Noah Feldman: Politics and religion are technologies

Аудармашы: Benazir Sankibayeva Редактор: Asqat Yerkimbay

Меніңше, дін және саясат қазіргі заманда

I want to argue to you that in fact, politics and religion,

соғысқа себеп туғызатын жалғыз маңызды

which are the two primary factors --

фактор болмағанымен, осы іс-әрекетке

not the sole, but overwhelmingly, the primary factors --

амалсыздан итермелеп тұрған

which are driving towards a war which looks extremely likely --

екі негізгі күш ретінде қызмет атқаруда.

bordering on the inevitable at this point,

Ұнаса да ұнамаса да,

whether one is in favor of that or not --

дін және саясат технология түрлері

that politics and religion are, in fact, themselves

болуы арқылы

better conceptualized as kinds of technology,

екеуі де

and subject to kinds of questions that we regularly consider

көкейде сауал тудырады.

in the space of conceptual design.

Айтқым келгені, саясат туралы,

Here's what I mean. Politics and --

белгілі бір саяси жүйеге тоқталайық.

let's focus on the political system in particular question here,

Мәселен, демократиялық жүйе.

which is the system of democracy.

Демократия – басқару жүйенің бір түрі болу арқылы билікті

Democracy, as a type of politics, is a technology

қол астында қадағалауға қажет ететін

for the control and deployment of power.

технология қызметін атқарады. Әр түрлі тәсілмен билік жүргізуге

You can deploy power in a wide range of ways.

болады. Әрі деспотизм таңдауға келеді.

The famous ones -- despotism is a good one;

Анархия билік жүйесінде түгелдей

anarchy is a way to not deploy the power in any organized way,

бытыраңқылық туғызады.

to do it in a radically diffused fashion;

Ал демократия билікті

and democracy is a set of technologies,

көп адамға үлестіретін

which have the effect of, in principle,

технология жиынтығын құрайды.

diffusing the power source to a large number of people

Сосын демократияда көпшіліктің ықпалымен

and then re-concentrating it in a smaller group of people who govern,

мемлекетті басқаруға

and who themselves are, in principle, authorized to govern

шағын топ тағайындалады.

by virtue of what the broader public has done.

Енді дін мәселесіне келсек, ислам дінін қарап көрейік.

Now, consider religion -- in this case Islam,

Бұл дін болашақтағы оқиғалардың орын алуына

which is the religion that, in some direct sense,

түрткі болуда деуге болады.

can be said to be precipitating what we're about to enter.

Бұлай ойлайтынымның себебі,

Let me say parenthetically why I think that's the case,

меніңше, бұл мәселе дау туғызуы мүмкін, бірақ

because I think it's a potentially controversial statement.

шынында 9/11 лаңкестік әрекет болмағанда соғыс басталмас еді.

I would put it in the following equation: no 9/11, no war.

Буш президенттікке сайлауға түскенде

At the beginning of the Bush administration,

әлемдегі оқиғаларға араласпайтынын

when President Bush, now President Bush, was running for president,

анық айтқан еді. Негізінен арада

he made it very clear that he was not interested in intervening broadly in the world.

басқа мемлекеттерден бөлектену үрдісі пайда болды.

In fact, the trend was for disengagement with the rest of the world.

Сондықтан біз Киото хаттамасынан бас тарттық.

That's why we heard about the backing away from the Kyoto protocol, for example.

9/11 лаңкестік оқиғасынан кейін жағдай өзгерді.

After 9/11, the tables were turned.

Президент кеңесшілерімен ақылдасып,

And the president decided, with his advisors,

әлемдегі оқиғаларға араласатынын жариялады.

to undertake some kind of an active intervention in the world around us.

Бірінші Ауғанстанмен соғыс басталып,

That began with Afghanistan,

Бәрі тез әрі нәтижелі біткен соң,

and when Afghanistan went extremely smoothly and quickly,

керемет технология болмаса да,

a decision was made through the technology of democracy --

демократия көмегімен

again, notice, not a perfect technology --

бір шешімге келді. Демократиялық басқару

but through the technology of democracy

тактикасына сүйене отырып Америка жаңа соғыс ашты.

that this administration was going to push in the direction of another war --

Бұл жолы Ирақпен еді.

this time, a war in Iraq.

