do you recognize a complication when it happens?

چۆن ئاڵۆزبوونێك كه‌ ڕوو ده‌دات ده‌ناسیته‌وه‌؟

چۆن كاریگه‌ریی لاوه‌كی كه‌ ڕوو ده‌دات ده‌ناسیته‌وه‌؟

How do you recognize a side effect when it happens?

What do you do with it?

چی له‌گه‌ڵ ده‌كه‌یت؟

In addition to all of this,

سه‌ره‌ڕای هه‌موو ئه‌مه‌،

they're dealing with the inevitable loneliness, isolation and anxiety

مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ ته‌نیایی و دووره‌په‌رێزیی و دڵه‌ڕاوكێی ناچاریی ده‌كه‌ن

that people who have chronic illnesses deal with.

كه‌ ئه‌و كه‌سانه‌ی نه‌خۆشی درێژخایه‌نیان هه‌یه‌ مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ ده‌كه‌ن.

In the US alone, six in 10 adults have a chronic illness.

ته‌نیا له‌ ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كان، له‌ 10 گه‌نج شه‌شیان نه‌خۆشیی

That's 125 million people.

درێژخایه‌نیان هه‌یه‌، ئه‌وه‌ 125 ملیۆن كه‌سه‌.

A recent report from the Robert Wood Johnson Foundation

ڕاپۆرتێكی نوێ له‌ دامه‌زراوه‌یی (زه‌ ڕۆبه‌رت وود جۆنسن)

showed that health habits account for 50 percent

پێشانی داوه‌ كه‌ خووه‌ ته‌ندروستییه‌كان له‌سه‌دا 50 ده‌خاته‌ڕوو

of the health outcomes that people experience,

له‌و ئه‌نجامه‌ ته‌ندروستیانه‌ی كه‌ خه‌ڵك پێیه‌وه‌ ده‌ناڵێنێت،

while medical care only accounts for 20 percent.

له‌ كاتێكدا چاودێریی پزیشكیی ته‌نیا ده‌بێته‌ هۆی 20 له‌ سه‌د.

In fact, the Centers for Disease Control

له ‌ڕاستیدا، ناوه‌نده‌كانی كۆنتڕۆڵ كردنی نه‌خۆشیی

says that if we could eliminate smoking,

ده‌ڵێت گه‌ر جگه‌ره‌كێشان ،

physical inactivity and poor nutrition,

ناچاڵاكیی جه‌سته‌یی و به‌دخۆراكیی لاببه‌ین،

that we can prevent 80 percent of heart disease,

ده‌توانین 80 له‌سه‌دی نه‌خۆشی دڵ نه‌هێڵین،

80 percent of type 2 diabetes

له‌سه‌دا 80 ی نه‌خۆشی شه‌كره‌ جۆری دوو

and 40 percent of cancer.

و له‌سه‌دا 40 ی شێرپه‌نجه‌.

But we also know

به‌ڵام ده‌شزانین

that changing health behaviors is very difficult.

كه‌ گۆڕینی ڕه‌فتاره‌ ته‌ندروستییه‌كان زۆر گرانه‌،

So we asked the question:

بۆ ئه‌و پرسیاره‌مان كرد:

What if we could create a resource

ئه‌ی ئه‌گه‌ر سه‌رچاوه‌یه‌كمان دروست كرد

that could motivate people to change health behavior?

كه‌ بیتوانیبا هانی خه‌ڵك بدات ڕه‌فتاری ته‌ندروستیی بگۆڕن؟

The truth is, there are a lot of these resources out there

ڕاستییه‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌، ژماره‌یه‌كی زۆر له‌و سه‌رچاوانه‌ له‌وێ هه‌ن

that help people acquire these so-called self-management skills.

