How changing your story can change your life | Lori Gottlieb | TED

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hiwa Foundation II

I'm going to start by telling you about an email

بە باسکردنی ئیمێڵێک دەستپێئەکەم

that I saw in my inbox recently.

کە بەم دواییە لەناو نامەکانما بینیم.

Now, I have a pretty unusual inbox

شوێنی نامەکانم زۆر نائاساییە

because I'm a therapist

چونکە چارەسەری دەروونی ئەکەم و

and I write an advice column called "Dear Therapist,"

ستوونێکی ئامۆژگاری ئەنوسمەوە بەناوی "سڵاو چارەسەری دەروونی،"

so you can imagine what's in there.

بۆیە ئەتوانن بیهێننە بەرچاوتان چی تیایە.

I mean, I've read thousands of very personal letters

مەبەستم ئەوەیە، هەزارەها نامەی کەسیم خوێندۆتەوە

from strangers all over the world.

کە کەسانی بیانی لە سەرانسەری جیهانەوە.

And these letters range from heartbreak and loss,

نامەکانیش درێژە ئەکێشێت لە دڵشکان و لەدەستدانەوە،

to spats with parents or siblings.

بۆ شەڕ لەگەڵ باوک و دایک و خوشک وبرا.

I keep them in a folder on my laptop,

لەناو فۆڵدەرێکا دامناوە لەسەر لاپتۆپەکەم، و

and I've named it "The Problems of Living."

ناویشم ناوە "کێشەکانی ژیان."

So, I get this email, I get lots of emails just like this,

ئینجا، ئەم نامەیەم بۆهات، نامەی زۆری ئاواهیم بۆ یەت، و

and I want to bring you into my world for a second

ئەمەوێت بۆ ساتێک بتانهێنمە ناو جیهانەکەی خۆمەوە و

and read you one of these letters.

یەکێک لەو نامانەتان بۆ بخوێنمەوە. و

And here's how it goes.

بەم شێوەیەیە.

"Dear Therapist,

"سڵاو چارەسەرکاری دەروونی،

I've been married for 10 years

ماوەی دە ساڵە هاوسەرگیریم کردووە و

and things were good until a couple of years ago.

هەتا دوو ساڵ لەمەوبەریش هەموو شتێک باشبوو.

That's when my husband stopped wanting to have sex as much,

ئەوکاتەبوو کە مێردەکەم چیتر وەک پێویست سێکسی نەدەویست، و

and now we barely have sex at all."

ئێستا بە دەگمەن دەیەوێت."

I'm sure you guys were not expecting this.

دڵنیام چاوەڕێی ئەمە نەبوون.

(Laughter)

(پێکەنین)

"Well, last night I discovered that for the past few months,

"دوێنێ شەو بۆم دەرکەوت کە ئەم چەند مانگەی پێشوو،

he's been secretly having long, late-night phone calls

شەوانە بەدزییەوە پەیوەندی تەلەفوونی هەبووە لەگەڵ

with a woman at his office.

ژنێکا لە نوسینگەکەی خۆی.

I googled her, and she's gorgeous.

ناوەکەیم لێیاوە، و زۆر جوان بووە.

I can't believe this is happening.

باوەڕ بەخۆم ناکەم کە ئەمە ڕووئەیات.

My father had an affair with a coworker when I was young

باوکم پەیوەندی هەبوو لەگەڵ هاوپیشەیەکی خۆیا کە من مناڵبووم و

and it broke our family apart.

ئەوە خێزانەکەمانی هەڵوەشاندەوە.

Needless to say, I'm devastated.

هەرچەن پێویست ناکا بوترێت، تێکشکاوم.

If I stay in this marriage,

ئەگەر لەم هاوسەرگیریەیا بمێنمەوە،

I'll never be able to trust my husband again.

هەرگیز جارێکی تر ناتوانم متمانە بە مێردەکەم بکەم.

But I don't want to put our kids through a divorce,

بەڵام ناشمەوێت مناڵەکانمان جیابوونەوەمان ببینن،

stepmom situation, etc.

باوەژنیان بۆ دروستبێت.

What should I do?"

پێویستە چی بکەم؟"

Well, what do you think she should do?

باشە، پێتان وایە ئەبێ چی بکات؟

If you got this letter,

ئەگەر نامەیەکی ئاوات پێبگات،

you might be thinking about how painful infidelity is.

لەوانەیە بیربکەیتەوە کە ئەبێت ناپاکی کردن چەند ئازاربەخش ئەبێت.

Or maybe about how especially painful it is here

یان بەتایبەتی لێرەیا چەند ئازاربەخشە

because of her experience growing up with her father.

بەهۆی ئەزموونە ناخۆشەکەی کە لە باوکی خۆی بینیوە. و

And like me, you'd probably have some empathy for this woman,

وەک منیش، لەوانەیە ئێوەش هەندێک هاوسۆزیتان بۆی هەبێت، و

and you might even have some,

لەوانەشە تەنانەت هەندێک،

how should I put this nicely,

چۆن ئەمەیان بڵێم بەجوانی،

let's just call them "not-so-positive" feelings for her husband.

با پێی بڵێین هەستێکی "زۆر ئەرێنی"تان نییە بۆ مێردەکەی.

Now, those are the kinds of things that go through my mind too,

ئێستا ئەوە، ئەو جۆرە شتانەیە کە بە مێشکی منیشدا یەت،

when I'm reading these letters in my inbox.

کاتێک ئەم نامانە ئەخوێنمەوە لەناو سندوقی نامەکاندا.

But I have to be really careful when I respond to these letters

بەڵام ئەبێ زۆر وریابم کاتێک وەڵامی ئەم نامانە ئەیەمەوە

because I know that every letter I get is actually just a story

چونکە ئەزانم کە هەموو نامەیەک کە پێمئەگات تەنیا چیرۆکێکە

written by a specific author.