9/11 лаңкестік оқиға болмағанда соғыс басталмас еді деу себебім

Now, the reason I begin by saying "no 9/11, no war"

азғантай радикал адамдар

is that we have to acknowledge that Islam,

бұл қаралы оқиғаның

as interpreted by a very, very small, extremely radical group of people,

ислам дінімен қатысы бар деп санайды.

was a precipitating cause of the 9/11 attacks --

Тікелей қатысы бар деп санайды.

the precipitating cause of the 9/11 attacks --

Нәтижесінде бәрін ислам дінінен көргендіктен

and as a consequence, at one degree of remove,

жақын арада жағдай соғысқа бармаса болмайды.

the precipitating cause of the coming war that we're about to be engaged in.

Бен Ладен және оның адамдары

And I would add that bin Laden and his followers

демократияда, тым болмағанда, капиталистік

are consciously devoted to the goal of creating a conflict between democracy,

демократия мен ислам дінінің арасында

or at least capitalist democracy, on the one hand,

саналы түрде шиеленіс тудыруды көздейді дер едім.

and the world of Islam as they see and define it.

Енді осы тұжырымдамада ислам қалайша бір технология болып тұр?

Now, how is Islam a technology in this conceptual apparatus?

Ең бірінші бұл дін құтқарылу үшін пайдаланатын технолгия.

Well, it's a technology for, first, salvation in its most basic sense.

Діншіл адам ислам діні арқылы бұл өмірде

It's meant to be a mechanism for construing the universe

өздерін азаптан құтқарылатынына сенеді.

in a way that will bring about the salvation of the individual believer,

Исламистер де солай ойлайды.

but it's also meant by the Islamists --

Құтқарылу сөзін қолдану себебім

and I use that term to mean people who believe that Islam --

мұсылмандар әлеуметтік, саяси, жеке немесе рухани

they follow the slogan, Islam is the answer to a wide range of questions,

тақырыптардағы сұрақтарға ислам діні арқылы жауап табады.

whether they're social, or political, or personal, or spiritual.

Көптеген мұсылмандар

Within the sphere of people who have that view,

негізінде

and it's a large number of people in the Muslim world

Бен Ладеннің әрекетін құптамайды

who disagree with bin Laden in his application,

Бірақ ислам үкімдерімен келіседі.

but agree that Islam is the answer.

Ислам арқылы адамдар

Islam represents a way of engaging the world

қалаған мақсаттарын іске асыра алады.

through which one can achieve certain desirable goals.

Мұсылмандар тек қана

And the goals from the perspective of Muslims are, in principle,

бейбітшілік, әділеттілік пен теңдікті қалайды.

peace, justice and equality,

Әрине бұл мақсаттар мұсылмандық шарттарға негізделу керек.

but on terms that correspond to traditional Muslim teachings.

Мені қате түсініп қалмаңыз

Now, I don't want to leave a misimpression

бірақ бар айтарым

by identifying either of these propositions --

Ислам және демократия екі технология.

rather, either of these phenomena, democracy or Islam -- as technologies.

Бұл екеуіне ғана көңіл аудару керек деп айтпаймын.

I don't want to suggest that they are a single thing that you can point to.

Слайдтарға қойған мәліметтерге

And I think a good way to prove this

қарап жалғыз Ислам және демократияны

is simply to demonstrate to you what my thought process was

меңзеп тұрмағанымды түсінесіз.

when deciding what to put on the wall behind me when I spoke.

Алайда алдымда тұжырымдамалық мәселе

And I ran immediately into a conceptual problem:

туындады. Демократияның өзін ұранмен

you can't show a picture of democracy.

немесе нышанмен, белгімен білдіре алсақ, бұны суретпен көрсете алмайсыз.

You can show a slogan, or a symbol, or a sign that stands for democracy.