بۆ یارمه‌تیی خه‌ڵكی بۆ به‌ده‌ست هێنانی ئه‌- وه‌ی پێی ده‌گوترێت به‌هره‌ی به‌ڕێوه‌بردنی

But many a time, they're not easily accessible or relatable,

خۆیی، به‌ڵام زۆربه‌ی جار، ناتوانرێت به‌ ئا- سانیی پێیان بگه‌یت و به‌یه‌ك ببه‌سترێنه‌وه‌

particularly to individuals within minority and underserved communities,

به ‌دیاریكراویی بۆ ئه‌و تاكانه‌ی كه‌ له‌ناو كه‌مینه‌ن و له‌ كۆمه‌ڵگه‌ كه‌مو كوڕه‌كان،

who face bias in addition to barriers like language and culture

كه‌ ڕووبه‌ڕووی لایه‌نگیریی ده‌بنه‌وه‌ سه‌ر باری به‌ربه‌سته‌كانی وه‌كو زمان و شارستانییه‌ت

and inadequate health insurance coverage.

و كه‌میی گشتگریی بیمه‌ی ته‌ندروستیی.

And so in the last 12 years,

به‌و شێوه‌یه‌ له‌ 12 ساڵی ڕابردوو،

my colleagues and I at Morehouse School of Medicine

من و هاوكاره‌كانم له‌ قوتابخانه‌ی مۆرهاوسی پزیشكیی

have created a technology-based application

به‌رنامه‌یه‌كمان دروست كردووه‌ داڕێژراو له‌سه‌ر ته‌كنه‌لۆژیا

to assist with chronic illness care.

بۆ یارمه‌تیدانیی چاودێریی نه‌خۆشیه‌ درێژخایه‌نه‌كان.

It's freely available on the web

له‌ تۆڕه‌كان به‌ خۆڕایی به‌رده‌سته‌

and as an app.

(و وه‌كو ئاپێك (به‌كارهێنانێك.

And what we do is get people to track variables --

ئه‌وه‌ی كه‌ ده‌یكه‌ین ئه‌وه‌یه‌ وا له‌ خه‌ڵكه‌كه‌ بكه‌ین په‌یڕه‌وی گۆڕیوه‌كان

blood pressure, blood sugar --

--بكه‌ن --په‌ستانی خوێن، شه‌كره‌ی خوێن

and then report it back to them in a color-coded format.

پاشان ڕاپۆرته‌كه‌یان بۆ بنێرییه‌وه‌ به‌ فۆرماتێكی كۆد ڕه‌نگدار.

So green would indicate a healthy range,

سه‌وز ڕاده‌یه‌كی ته‌ندروستیی ده‌رده‌خات،

and red would indicate a problem that needs something done about it.

و سوور كێشه‌یه‌ك ده‌رده‌خات كه‌ پێویسته‌ شتێك ده‌رباره‌ی بكرێت.

We link these stats to a curriculum.

ئه‌م ئامارانه‌ به‌ به‌رنامه‌یه‌ك ده‌به‌ستینه‌وه‌.

The curriculum helps the individual learn about their health condition,

به‌رنامه‌كه‌ یارمه‌تی تاك ده‌دات له‌باره‌ی حاڵه‌تی ته‌ندروستیی فێر ببێت،

whatever the chronic illness is.

نه‌خۆشییه‌ درێژخایه‌نه‌كه‌ هه‌رشتێك بێت.

They also work with a health coach

هه‌روه‌ها له‌گه‌ڵ ڕاهێنه‌رێكی ته‌ندروستیی كار ده‌كه‌ن

to learn self-management skills,

بۆ ئه‌وه‌ی به‌هره‌كانی به‌ڕێوه‌بردنی خۆیی فێر ببن،

skills that'll help them prevent complications of their illness.

ئه‌و به‌هرانه‌ی یارمه‌تییان ده‌دات ڕێگه‌ له‌ ئاڵۆزییه‌كانی نه‌خۆشییه‌كه‌یان بگرن.