لەلایەن نوسەرێکی دیاریکراوەوە نوسراوە.

And that another version of this story also exists.

هەروەها وەشانێکی تری ئەو چیرۆکەش بوونی هەیە.

It always does.

هەمووکات هەیە. و

And I know this

ئەمە ئەزانم

because if I've learned anything as a therapist,

چونکە ئەو شتەی فێری بووبێتم لە کارکردن وەک چارەسەرکار

it's that we are all unreliable narrators of our own lives.

ئەوەیە کە هەموومان گێڕەرەوەی پشتپێنەبەستراوی ژیانی خۆمانین.

I am.

من.

You are.

ئێوە. و

And so is everyone you know.

هەموو کەسێکی تریش.

Which I probably shouldn't have told you

کە نەئەبوو پێتان بڵێم

because now you're not going to believe my TED Talk.

چونکە چیتر باوەڕ بەم وتارەم ناکەن لەسەر تێد.

Look, I don't mean that we purposely mislead.

سەیرکەن، مەبەستم ئەوە نییە کە بە مەبەست یەکتر بەهەڵەیا بەرین.

Most of what people tell me is absolutely true,

زۆربەی ئەوەی خەڵک پێم ئەڵێن بەدڵنیاییەوە ڕاستە،

just from their current points of view.

تەنیا لە ڕوانگەی خۆیانەوە.

Depending on what they emphasize or minimize,

بەپشت بەستن بەوەی کە گەورەی ئەکەن یان بچووکی ئەکەنەوە،

what they leave in, what they leave out,

ئەیخەنە ناوییەوە، و دەریئەکەن لێی،

what they see and want me to see,

ئەوەی ئەیبینن و ئەیانەوێ من بیبینم،

they tell their stories in a particular way.

بەشێوەیەکی دیاریکراو چیرۆکەکانیان ئەگێڕنەوە.

The psychologist Jerome Bruner described this beautifully -- he said,

دەروون ناس جیرۆمی برونەر بەشێوەیەکی جوان باسی ئەمەی کردووە -- وتوێتی،

"To tell a story is, inescapably, to take a moral stance."

"گێڕانەوەی چیرۆکێک بێ ئەملاو لا هەبوونی باوەڕی تەواوەتی پێی."

All of us walk around with stories about our lives.

هەموومان چیرۆک ئەگێڕینەوە لەسەر ژیانی خۆمان.

Why choices were made, why things went wrong,

بۆچی هەڵبژاردنەکان کراون، بۆچی هەڵە دەرچوون،

why we treated someone a certain way --

بۆچی بەشێوەیەک مامەڵەمان لەگەڵ کەسانێکا کردووە --

because obviously, they deserved it --

چونکە ئاشکرایە کە، شایەنی بوون --

why someone treated us a certain way --

بۆچی کەسێک بەشێوەیەک مامەڵەی لەگەڵ کردوین --

even though, obviously, we didn't.

هەرچەندە دیارە ئێمە وانەبووین.

Stories are the way we make sense of our lives.

چیرۆکەکان ئەو ڕێگایەیە کە ئەمانەوێت ژیانمان بیگرێت.

But what happens when the stories we tell

بەڵام چی ڕووئەیات کاتێک چیرۆکەکانی ئەیگیڕێنەوە

are misleading or incomplete or just wrong?

بەهەڵەدا بەرە یان ناتەواوە یان تەواو هەڵەیە؟

Well, instead of providing clarity,

لەجیاتی دابینکردنی ڕوونی،

these stories keep us stuck.

ئەم چیرۆکانە بە پەنگخواردوویی ئەمانهێڵێتەوە.

We assume that our circumstances shape our stories.

وای دائەنێین هەلومەرجەکانمان شێوەی چیرۆکەکانمان بکێشێت.

But what I found time and again in my work

بەڵام ئەوەی هەمووجارێک دۆزیومەتەوە لە شوێنی کارکردنەکەم

is that the exact opposite happens.

ئەوەیە کە چاوەڕێی ڕوودانی پێچەوانەکە بکەم.

The way we narrate our lives shapes what they become.

شێوەی گێڕانەوەی ژیانمان وێنەکێشانە بۆ ئەوەی ئەبن پێی.

That's the danger of our stories,

ئەوە مەترسی چیرۆکەکانمانە،

because they can really mess us up,

چونکە بەڕاستی ئەکرێت تێکچن،

but it's also their power.

بەڵام هەروەها هێزەکەشیانە.

Because what it means is that if we can change our stories,

چونکە واتای ئەوەیە کە ئەگەر بتوانین چیرۆکەکانمان بگۆڕین،

then we can change our lives.

ئەوا ئەکرێت ژیانمان بگۆڕین.

And today, I want to show you how.

ئەمڕۆش ئەمەوێ نیشانتان بەم چۆن.

Now, I told you I'm a therapist,

پێم وتن چارەسەرکاری دەروونیم، و

and I really am, I'm not being an unreliable narrator.

هەر بەراستی وام، چیرۆک خوانێکی ناڕاست نیم.

But if I'm, let's say, on an airplane,

بەڵام ئەگەر وابم، با بڵێین، لەسەر فڕۆکەیەک بم، و

and someone asks what I do,

کەسێک لێم بپرسیت چی ئەکەم،

I usually say I'm an editor.

زۆربەی کات ئەڵێم کە هەڵەگیرێکم.

And I say that partly because if I say I'm a therapist,

ئینجا بەشێکی وتنی ئەوە لەبەر ئەوەیە ئەگەر بڵێم چارەسەرکاری دەروونیم،

I always get some awkward response, like,

بەردەوام وەڵامی نامۆ وەر ئەگرم وەک،

"Oh, a therapist.

"ئاه، چارەسەرکاری دەروونی.