Капитольды көрсете

You can show the Capitol --

аласыз. Болашақ кітабымның мұқабасына

I had the same problem when I was designing the cover

демократияны

of my forthcoming book, in fact --

көрсететін қандай сурет қоюға болады?

what do you put on the cover to show democracy?

Тақырыпты Ислам дініне қатысты суретті қою

And the same problem with respect to Islam.

үшін де біраз ойланасыз. Ол мешіт немесе

You can show a mosque, or you can show worshippers,

дұға етуші болуы мүмкін. Бірақ Исламды

but there's not a straightforward way of depicting Islam.

тек бір суретпен жеткізу мүмкін емес.

That's because these are the kinds of concepts

Себебі бұл екі тұжырымдаманы жеңіл тәсілмен түсіндіре алмайсыз.

that are not susceptible to easy representation.

Сондықтан адамдарда екеуіне де қатысты келіспеушіліктер бар.

Now, it follows from that, that they're deeply contestable.

Мысалы, дүниедегі барлық мұсылмандардың

It follows from that that all of the people in the world

шынында да

who say that they are Muslims can, in principle,

Ислам жайлы түсініктері әр түрлі.

subscribe to a wide range of different interpretations

Деморкратиямен де мәселе сондай болып тұр.

of what Islam really is, and the same is true of democracy.

Кез-келген адам "Үміт" деген сөзді

In other words, unlike the word hope,

сөздіктен шығу тарихын оқып,

which one could look up in a dictionary and derive origins for,

ортақ бір талдау жасап шығарса, демократия мен исламға келгенде

and, perhaps, reach some kind of a consensual use analysis,

әр түрлі пікір ұстанады.

these are essentially contested concepts.

Адамдар кейбір тақырыптарда бір-бірімен келіспейді.

They're ideas about which people disagree in the deepest possible sense.

Келіспеушіліктердің әсерінен

And as a consequence of this disagreement,

"менің ислам жайлы түсінігім дұрыс", –

it's very, very difficult for anyone to say,

деп айтуға әлдекімнің дәті жетпейді.

"I have the right version of Islam."

9/11-ден кейін Джордж Буш Ислам дегеніміз

You know, post-9/11, we were treated to the amazing phenomenon

бейбітшілікті білдіреді деуді қоймады.

of George W. Bush saying, "Islam means peace."

Буш солай десе де, өзге кісілер

Well, so says George W. Bush.

бұл дінді әрқалай қабылдайды.

Other people would say it means something else.

Кейбіреулерге Ислам бойсұнушылықты

Some people would say that Islam means submission.

білдірсе, басқалар үшін Исламның мағынасы

Other people would say it means an acknowledgement

Құдайдың билігін мойындау деген сөз.

or recognition of God's sovereignty.

Демократия да Ислам діні сияқты әр түрлі мағынаға

There are a wide range of different things that Islam can mean.

ие болуы мүмкін.

And ostensibly, the same is true of democracy.

Кейбір адамдар демократия еркін сайлаудан ғана тұрады дейді.

Some people say that democracy consists basically in elections.

Басқалары бұған қоса сөз бостандығы,

Other people say no, that's not enough,

еркін баспасөз, азаматтар теңдігі сияқты либералды құқықтар болғанда демократия

there have to be basic liberal rights: free speech, free press, equality of citizens.

атына сай келеді дейді. Әрі жай ғана бір жерден оқи

These are contested points, and it's impossible to answer them by saying,

салып бұл екі тұжырымдаманың мағынасын түсіндім дей алмайсыз.

"Ah ha, I looked in the right place, and I found out what these concepts mean."

Егер Ислам мен демократия

Now, if Islam and democracy are at present

бір-біріне қайшы келсе

in a moment of great confrontation,

бұл нені білдіреді?

what does that mean?

Жағдайды әрқалай қабылдауға болады.

Well, you could fit it into a range of different interpretative frameworks.

Алдыңғы жолғыдай қорқыныш сезімін

You could begin with the one that we began with a couple of days ago,

қарастырсақ,

which was fear.