In order for the coach to be successful,

بۆ ئه‌وه‌ی ڕاهێنه‌ره‌كه‌ سه‌ركه‌وتوو بێت،

they have to be able to gain the trust

پێویستییان به‌ به‌ده‌ستهێنانی متمانه‌ی

of the individual that they're working with.

تاكه‌كان هه‌یه‌ كه‌ ئیشیان له‌گه‌ڵ ده‌كه‌ن.

We tested this application

ئه‌و به‌كارهێنانه‌مان تاقیكرده‌وه‌

in clinics, where the health coaches were medical assistants,

له‌ نۆرینگه‌كان، ئه‌و شوێنه‌ی كه‌ ڕاهێنه‌ره‌كان یاریده‌ده‌ریی پزیشكیی بوون،

and in a large urban church,

و له‌ كڵێسایه‌كی شارستانیی گه‌وره‌،

where the health coaches were volunteers from the health ministry.

كه‌ ڕاهێنه‌ره‌ ته‌ندروستییه‌كان له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تی ته‌ندروستیی خۆبه‌خش بوون،

A year later, a third of the participants

ساڵێك دواتر، سێ یه‌كی به‌شداربووه‌كان

were able to acquire three new self-management skills

ده‌یانتوانی سێ به‌هره‌ی خۆ به‌ڕێوه‌بردنی نوێ به‌ده‌ست بێنن

and maintain them to the extent that it was able to improve

و پارێزگاریی لێ بكه‌ن بۆ بوارێك كه‌ بتوانرێت

their blood pressures, their blood sugar

په‌ستانی خوێنیان، شه‌كره‌ی خوێنیان

and their exercise.

وڕاهێنانه‌كانیان باشتربكرێت.

Now, what was simple yet fascinating to us

ئێستا، ئه‌وه‌ی كه‌ ساده‌و هێشتاش دڵڕفێن بوو بۆ ئێمه‌

was that the group from the church did just as well or even better

كه‌ گرووپی كڵێساكه‌ باشترین شتیان كرد ته‌نانه‌ت زۆرباشتریش

than the group that were under purely medical care.

وه‌ك له‌ گرووپه‌كانی تر كه‌ له‌ژێر چاودێریی ته‌ندروستیی ته‌واو خاوێن بوون.

And we wanted to learn why that was.

ویستمان فێرببین بۆچی ئه‌مه‌ ئاوا بوو.

So we looked a little further into the research --

بۆیه‌ كه‌مێك قووڵتر له‌ --توێژینه‌وه‌كه‌ وردبووینه‌وه‌

400 hours of recorded conversation --

--400 كاتژمێر له‌ گفتوگۆی تۆماركراو

and what we learned was that the coaches from the church

ئه‌وه‌ی كه‌ فێری بووین ئه‌وه‌بوو كه‌ ڕاهێنه‌ره‌كانی كڵێساكه‌

did have more time to spend with the patients,

كاتی زیاترییان هه‌بوو بۆئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ نه‌خۆشه‌كان به‌سه‌ری ببه‌ن،

they had access to the patients' families,

نزیكبوونه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ خێزانی نه‌خۆشه‌كان هه‌بوو،

and so they could figure out what people needed

بۆیه‌ توانییان بۆیان ده‌ربكه‌وێت خه‌ڵك پێویستی به‌ چی هه‌یه‌

and provide those resources for them.

و ئه‌و سه‌رچاوانه‌یان بۆ دابین بكه‌ن.

My team and I call this "culturally congruent coaching."

من و تیمه‌كه‌م ئه‌مه‌ ناوده‌نێین "ڕاهێنه‌رایتیكردنی گونجانی شارستانیی."

بۆ ڕوونكردنه‌وه‌ی ئه‌م چه‌مكه‌ی ڕاهێنه‌رایه‌تیكردنی گونجانی شارستانیی،

To illustrate this concept of culturally congruent coaching,

I want to tell you about one of our patients.

ده‌مه‌وێت له‌باره‌ی یه‌كێك له‌ نه‌خۆشه‌كانمان بدوێم.