Are you going to psychoanalyze me?"

چییە هەڵسەنگاندنی دەروونیم بۆ ئەکەیت؟"

And I'm thinking, "A : no,

منیش بیر ئەکەمەوە، یەک: نەخێر، و

and B: why would I do that here?

دووش: بۆ ئەوە بکەم؟

If I said I was a gynecologist,

ئەگەر بڵێم پزیشکی ژنانم،

would you ask if I were about to give you a pelvic exam?"

پرسیاری ئەوە ئەکەیت کە ئایا ئەتەوێ پشکنینم بۆ بکەیت؟"

(Laughter)

(پێکەنین)

But the main reason I say I'm an editor

بەڵام هۆکاری سەرەکی وتنی ئەوەی کە من هەڵەگیرێکم

is because it's true.

لەبەر ئەوەیە کە وایە.

Now, it's the job of all therapists to help people edit,

ئەوە کاری هەموو چارەسەرکارەکانە یارمەتی خەڵک بەن هەڵەگیری بکەن،

but what's interesting about my specific role as Dear Therapist

بەڵام ئەوەی سەرنجڕاکێشە دەربارەی کارە دیاریکراوەکەی من

is that when I edit, I'm not just editing for one person.

ئەوەیە کاتێک هەڵەگیری ئەکەم، تەنیا هەڵەگیری بۆ یەک کەس ناکەم.

I'm trying to teach a whole group of readers how to edit,

یەک کۆمەڵی تەواو لە خوێنەران فێر ئەکەم چۆن هەڵەگیری بکەن،

using one letter each week as the example.

هەر هەفتەیەکیش یەک نامە بەکارئەهێنم وەک نموونە.

So I'm thinking about things like,

بیر لە هەندێک شت ئەکەمەوە وەک،

"What material is extraneous?"

"کام پێکهاتەیە ناپێویستە؟"

"Is the protagonist moving forward or going in circles,

"ئایا کەسی سەرەکی بەرەو پێشەوە ئەچێت یان بەچواردەوری خۆیا ئەسوڕێتەوە،

are the supporting characters important or are they a distraction?"

ئایا کەسە پشتیوانیکەرەکان گرنگن یان تەنیا سەرنج بەلاڕێدابەرن؟"

"Do the plot points reveal a theme?"

"ئایا خاڵەکانی پلانەکە بابەتەکە دەرئەخات؟"

And what I've noticed

ئەوەشی تێبینیم کردووە

is that most people's stories tend to circle around two key themes.

ئەوەیە کە زۆربەی چیرۆکەکانی خەڵک بەچواردەوری دوو بابەتا ئەگەڕێت.

The first is freedom,

یەکەمیان ئازادییە، و

and the second is change.

دووەمیشیان گۆڕانکاری.

And when I edit,

کاتێکیش هەڵەگیری ئەکەم،

those are the themes that I start with.

ئەوانە بابەتەکانن کە پێیان دەستپێئەکەم.

So, let's take a look at freedom for a second.

بۆیە، با کەمێک سەیری ئازادی بکەین.

Our stories about freedom go like this:

چیرۆکەکانمان دەربارەی ئازادی بەم شێوەیە ئەڕوات:

we believe, in general,

بەگشتی باوەڕمان وایە،

that we have an enormous amount of freedom.

کە بڕێکی ئێجگار زۆر ئازادیمان هەیە.

Except when it comes to the problem at hand,

جگە لەوەی کاتێک یەتە سەر کێشەکانی بەر دەستمان،

in which case, suddenly, we feel like we have none.

کە ئەوکاتە، لەناکاو، هەست ئەکەین هیچمان نییە.

Many of our stories are about feeling trapped, right?

زۆربەی چیرۆکەکانمان هەستکردنە بەوەی گیرمان خواردووە، وایە؟

We feel imprisoned by our families, our jobs,

هەست ئەکەین زیندانی کراوین لەلایەن خێزانەکانمان، کارەکانمان،

our relationships, our pasts.

پەیوەندییەکانمان، و ڕابردوومان.

Sometimes, we even imprison ourselves with a narrative of self-flagellation --

هەندێک جار تەنانەت خۆشمان زیندانی ئەکەین بە گێڕانەوەیەکی خۆسەرزەنشتکەر --

I know you guys all know these stories.

ئەزانم هەموو ئەم چیرۆکانە ئەزانن.

The "everyone's life is better than mine" story,

چیرۆکی "ژیانی هەموو کەس لە هی من باشترە"،

courtesy of social media.

نوسراو لە تۆڕی کۆمەڵایەتی.

The "I'm an impostor" story, the "I'm unlovable" story,

چیرۆکی "من فێڵبازێکم"، چیرۆکی "من خۆشەویست نیم"

the "nothing will ever work out for me" story.

چیرۆکی "هیچ شتێک سەرناگرێت بەدەستمەوە".

The "when I say, 'Hey, Siri, ' and she doesn't answer,

چیرۆکی "کە دەڵێم سڵاو سیری، و ئەویش وەڵام نایاتەوە،

that means she hates me" story.

واتای ئەوەیە کە ڕقی لێمە".

I see you, see, I'm not the only one.

ئەزانن چۆن، هەر من نیم.

The woman who wrote me that letter,

ژنەکەش کە ئەو نامەیەی بۆ ناردم،

she also feels trapped.

هەست ئەکات گیری خواردبێت.

If she stays with her husband, she'll never trust him again,

ئەگەر لەگەڵ مێردەکەیا بمێنێتەوە، هەرگیز متمانەی پێناکاتەوە،

but if she leaves, her children will suffer.

بەڵام ئەگەر بەجێیبێڵێت، منداڵەکانی دەناڵێنن.

Now, there's a cartoon that I think is a perfect example

ئەفلام کارتۆنێک هەیە کە بەلای منەوە باشترین نموونەیە

of what's really going on in these stories.