Соғыс әне-міне басталар алдында

Fear is not an implausible reaction with a war just around the corner

өте көп адам қайтыс болып кететінін

and with a very, very high likelihood that many, many people are going to die

біле тұра,

as a consequence of this confrontation --

мұсылмандар қаламаса да,

a confrontation which many, many people

демократиялық Американың тұрғындары

in the Muslim world do not want,

қаламаса да,

many, many people in the American democracy do not want,

бәрібір адамдар

many people elsewhere in the world do not want,

қорқыныш сезімінде болса да

but which nonetheless is favored by a large enough number of people --

соғысқа баруға дайын.

at least in the relevant space, which is the United States --

Сонымен қорқыныш сезімі бұндай жағдайда жат нәрсе емес.

to actually go forward. So fear is not a crazy response at all.

Меніңше, адамдар ең бірінші қорқынышта болу керек.

And I think that that's, in fact, probably the first appropriate response.

Сіздерге тағы айтқым келетіні

What I want to suggest to you, though, in the next couple of minutes

Ислам және демократия технология

is that there's also a hopeful response to this.

екеніне көзіміз жеткенде, бұл жағдайға орай

And the hopeful response derives from recognizing

басқаша әрекет ете аламыз.

that Islam and democracy are technologies.

Олар технология болғаны үшін де

And by virtue of being technologies, they're manipulable.

жақсы нәтижеге әкелетіндей қылып

And they're manipulable in ways

өзгеріске ұшырай алады.

that can produce some extremely positive outcomes.

Нені меңзеп тұрмын?

What do I have in mind?

Мұсылман мемлекеттерде Ислам дінін

Well, all over the Muslim world there are people

иманның, өркениеттің

who take Islam deeply seriously, people who care about Islam,

немесе өмір құндылықтарының немесе жай ғана

for whom it's a source either of faith, or of civilization, or of deep values,

өзін-өзі танудың негізі деп қарайды.

or just a source of powerful personal identity,

Ол кісілер бар даусымен Ислам және демократия

who think and are saying loudly that Islam and democracy

бір-біріне қайшы келмейді, керісінше тығыз байланысты дейді.

are in fact not in conflict, but are in fact deeply compatible.

Мұсылмандардың көбісі

And these Muslims -- and it's the vast majority of Muslims --

бен Ладеннің ұстанымдарымен мүлдем келіспейді.

disagree profoundly with bin Laden's approach, profoundly.

Әрине барлығының атынан

And they furthermore think overwhelmingly --

сөйлей алмаймын, алайда

again one can't speak of every person, but overwhelmingly,

ғаламтордан көптеген

and one can find this by reading any of the sources

дереккөздерді оқып шықсақ,

that they have produced, and they're all over the Internet

мұсылман халқы өз мемлекеттерінде

and in all sorts of languages -- one can see that they're saying

жеке өміріне, экономикаға,

that their concern in their own countries is primarily to free up themselves

саясатқа қатысты және әрине

to have choice in the spheres of personal life,

көптеген мұсылман мемлекеттерде діннің өзіндік тәртіптеріне

in the sphere of economics, in the sphere of politics,

бағыну керек болса да, дінге де қатысты

and, yes, in the sphere of religion,

өздерінің таңдау еркіндіктері жайлы уайымдайды.

which is itself closely regulated in most of the Muslim world.

Мұсылмандардың көбісінің айтуы бойынша

And many of these Muslims further say

олардың Американың

that their disagreement with the United States

саясатымен келіспеушілігі

is that it, in the past and still in the present,

әлі күнге шейін мұсылман әлеміндегі автократиялық басшыларының Американың

has sided with autocratic rulers in the Muslim world

қысқа мерзімді мүдделерін көтеріп келе жатқандықтан туындады.

in order to promote America's short-term interests.

Қырғи-қабақ соғыс кезінде Америка бұл

Now, during the Cold War, that may have been

жағдайды өзінің қорғаныс бекінісі ретінде

a defensible position for the United States to take.

пайдаланар еді. Бұл іс жүзінде дәлелі жоқ

That's an academic question.