I'll call her Ms. Bertha.

من به‌ خاتوو بێرسا بانگی ده‌كه‌م.

So Ms. Bertha is an 83-year-old lady with diabetes and hypertension.

خاتوو بێرسا خاتوونێكی ته‌مه‌ن 83 ساڵه‌یه‌ كه‌ شه‌كره‌ و به‌رزی په‌ستانی خوێنی هه‌یه‌

She was assigned to Anne, her health coach in the church.

بۆ ئان ته‌رخانكرابوو، ڕاهێنه‌ره‌ ته‌ندروستییه‌كه‌ی له‌ كڵێساكه‌.

Anne also happened to be a family friend to Ms. Bertha for many years,

ده‌ركه‌وت ئان چه‌ندین ساڵه‌ هاوڕێی خێزانه‌كه‌ی خاتوو بێرسا بوو،

and they were fellow congregants.

و ئه‌وان هاوڕێی كۆبوونه‌وه‌كان بوون.

Anne observed after the first few visits

پاش چه‌ند سه‌ردانێكی كه‌م ئان تێبینیكرد

that even though Ms. Bertha faithfully recorded her stats,

كه‌ هه‌رچه‌نده‌ خاتوو بێرسا به‌دڵسۆزیی ئاماره‌كانی خۆی تۆمارده‌كرد،

they were all showing up as red.

هه‌موویان وه‌كو سوور پێشان ده‌دران.

So she probed a little deeper

بۆیه‌ كه‌مێك قووڵتر لێی كۆڵییه‌وه‌

to try to understand what was going on with Ms. Bertha,

بۆ ئه‌وه‌ی هه‌وڵبدات تێبگات چی ده‌گوزه‌را له‌گه‌ڵ خاتوو بێرسا،

and Ms. Bertha gave her the real-real.

و خاتوو بێرسا ڕاستی ڕاستیی پێگوت.

(Laughter)

(پێكه‌نین)

She told her that there were times

پێی گوت هه‌ندێك كات هه‌بوو

when her medications made her feel weird,

كه‌ ده‌رمانه‌كانی وایان لێده‌كرد هه‌ست به‌ نامۆیی بكات،

and she wouldn't take them the way they were prescribed,

و به‌و جۆره‌ی كه‌ بۆی نووسرابوو وه‌رینه‌ده‌گرت،

چونكه‌ وای بیركرده‌وه‌ ئه‌مه‌ به‌هۆی ده‌رمانه‌كان بوو

because she thought it was due to the medicines

but she didn't tell her doctor that.

به‌ڵام ئه‌وه‌ی به‌ پزیشكه‌كه‌ نه‌گوت.

She also skipped out on some doctor appointments

هه‌روه‌ها له‌ هه‌ندێك ژوانی پزیشكه‌كان نه‌ده‌چوو

for a variety of reasons,

له‌به‌ر كۆمه‌ڵه‌ هۆكارێكی هه‌مه‌جۆر،

but one of them was she wasn't doing better

به‌ڵام یه‌كێكیان بریتی بوو له‌وه‌ی باشتر نه‌ده‌بوو

and she didn't want to make her doctor mad,

و نه‌یده‌ویست پزیشكه‌كه‌ی شێت بكات،

so she just didn't go.

له‌به‌ر ئه‌وه‌ ته‌نیا نه‌ده‌چوو.

So Anne talked to Ms. Bertha

بۆیه‌ ئان قسه‌ی بۆ خاتوو بێرسا كرد

and asked her to bring her daughter in for the next visit, which she did.

داوای لێكرد سه‌ردانی داهاتوو كچه‌كه‌ی له‌گه‌ڵ خۆی بینێت، كه‌ وای كرد.