دەربارەی ئەوەی لەم چیرۆکانەیا ئەگوزەرێت.

The cartoon shows a prisoner shaking the bars,

دەربارەی زیندانییەکە بێچارانە شیشەکان ڕائەوەشێنێت،

desperately trying to get out.

بۆ ئەوەی بچێتە دەرەوە.

But on the right and the left, it's open.

بەڵام لەلای ڕأست و چەپەوە کراوەتەوە.

No bars.

شیشی پێوە نییە.

The prisoner isn't in jail.

زیندانییەکە زیندانی نەکراوە.

That's most of us.

ئەوە زۆربەمانین.

We feel completely trapped,

هەست ئەکەین زیندانی کرابێتین،

stuck in our emotional jail cells.

لەناو زیندانێکی سۆزی خۆماندا گیرمان خواردووە.

But we don't walk around the bars to freedom

بەڵام بەچواردەوری شیشەکانی ئازادیدا ناڕۆین

because we know there's a catch.

چونکە ئەزانین شتێکی لەگەڵایە.

Freedom comes with responsibility.

ئازادی بەرپرسیارێتیشی لەگەڵ ئەبێت. و

And if we take responsibility for our role in the story,

ئەگەر بەرپرسیارێتی هەڵگرین بۆ ڕۆڵەکەمان لە چیرۆکەکەیا،

we might just have to change.

لەوانەیە پێویست بکات بگۆڕێین.

And that's the other common theme that I see in our stories: change.

ئەوەش بابەتە باوەکەی ترە کە لە چیرۆکەکانمانا ئەیبینم: گۆڕانکاری.

Those stories sound like this:

ئەو چیرۆکانە لەمە ئەچن:

a person says, "I want to change."

کەسێک ئەڵێت، "ئەمەوێ بگۆڕێم."

But what they really mean is,

بەڵام بەڕاستی مەبەستیان ئەوەیە،

"I want another character in the story to change."

"کەسایەتییەکی ترم ئەوێت لەو چیرۆکەی تردا."

Therapists describe this dilemma as:

چارەسەرکارە دەروونییەکان بەم قەیرانە دەڵێن:

"If the queen had balls, she'd be the king."

"ئەگەر شاژنەکە ئازایەتی هەبوایە ئەبوو بە پادشا."

I mean --

مەبەستم ئەوەیە --

(Laughter)

(پێکەنین)

It makes no sense, right?

هیچ ڕێی تێناچێت، وانییە؟

Why wouldn't we want the protagonist,

بۆچی کەسایەتییە سەرەکییەکەمان ناوێت،

who's the hero of the story, to change?

کێ پاڵەوانی چیرۆکەکەمانە، کە ئەمانەوێ بۆی بگۆڕێت؟

Well, it might be because change,

لەوانەیە لەبەر ئەوە بێت کە گۆڕانکاری،

even really positive change,

تەنانەت گۆڕانکاری ئەرێنیش،

involves a surprising amount of loss.

پێویستی بە بڕێکی زۆر لەدەستدانە.

Loss of the familiar.

لەدەستدانی ئەوەی ئاشنایت پێی.

Even if the familiar is unpleasant or utterly miserable,

تەنانەت ئەگەر ئەوەی ئاشناشی پێی بێزراوبێت یان بێچارانە بێت،

at least we know the characters and setting and plot,

هیچ نەبێت کەسایەتییەکان و ڕێکخستنەکە و پلانەکە ئەزانین،

right down to the recurring dialogue in this story.

هەتا بۆ دایالۆگە دووبارە بووەکەی ناو ئەم چیرۆکەش.

"You never do the laundry!"

"هەرگیز جلەکان ناشۆیت!"

"I did it last time!"

"جاری پێشوو ئەمەم کرد!"

"Oh, yeah? When?"

"ئاه بەڕاست؟ کەی؟"

There's something oddly comforting

شتێکی ئاسوودەکەری نامۆش هەیە

about knowing exactly how the story is going to go

لە زانینی ئەوەیا کە ڕێک بزانیت چیرۆکەکە بەرەو کوێ ئەچێت

every single time.

هەموو جارێک.

To write a new chapter is to venture into the unknown.

نوسینەوەی بەشێکی نوێ سەرکێشییە بەرەو نەزانراوی.

It's to stare at a blank page.

دەستپێکردنی لاپەڕەیەکی سپی. و

And as any writer will tell you,

وەک هەر نوسەرێکیش پێت ئەڵێت،

there's nothing more terrifying than a blank page.

هیچ شتێک هێندەی لاپەڕەیەکی بەتاڵ ترسێنەر نیە.

But here's the thing.

بەڵام بەم شێوەیەیە.

Once we edit our story,

هەر کە هەڵەگیری بۆ چیرۆکەکەمان ئەکەین،

the next chapter becomes much easier to write.

نوسینەوەی بەشی دواتر زۆر ئاسانتر ئەبێت.

We talk so much in our culture about getting to know ourselves.

لە کلتوورەکەمانا زۆر باسی ئەوە ئەکەین کە بتوانین خۆمان بناسین.

But part of getting to know yourself is to unknow yourself.

بەڵام بەشێکی ناسینی خۆمان ئەوەیە لە ناسینی خود بکەویت.

To let go of the one version of the story you've been telling yourself

واز لەو وەشانەی چیرۆکەکەی خۆت بێنیت کە بەردەوام بۆخۆتی ئەگێڕیتەوە

so that you can live your life,

بۆ ئەوەی بتوانیت ژیانت بەریتە سەر، و

and not the story that you've been telling yourself

نەک چیرۆکەکەی کە بەردەوام بۆخۆتی ئەگێڕیتەوە

about your life.

دەربارەی ژیانت.