даулы мәселе. Демократия мен коммунизм негіздері

It may be that there was a great war to be fought between West and East,

бір-бірімен қабыспайтынын сылтауратып Батыс пен Шығысты

and it was necessary on the axis of democracy against communism.

бір-біріне қарсы қойып, соғыс ашар ма еді. Соған сәйкес сенің

And it was necessary in some way for these to contradict each other,

тактикаңды қолдайтын кез келген одақтастарды іздей бастайсың.

and as a consequence you have to make friends wherever you can get them.

Енді қазір қырғи-қабақ соғыс заманы емес.

But now that the Cold War is over,

Қазір мұсылмандарда жалпыға ортақ бәтуаластық бар.

there's nearly universal consensus in the Muslim world --

Ол біздікіне ұқсайды.

and pretty close to the same here in the United States,

Мұсылмандармен бір сөйлесіп көрсеңіз,

if you talk to people and ask them --

Ислам діні мен демократияның бірге жүре алатынына көзіңіз жетеді.

that in principle, there's no reason that democracy and Islam cannot co-exist.

Ислам дінін ұстанатындар мысалы,

And we see this among activist, practical Muslims,

Түркияның парламенттік және

like the Muslims who are presently the elected,

демократиялық үкіметі мемлекетті басқаруда

parliamentary, democratic government of Turkey,

идеологиялық емес, прагматикалық тәсілге жүгінеді.

who are behaving pragmatically, not ideologically,

Олар Ислам шариғатының аясында

who are promoting their own religious values,

басшылық етіп жатыр. Әрі халқының

who are elected by their own people

өздері олардың әділеттілігі мен

because they were perceived as honest and sincere

адалдылығына қарап басшы етіп қойды.

because of their religious values,

Бұл сәтте Ислам мен демократияның тең бір қатарда

but who do not think that Islam and a democratic system of governance

жүре алмайды деп ешкім ойлай алмайды.

are fundamentally incompatible.

Қазір сіз: "Бірақ Сауд Арабиясы ше?", – деп сұрауыңыз мүмкін себебі мемлекеттің

Now, you may say, but surely, what we've seen on television about Saudi Islam

ұстанып жатқан саясаты

convinces us that it can't possibly be compatible

еркін саяси таңдау, еркіндік пен

with what we consider the core of democracy --

теңдік деген демократияның негізгі құндылықтарын билеу барысында ескермейді.

namely, free political choice, basic liberty and basic equality.

Алайда технологиялар сіз ойлағаннан одан

But I'm here to tell you that technologies

әрі өзгермелі деп айтқым келеді.

are more malleable than that.

Ол жердің мұсылмандары да

I'm here to tell you that many, many Muslims believe --

Ислам дінінің негіздері оның ішінде

the vast majority, in fact -- in fact I think I would go so far as to say

Құдайға бойсұнушылық, адамдардың

that many Muslims in Saudi Arabia believe that the core values of Islam,

Құдай алдында бәрі тең екендігі,

namely acknowledgement of God's sovereignty

өз басына еркіндік, теңдік және еркін саяси таңдау

and basic human equality before God,

сияқты құндылықтармен үйлесімді болып келеді.

are themselves compatible with liberty, equality and free political choice.

Мұсылмандардың біразы осындай пікірде.

And there are Muslims, many Muslims out there, who are saying precisely this.

Олар бұл пікірлерін қай жерде рұқсат сол жерде ортаға салады.

And they're making this argument wherever they're permitted to make it.

Жағдайға орай үкімет басшылары

But their governments, needless to say, are relatively threatened by this.

қорыққаннан адамдарды өз ойларынан бас тартуы үшін барын салуда

And for the most part try to stop them from making this argument.

Мысалы, Мысырдағы жас белсенділер тобы

So, for example, a group of young activists in Egypt

Ислам мен демократияның үкімдерін

try to form a party known as the Center Party,

біріктіріп, Орталық Партия құрғысы келді.

which advocated the compatibility of Islam and democracy.

Бұндай партияға мүлдем рұқсат берілмеді.