And at that visit,

و له‌و سه‌ردانه‌،

Anne was able to print out a log of all these stats

ئان توانی لیستێك بۆ هه‌موو ئه‌م ئامارانه‌ چاپ بكات

that Ms. Bertha had been collecting,

كه‌ خاتوو بێرسا كۆی كردبوونه‌وه‌،

gave them to her and encouraged them to go see the doctor together,

پێیانی داو هانیدان بۆ ئه‌وه‌ی به‌یه‌كه‌وه‌ بچن پزیشكه‌كه‌ ببینن،

which they did.

كه‌ وایان كرد.

With that information,

له‌گه‌ڵ ئه‌و زانیارییه‌،

the doctor was able to make changes to Ms. Bertha's treatment.

پزیشكه‌كه‌ توانی گۆڕان له‌ چاره‌سه‌ره‌كانی خاتوو بێرسا بكات.

Within three months, Ms. Bertha's numbers were all in the green.

له‌ سێ مانگدا، ژماره‌كانی خاتوو بێرسا هه‌موویان سه‌وز بوون.

No one was more excited or surprised than Ms. Bertha herself.

هیچ كه‌س هێنده‌ی خاتوو بێرسا دڵخۆش و حه‌په‌ساو نه‌بوو.

Now, Anne was successful as a health coach

ئێستا، ئان وه‌كو ڕاهێنه‌رێكی ته‌ندروستیی سه‌ركه‌وتوو بوو

because she cared enough to go below the surface

چونكه‌ ئه‌وه‌نده‌ بایه‌خی دا كه‌ بچێته‌ ژێر ڕووه‌كه‌

and probe Ms. Bertha's deep culture

و ڵێكۆڵینه‌وه‌ له‌ شارستانییه‌ته‌ قووڵه‌كه‌ی بكات

and was able to reach her at that level.

و توانی بیگه‌یه‌نێته‌ ئه‌و ئاسته‌.

She knew how to listen,

زانیی چۆن گوێبگرێت،

and she knew how to ask the right questions

و زانیی چۆن پرسیاره‌ ڕاسته‌كان بكات

to get to what was needed.

بۆ گه‌یشتن به‌وه‌ی كه‌ پێویست بوو.

We all have deep unconscious rules

ئێمه‌ هه‌موومان یاسای هه‌ست پێنه‌كراوی قووڵمان هه‌یه‌

that drive the way we make our health decisions.

كه‌ ڕێگه‌خۆشكه‌ره‌ بۆ ئه‌و بڕیاره‌ ته‌ندروستییانه‌ی كه‌ ده‌یده‌ین.

That's our culture.

ئه‌وه‌ شارستانییه‌ته‌كه‌مانه‌.

The relationship and the conversation between Anne and Ms. Bertha

په‌یوه‌ندی و گفتوگۆی نێوان خاتوو بێرسا و ئان

illustrates what's possible

ڕوونی ده‌كاته‌وه‌ چی شیاوه‌

when we have conversations with our patients,

كاتێك گفتوگۆ له‌گه‌ڵ نه‌خۆشه‌كانمان ،

our friends and our neighbors

هاوڕێكانمان و دراوسێكانمان ده‌كه‌ین

on a deep cultural level.

له‌ ئاستێكی شارستانیی قووڵ.

And personally, I'm beyond excited

وه‌كو كه‌سێك، زیاد له‌ پێویست دڵخۆشم

to think that with this simple concept of culturally congruent coaching,

وابیربكه‌مه‌وه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌م بیرۆكه‌ ساده‌یه‌ی ڕاهێنه‌رایه‌تیكردنی گونجاو

we could change the lives of 125 million Americans

له‌گه‌ڵ شارستانییه‌ت، توانیمان ژیانی 125 ملیۆن ئه‌مریكیی بگۆڕین

and many others across the world

و چه‌ندانی تر له‌سه‌رانسه‌ری جیهان

that are living with chronic diseases.

كه‌ له‌گه‌ڵ نه‌خۆشییه‌ درێژخایه‌نه‌كان ده‌ژین.

Thank you.

سوپاس.

(Applause)

(چه‌پڵه‌)