And that's how we walk around those bars.

بەم شێوەیەش شیشەکان تێئەپەڕێنین.

So I want to go back to the letter from the woman, about the affair.

بۆیە ئەمەوێ بگەڕێمەوە سەر نامەکەی ژنەکە، دەربارەی پەیوەندییەکە.

She asked me what she should do.

لێی پرسیم کە پێویستە چی بکات.

Now, I have this word taped up in my office:

وشەیەک هەیە هەڵمواسیوە لەناو ژووری کارکردنەکەمدا:

ultracrepidarianism.

ئەڵترا کریپیداریانیزم.

The habit of giving advice or opinions outside of one's knowledge or competence.

خوی پێدانی ئامۆژگاری یان بۆچوونی لە دەرەوەی زانین یان توانای کەسەکە.

It's a great word, right?

وشەیەکی مەزنە، وانییە؟

You can use it in all different contexts,

ئەتوانیت لە هەموو بوارێکدا بەکاریبێنیت،

I'm sure you will be using it after this TED Talk.

دڵنیام کە دوای ئەم وتارەی تێدیش بەکاری ئەهێنن.

I use it because it reminds me that as a therapist,

بەکاری ئەهێنم چونکە وەک پێدەری چارەسەری دەرونی بیرم ئەهێنێتەوە،

I can help people to sort out what they want to do,

ئەتوانم یارمەتی خەڵک بەم ئەو شتانە جیا بکەنەوە کە ئەیانەوێ بیکەن،

but I can't make their life choices for them.

بەڵام ناتوانم هەڵبژاردنەکانی ژیانیان بۆ بەم.

Only you can write your story,

تەنیا خۆت ئەتوانی چیرۆکەکەت بنوسیت، و

and all you need are some tools.

هەموو ئەوەی ئەتەوێت چەند ئامرازێکە.

So what I want to do

کەواتە ئەوەی ئەمەوێ بیکەم

is I want to edit this woman's letter together, right here,

ئەمەوێت بە نامەکەی ئەم ژنەیا بچینەوە، لێرەیا،

as a way to show how we can all revise our stories.

وەک ڕێگایەک بۆ نیشاندانی ئەوەی چۆن ئەتوانین هەموو بە چیرۆکەکانمانا بچینەوە. و

And I want to start by asking you

ئەمەوێ دەستپێکەم بەوەی لێتان بپرسم

to think of a story that you're telling yourself right now

بیر لە چیرۆکێک بکەنەوە کە ئێستا بۆخۆتانی ئەگێڕنەوە

that might not be serving you well.

کە لەوانەیە باش خزمەتتان نەکات.

It might be about a circumstance you're experiencing,

لەوانەیە دەربارەی هەلومەرجێک بێت کە پیایا تێئەپەڕیت،

it might be about a person in your life,

لەوانەیە دەربارەی کەسێک بێت لە ژیانتدا،

it might even be about yourself.

لەوانەشە تەنانەت دەربارەی خۆتبێت.

And I want you to look at the supporting characters.

ئەشمەوێت سەیری کەسایەتییە پشتیوانیکەرەکە بکەن.

Who are the people who are helping you

ئەوانە کێن کە یارمەتیت ئەیەن

to uphold the wrong version of this story?

وەشانە هەڵەکەی چیرۆکەکەت بمێنێتەوە؟

For instance, if the woman who wrote me that letter

بۆ نمونە، ئەگەر ژنەکەی ئەو نامەیەی بۆ نوسیم

told her friends what happened,

بە هاوڕێکانی وتبێت چی ڕووی یاوە،

they would probably offer her what's called "idiot compassion."

لەوانەیە ئەو شتەیان پێشکەش کردبێت کە پێی ئەوترێت "بەزەیی بێمێشکانە."

Now, in idiot compassion, we go along with the story,

ئێستا، بەزەیی بێمێشکانە، لەگەڵ چیرۆکەکەیا ئەڕۆین،

we say, "You're right, that's so unfair,"

ئەڵێین، 'ڕاست ئەکەیت، ناڕەوایە،"

when a friend tells us that he didn't get the promotion he wanted,

کە هاوڕێیەک پێمان ئەڵێت پلەبەرزکردنەوەکەی وەرنەگرتووە،

even though we know this has happened several times before

هەرچەنە ئەزانین پێشتر چەند جارێک ئەمە ڕووی یاوەتەوە

because he doesn't really put in the effort,

چونکە خۆی زۆر هەوڵی بۆ نایات، و

and he probably also steals office supplies.

لەوانەشە کەلوپەلی ناو نوسینگەکەش بدزێت.

(Laughter)

(پێکەنین)

We say, "Yeah, you're right, he's a jerk,"

ئەڵێین، "بەڵێ، ڕاست ئەکەیت، بێکەڵکە،"

when a friend tells us that her boyfriend broke up with her,

کە هاوڕێیەک پێمان ئەڵێت خۆشەویستەکەی لێی جیابۆتەوە،

even though we know that there are certain ways

سەرەڕای ئەوەی ئەشزانین کە خۆی هەندێک هەڵسوکەوتی هەیە

she tends to behave in relationships,

لەکاتی پەیوەندییە سۆزدارییەکانیا،

like the incessant texting or the going through his drawers,

وەک نامەناردنی بەردەوام یان گەڕان بەناو دۆڵابەکەیا،

that tend to lead to this outcome.

کە ئەبێتە هۆی ئەم دەرئەنجامە.

We see the problem, it's like,

کێشەکە ئەبینین، وەک ئەوەیە،

if a fight breaks out in every bar you're going to,

ئەگەر شەڕ درووست بێت لە هەموو یانە شەوانەکەی بۆی ئەچیت،

it might be you.

لەوانەیە هۆکارەکە خۆتبیت.