They weren't even allowed to form a party.

Басқа саяси жүйе болғандықтан

They were actually blocked from even forming a party

қандай да бір партия құруға рұқсат жоқ.

under the political system there. Why?

Себебі бұндай партия барлық дауысты

Because they would have done extraordinarily well.

жинап алар еді. Түркия, Пәкістан немесе

In the most recent elections in the Muslim world --

Морокко да өздерін ислами демократтар деп таныстырған адамдар

which are those in Pakistan, those in Morocco

рұқсат етілген жерлерде

and those in Turkey -- in each case,

сайлау алды науқандарын өткізіп,

people who present themselves to the electorate as Islamic democrats

қарсыластарына қарағанда

were far and away the most successful vote-getters

анағұрлым алда жүретін.

every place they were allowed to run freely.

Мороккодағы саяси жарыста олар үшінші орын иеленген.

So in Morocco, for example, they finished third in the political race

Бірақ оларға тек парламент орындарының

but they were only allowed to contest half the seats.

белгілі бір сайлау алды науқандарында

So had they contested a larger number of the seats,

көбірек орын берілгенде, жағдай одан да

they would have done even better.

жақсарар еді. Мұсылман мемлекеттердің түбегейлі

Now what I want to suggest to you is that the reason for hope in this case

өзгерістерге ұшырап жатқанын жақсылыққа жоруымыз керек.

is that we are on the edge of a real transformation in the Muslim world.

Мұсылмандар жағдайға қарамастан

And that's a transformation in which many sincerely believing Muslims --

бір жағынан өз дәстүрлері сияқты

who care very, very deeply about their traditions,

құндылықтарын ойлап, ымыраға келгісі келмегенмен

who do not want to compromise those values --

демократия және Ислам

believe, through the malleability of the technology of democracy

дінінің үкімдерін біріктіріп

and the malleability and synthetic capability of the technology of Islam,

бір жерде үйлесімді түрде билік ете алады.

that these two ideas can work together.

"Бұл қалай сонда?

Now what would that look like?

Ислами демократия деген не?" деуіңіз мүмкін.

What does it mean to say that there's an Islamic democracy?

Біріншіден, бұндай демократия

Well, one thing is, it's not going to look identical

Құрама штаттардағы демократияға ұқсамайды.

to democracy as we know it in the United States.

Бір жағынан жақсы нәрсе сияқты, себебі кәдімгі демократияның

That may be a good thing, in light of some of the criticisms we've heard today --

билеу үкімдеріне де адамдар теріс көзқарастарын білдіруде.

for example, in the regulatory context -- of what democracy produces.

Ол кезде адамдар мына аудиторияда отырған сіздердей

It will also not look exactly the way either the people in this room,

немесе мұсылмандардың өздері де.

or Muslims out in the rest of the world --

Бұл жерде мұсылмандар да отырған шығар. Өздері де

I don't mean to imply there aren't Muslims here, there probably are --

Исламды басқашалай қабылдайтын болады.

conceptualize Islam.

Ол кезде адамдар Исламға өзгеріс енгізеді.

It will be transformative of Islam as well.

Ислам өркениеті (егер ондай нәрсе болса) және

And as a result of this convergence,

демократия өркениетімен, егер ондай нәрсе болса,

this synthetic attempt to make sense of these two ideas together,

бір-бірімен үйлесетіндей

there's a real possibility that, instead of a clash

қосатын болсақ,

of Islamic civilization -- if there is such a thing --

жаңа тұжырымдама

and democratic civilization -- if there is such a thing --

пайда болады.

we'll in fact have close compatibility.

Басында бірден соғыс жайлы әңгімемді бастап кеттім,

Now, I began with the war because it's the elephant in the room,

себебі бұл – өзекті мәселе.

and you can't pretend that there isn't about to be a war

Соғыстың Америка үшін де

if you're talking about these issues.