(Laughter)

(پێکەنین)

In order to be good editors, we need to offer wise compassion,

بۆ ئەوەی هەڵەگیری باش بین، پێویستە بەزەیی ژیرانە پێشکەشکەین،

not just to our friends, but to ourselves.

نەک بەتەنیا بۆ هاوڕێکانمان، بەڵکو بۆ خۆشمان.

This is what's called -- I think the technical term might be --

ئەمەیە پێی ئەوترێت --- لەوانەیە وشە تەکنیکییەکە --

"delivering compassionate truth bombs."

"گەیاندنی بۆمبی ڕاستی بە بەزەییانە."

And these truth bombs are compassionate,

ئەم بۆمبە ڕاستەقینانەش بە بەزەییانەن،

because they help us to see what we've left out of the story.

چونکە یارمەتیمان ئەیەن ببینین چیمان لە چیرۆکەکانا لەبیرکردووە.

The truth is,

ڕاستییەکە ئەوەیە،

we don't know if this woman's husband is having an affair,

نازانین ئەگەر مێردی ئەم ژنە پەیوەندی سۆزداری هەبێت،

or why their sex life changed two years ago,

یان بۆچی ژیانی سێکسیان دوو ساڵ لەمەوبەر گۆڕاوە،

or what those late-night phone calls are really about.

یان ئەو تەلەفوونانەی درەنگانی شەو بەڕاستی هی چییە. و

And it might be that because of her history,

لەوانەشە بەهۆی مێژووی خۆیەوە بێت،

she's writing a singular story of betrayal,

کە نامەیەک ئەنوسێت دەربارەی ناپاکی کردن،

but there's probably something else

بەڵام لەوانەیە شتێکی تر هەبێت

that she's not willing to let me, in her letter,

کە نایەوێت بیبینم، لە نامەکەیا،

or maybe even herself, to see.

یان تەنانەت خۆشی بیبینێت.

It's like that guy who's taking a Rorschach test.

وەک ئەو کەسە وایە کە رۆرشاک ئەکات

You all know what Rorschach tests are?

هەموو ئەزانن تاقیکردنەوەی رۆرشاک چییە؟

A psychologist shows you some ink blots, they look like that,

دەروون ناسێک چەند پەڵەیەکی مرەکەبت پیشان ئەیات، لەوە ئەچن، و

and asks, "What do you see?"

لێشت ئەپرسێت، "چی ئەبینیت؟"

So the guy looks at his ink blot and he says,

سەیری شێوە مرەکەبەکان ئەکات و ئینجا ئەڵێت،

"Well, I definitely don't see blood."

"باشە، بەدڵنیاییەوە خوێن نابینم."

And the examiner says,

تاقیکەرەوەکەش ئەڵێت،

"Alright, tell me what else you definitely don't see."

"باشە، پێمبڵێ دڵنیایت لەوەی چی شتێکی تر نابینیت."

In writing, this is called point of view.

لە نوسیندا، ئەمە پێی دەوترێت ڕوانگە.

What is the narrator not willing to see?

ئەوە چییە کە گێڕەرەوەکە نایەوێ بیبینێت؟

So, I want to read you one more letter.

بۆیە، ئەمەوێ یەک نامەی ترتان بۆ بخوێنمەوە.

And it goes like this.

بەم شێوەیەیە.

"Dear Therapist,

"سڵاو چارەسەرکاری دەروونی،

I need help with my wife.

پێویستم بە یارمەتییە بۆ هاوسەرەکەم.

Lately, everything I do irritates her,

بەم دواییە، هەموو شتێک بێزاری ئەکات،

even small things, like the noise I make when I chew.

تەنانەت شتی بچووکیش، وەک دەنگەکەی لێمیەت کاتێک خواردن ئەجووم.

At breakfast,

بۆ نانی بەیانیان،

I noticed that she even tries to secretly put extra milk in my granola

تێبینی ئەوەم کردووە تەنانەت هەوڵ ئەیات شیری زیایە بکاتە ناو سیریلاکەکەمەوە،

so it won't be as crunchy."

بۆ ئەوەی هێندە خرمەی نەیەت."

(Laughter)

(پێکەنین)

"I feel like she became critical of me after my father died two years ago.

"هەست ئەکەم بە ڕەخنەیە بەرامبەرم دوای ئەوەی دوو ساڵ لەمەوبەر باوکم مرد.

I was very close with him,

زۆر نزیک بووم لە باوکمەوە، و

and her father left when she was young,

ئەویش مناڵبوو کە باوکی بەجێی هێشتووە،

so she couldn't relate to what I was going through.

بۆیە نەیتوانیوە هەست بەوە بکات کە من پیایا تێپەڕیم.

There's a friend at work whose father died a few months ago,

هاوڕێیەک هەیە لە شوێنی کارەکەم کە باوکی چەند مانگێک لەمەوبەر مرد، و

and who understands my grief.

لە ناخۆشییەکەم تێئەگات.

I wish I could talk to my wife like I talk to my friend,

خۆزگە وەک چۆن قسەم لەگەڵ هاوڕێکەم ئەکرد واش قسەم لەگەڵ ژنەکەم بکردایە،

but I feel like she barely tolerates me now.

بەڵام هەست ئەکەم ئێستا زۆر کەم بەرگەی من ئەگرێت.

How can I get my wife back?"

چۆن هاوسەرەکەم بەدەست بێنمەوە؟"

OK.

باشە.

So, what you probably picked up on

کەواتە، ئەوەی لەوانەیە ئێوە لێی تێگەشتبێتن کە

is that this is the same story I read you earlier,

ئەمە هەمان چیرۆکەکەیە کە پێشتر بۆم گێڕانەوانێ،

just told from another narrator's point of view.

بەڵام لەلایەن کەسێکی ترەوە گێڕدراوەتەوە بۆم.

Her story was about a husband who's cheating,

چیرۆکی ژنەکە دەربارەی مێردەکەی بووە کە ناپاکی ئەکات،

his story is about a wife who can't understand his grief.

چیرۆکی پیاوەکەش دەربارەی هاوسەرەکەیەتی کە ناتوانێت لە ناخۆشییەکەی تێبگات.

But what's remarkable, is that for all of their differences,

بەڵام ئەوەی بێوێنەیە تیایا، ئەوەیە بە هەموو جیاوازییەکانیانەوە،

what both of these stories are about is a longing for connection.

ئەوەی هەردوو ئەم چیرۆکە پێمان ئەڵێت تامەزرۆییە بۆ پەیوەندی.

And if we can get out of the first-person narration

ئەگەر لە گێڕانەوەی چیرۆکی کەسی یەکەم بێینە دەرەوە و

and write the story from another character's perspective,

چیرۆکەکە لە ڕوانگەی کەسایەتییەکی ترەوە بنوسینەوە،

suddenly that other character becomes much more sympathetic,

لەناکاو ئەو کەسایەتیەی تر زۆر بەسۆزتر ئەبێت، و

and the plot opens up.

چیرۆکەکە ئەکرێتەوە.

That's the hardest step in the editing process,

ئەوە قورسترین هەنگاوە لە پرۆسەی پیاچوونەوەکەیا،

but it's also where change begins.

بەڵام لەویاشایە گۆڕانکارییەکان دەستپێئەکات.

What would happen if you looked at your story

چی ئەبێت ئەگەر سەیری چیرۆکەکەت بکەیت و

and wrote it from another person's point of view?

لە ڕوانگەی بینینی کەسێکی ترەوە دوبارە بینوسیتەوە؟

What would you see now from this wider perspective?

ئێستا لە ڕوانگە فراوانترەکەوە چی ئەبینیت؟

That's why, when I see people who are depressed,

لەبەر ئەوە، کاتێک ئەو خەڵکە ئەبینم کە بێتاقەتن،

I sometimes say,

هەندێک جار ئەڵێم،

"You are not the best person to talk to you about you right now,"

"ئێستا تۆ باشترین کەس نیت قسەی لەگەڵکەم بۆ باسکردنی دۆخی تۆ،"

because depression distorts our stories in a very particular way.

چونکە بێتاقەتبووم بەشێوەیەکی زۆر دیاریکراو چیرۆکەکانمان ئەشێوێنێت.

It narrows our perspectives.

ڕوانگەکانمان تەسک ئەکاتەوە.

The same is true when we feel lonely or hurt or rejected.

هەمان شت ڕاستە کاتێک هەست بە تەنیایی یان ئازار یان ڕەتکردنەوە ئەکەین.

We create all kinds of stories,

هەموو جۆرە چیرۆکەکان دروست ئەکەین،

distorted through a very narrow lens

شێواو لە ڕێگەی هاوێنەیەکی باریکەوە

that we don't even know we're looking through.

کە تەنانەت ناشزانین لەڕێگەی ئەوەوە سەیری شتەکان ئەکەین. و

And then, we've effectively become our own fake-news broadcasters.

ئینجا، بەشێوەیەکی کاریگەر ئەبین بە پەخشکەری چیرۆکە ساختەکانمان.

I have a confession to make.

ئەبێ دان بە شتێکا بنێم.

I wrote the husband's version of the letter I read you.

ئەو چیرۆکەی گوایە مێردەکەی نوسیوێتی و بۆم خوێندنەوە خۆم نوسیومە.

You have no idea how much time I spent

باوەڕناکەن چەندێک کاتم بەسەر برد

debating between granola and pita chips, by the way.

هەتا بزانم باسی سیریلاک بکەم یان خواردنێکی تر.

I wrote it based on all of the alternative narratives

بە پشت بەستن بە هەموو گێڕانەوەکانی تر کە دەکرا هەبن نوسیمەوە

that I've seen over the years,

کە بەدرێژایی ساڵەکان بینیومە،

not just in my therapy practice, but also in my column.

نەک تەنیا لە کارکردنی خۆمدا، بەڵکو لە ستوونی نوسینەکەشمدا.

When it's happened

کە ئەوە ڕووی یا

that two people involved in the same situation

کە دوو کەس تێوەگلاون لە هەمان دۆخدا

have written to me, unbeknownst to the other,

نامەیان بۆ نوسیوم، بێ ئاگا لە یەکتری، و

and I have two versions of the same story

منیش دوو وەشانی هەمان چیرۆکم هەبێت

sitting in my inbox.

لەناو سنوقی نامەکانمدا.

That really has happened.

ئەوە بەڕاستی ڕووی یاوە.

I don't know what the other version of this woman's letter is,

نازانم وەشانەکەی تری نامەکەی ئەم ژنە چییە،

but I do know this:

بەڵام ئەمە ئەزانم:

she has to write it.

ئەبێ بینوسێت.

Because with a courageous edit,

چونکە بە هەڵەگیرییەکی بوێرانە،

she'll write a much more nuanced version of her letter that she wrote to me.

وەشانێکی تری جیاوازی ئەو نامەیە ئەنوسێتەوە کە پێشتر بۆی ناردم.

Even if her husband is having an affair of any kind --

تەنانەت ئەگەر مێردەکەشی هەر جۆرە پەیوەندییەکی هەبێت -- و

and maybe he is --

لەوانەشە هەیبێت --

she doesn't need to know what the plot is yet.

هێشتا پێویست ناکات بزانێت تەواوی چیرۆکەکە چییە.

Because just by virtue of doing an edit,

چونکە تەنیا بە هەڵەگیری کردنەکە،

she'll have so many more possibilities for what the plot can become.

چەندین ئەگەری تری لەبەردەستا ئەبێت بۆ ئەوەی دەکرێت چیرۆکەکە بەچی بگات.