жағымсыз жақтары бар. Нәтижесінде

The war has tremendous risks for the model that I'm describing

басқару саясатына байланысты

because it's very possible that as a consequence of a war,

мұсылмандар Америка үлгі алатын

many Muslims will conclude that the United States

мемлекет емес деген қорытынды жасауы

is not the kind of place that they want to emulate

әбден мүмкін.

with respect to its forms of political government.

Екіншіден, америкалықтар да

On the other hand, there's a further possibility that many Americans,

соғыстың салдарынан ислам дінін

swept up in the fever of a war, will say, and feel, and think

өздерінің жауы ретінде қабылдауға бар.

that Islam is the enemy somehow --

Мұндай жағдайдың туындау қаупін ескерген жөн.

that Islam ought to be construed as the enemy.

Тіпті президенттің өзі

And even though, for political tactical reasons,

басқару саясатына сәйкес ислам діні бізге жау емес деп тұрса да,

the president has been very, very good about saying that Islam is not the enemy,

соғыс барысында әскерлер

nonetheless, there's a natural impulse when one enters war

қарсы жақты жау деп қабылдайды.

to think of the other side as an enemy.

Ондай кезде адамда өз қарсыласын кім

And one furthermore has the impulse to generalize, as much as possible,

екенін анықтауға ынтызар болады.

in defining who that enemy is.

Жағдай тығырыққа тіреліп тұр.

So the risks are very great.

Адамдардың әсіресе соғыстың басталып-басталмауына

On the other hand, the capacities for positive results in the aftermath of a war

күдікпен қарайтындардың, соғыстың

are also not to be underestimated,

оң нәтиже бермеуі мүмкін деп

even by, and I would say especially by, people

жете бағаламағандары дұрыс емес.

who are deeply skeptical about whether we should go to war in the first place.

Сонымен қатар соғысқа ең басынн қарсы

Those who oppose the war ought to realize that if a war happens,

болғандар соғыс кезінде

it cannot be the right strategy,

"Не істесе, соны істесін. Бәрібір біз басынан бері соғысқа

either pragmatically, or spiritually, or morally, to say after the war,

қарсы едік", – деу прагматикалық тұрғыдан рухани немесе

"Well, let's let it all run itself out, and play out however it wants to play out,

моральдық тұрғыдан дұрыс емес.

because we opposed the war in the first place."

Адам олай ойламау керек.

That's not the way human circumstances operate.

Басыңа бір жағдай түссе, бос отырмай

You face the circumstances you have in front of you

ілгері жылжу үшін әрекет жасайсың.

and you go forward.

Соғысқа күдікпен қарайтындарға

Well, what I'm here to say then is,

айтарым,

for people who are skeptical about the war,

соғыс бітісімен Америка Құрама Штаттарының

it's especially important to recognize that in the aftermath of the war

үкімет басшылары және жергілікті мұсылмандар

there is a possibility for the government of the United States

бірігіп, нағыз демократиялық

and the Muslim peoples with whom it interacts

және ислам дінінің үкімдерімен үйлесетін жаңа басқару

to create real forms of government that are truly democratic

саясатын құрады деген үміт бар.

and also truly Islamic.

Ескерілетін ең маңызды нәрсе

And it is crucial -- it is crucial in a practical, activist way --

бұл мәселеге қатысы бар адамдар

for people who care about these issues to make sure

демократиялық басқару жүйеде

that within the technology of democracy, in this system,

өз қалауынша өмір сүріп, пікірлерін еркін айта алса

they exercise their preferences, their choices and their voices

онда осындай жүйе жақсы нәтиже береді.

to encourage that outcome.

Демек мәселе жақсы жаққа ұласады

That's a hopeful message,

деген үміт бар. Бірақ егер де біз

but it's a message that's hopeful only if you understand it

бұл мәселе барлығымыз үшін үлкен

as incurring serious obligation for all of us.

жауапкершілікті қажет ететінін түсініп,

And I think that we are capable of taking on that obligation,

жағдайды жақсартуда бар күшімізді салсақ

but only if we put what we can into it.

қана жақсы нәтижеге үміт ете аламыз.

And if we do, then I don't think that the hope will be unwarranted altogether.

Рақмет.

Thanks.