Now, sometimes it happens that I see people who are really stuck,

هەندێک جار بینیومە ڕووی یاوە ئەو کەسانەی بەڕاستی گیریان خواردووە، و

and they're really invested in their stuckness.

ماوەیەکی زۆر ئاواهی ماونەتەوە.

We call them help-rejecting complainers.

پێیان ئەڵێین گلەییکەرەکانی یارمەتی ڕەت ئەکەنەوە.

I'm sure you know people like this.

دڵنیام ئەم جۆرە کەسانە ئەناسن.

They're the people who, when you try to offer them a suggestion,

ئەو کەسانەن کە کاتێک پێشنیاریان ئەخەیتە بەردەم،

they reject it with, "Yeah, no, that will never work, because ..."

ڕەتی ئەکەنەوە و ئەڵێن، "ئەزانم، نەخێر، ئەوە سودی نابێت چونکە...."

"Yeah, no, that's impossible, because I can't do that."

"ئەزانم نەخێر، ئەوە مەحاڵە، چونکە ناتوانم ئەوە بکەم."

"Yeah, I really want more friends, but people are just so annoying."

"بەڵێ، هاوڕێی زیاترم ئەوێت بەڵام خەڵک زۆر بێزارکەرن."

(Laughter)

(پێکەنین)

What they're really rejecting

ئەوەی بەڕاستی ڕەتی ئەکەنەوە

is an edit to their story of misery and stuckness.

هەڵەگیرییە بۆ چیرۆکی نەهامەتی و بێ چارەیی خۆیان. و

And so, with these people, I usually take a different approach.

بۆیە بۆ ئەم جۆرە کەسانە، نزیکبوونەوەیەکی جیاواز ئەگرمە بەر. و

And what I do is I say something else.

ئەوەی ئەیکەم وتنی شتێکی ترە.

I say to them,

پێیان ئەڵێم،

"We're all going to die."

"هەر هەموومان ئەمرین."

I bet you're really glad I'm not your therapist right now.

دڵنیام خۆشحاڵیت کە لەم کاتەیا من چارەسەرکاری دەروونیت نیم.

Because they look back at me

چونکە سەیرم ئەکەنەوە

the way you're looking back at me right now,

بەو شێوەیەی ئێستا ئێوە سەیری منتان کردەوە،

with this look of utter confusion.

بەم تێڕوانینی سەرلێشێواوییە تەواوە.

But then I explain that there's a story

بەڵام ئینجا ڕوونی ئەکەمەوە کە چیرۆکێک هەیە

that gets written about all of us, eventually.

دەرئەنجام دەربارەی هەر هەموومان ئەنوسرێت.

It's called an obituary.

پێی ئەوترێ پرسەنامە لە ڕۆژنامەدا.

And I say that instead of being authors of our own unhappiness,

منیش دەڵێم لەجیاتی ئەوەی ببین بە نوسەری دڵناخۆشی خۆمان،

we get to shape these stories while we're still alive.

پێویستە هەتا ئەوکاتەی لە ژیاناین ئەم چیرۆکانە چاک بکەینەوە.

We get to be the hero and not the victim in our stories,

لە چیرۆکەکانمانا پێویستە پاڵەوانەکە بین و نەک قوربانییەکە،

we get to choose what goes on the page that lives in our minds

پێویستە ئەوە هەڵبژێرین کە لەسەر لاپەڕەکەیە کە لەناو مێشکمانا ئەمێنێتەوە و

and shapes our realities.

شێوەی واقیعەکە ئەکێشێت.

I tell them that life is about deciding which stories to listen to

پێیان ئەڵێم ژیان دەربارەی ئەوەیە بڕیار بەیت گوێ لە کام چیرۆکە بگریت و

and which ones need an edit.

کامیان هەڵەگیری ئەوێت. و

And that it's worth the effort to go through a revision

شایەنی ئەوەیە ئەرک بکێشیت و هەڵەگیری بۆ بکەیت

because there's nothing more important to the quality of our lives

چونکە هیچ شتێک نییە گرنگتر بێت بۆ جۆرێتی ژیانمان

than the stories we tell ourselves about them.

هێندەی چیرۆکەکانی کە بۆخۆمانی ئەگێڕینەوە.

I say that when it comes to the stories of our lives,

من دەڵێم کاتێک یەتە سەر چیرۆکەکانی ژیانی خۆمان،

we should be aiming for our own personal Pulitzer Prize.

پێویستە هەوڵ بۆ خەڵاتی گەورەی خۆمان بەین.

Now, most of us aren't help-rejecting complainers,

زۆربەمان گلەییکەری ڕەتکەرەوەی یارمەتی نین،

or at least we don't believe we are.

یان هیچ نەبێت لەو باوەڕەیا نین وا بین.

But it's a role that is so easy to slip into

بەڵام ڕۆڵێکە چوونە ناوی زۆر ئاسانە

when we feel anxious or angry or vulnerable.

کاتێک هەست ئەکەین لە مەراقا بین یان توڕەبین یان بێبەرگری بین.

So the next time you're struggling with something,

بۆیە جاری داهاتوو کاتێک بەدەست شتێکەوە ئەناڵێنیت،

remember,

بیرت بێت،

we're all going to die.

هەموومان ئەمرین.

(Laughter)

(پێکەنین)

And then pull out your editing tools

ئینجا ئامرازەکانی پیاچوونەوەت دەرکە و

and ask yourself:

لەخۆت بپرسە:

what do I want my story to be?

ئەمەوێ چیرۆکەکەم چۆن بێت؟ و

And then, go write your masterpiece.

ئینجا بڕۆ و شاکارەکەت بنووسەرەوە.

Thank you.

زۆر سوپاس

(Applause)

(چەپڵەلێدان)