Can we learn to talk to sperm whales? | David Gruber | TED

Translator: Didar Omar Reviewer: Daban Q. Jaff

You are about to hear the sounds of the largest-toothed predator

تۆ ئێسته‌ خه‌ریكه‌ گوێت له‌ ده‌نگی گه‌وره‌ترین گیانداری دداندار ده‌بێت

on the planet:

له‌سه‌ر زه‌ویدا:

گیاندارێك كه‌ له‌ پاسی خوێندنگەكانیش گه‌وره‌تره‌

an animal bigger than a school bus

with perhaps the most sophisticated form of communication

كه‌ خاوه‌نی ئاڵۆزترین شێوازی گفتوگۆكردنه‌

that has ever existed.

تاوه‌كو ئێسته‌ هه‌بووبێت.

(Video: whale clicking)

(ڤیدیۆ: ده‌نگی نه‌هه‌نگ)

These are the sounds of the mighty sperm whale,

ئه‌وانه‌ ده‌نگی گه‌وره‌ترین نه‌هه‌نگن،

a fellow mammal that can dive almost a mile,

گیانه‌وه‌رێكی شیرده‌ر كه‌ ده‌توانێت میلێك بڕواته‌ ژێر ئاوه‌وه‌،

hold its breath for more than an hour

بشتوانێت هه‌ناسه‌ی بۆ یه‌ك كاتژمێر ڕابگرێت و

and lives in these amazingly complex, matriarchal societies.

له‌م ژینگه‌ ئاڵۆز و سه‌خته‌دا بژیێت.

These clicks you heard,

ئه‌م ده‌نگانه‌ی گوێت لێیه‌،

called codas,

به‌ كۆداس ناو ده‌برێت و،

are just a facet of what we know of their communication.

ئه‌وه‌ شتێكی كه‌مه‌ كه‌ ئێمه‌ ده‌یزانین ده‌رباره‌ی گفتوگۆكانیان.

We know these animals are communicating,

ئێمه‌ ده‌زانین كه‌ ئه‌مانه‌ گفتوگۆ ده‌كه‌ن،

we just don't yet know what they're saying.

به‌ڵام هێشتا نازانین كه‌ چی ده‌ڵێن.

Project CETI aims to find out.

پڕۆژه‌ی سی ئی تی ئای ئامانجی تێگه‌یشتنه‌ لێیان.

Over the next five years,

بۆ پێنج ساڵی داهاتوو،

our team of AI specialists,

تیمی ئاڵ له‌ پسپۆڕان،

roboticists, linguists

ڕۆبۆتیسته‌كان، زمانه‌وانه‌كان و

زینده‌وه‌رناسانی ده‌ریا

and marine biologists

aim to use the most cutting-edge technologies

ده‌یانه‌وێ ئامێرێكی ته‌كنه‌لۆجی به‌كاربێنن بۆ

to make contact with another species,

بۆ گفتوگۆكردن له‌گه‌ڵ ئاژه‌ڵێكی تر و،

and hopefully communicate back.

وه‌ڵامیشیان بداته‌وه‌.

We believe that by listening deeply to nature,

باوه‌ڕمان وایه‌ ئه‌گه‌ر به‌ باشی گوێ له‌ سروشت بگرین،

we can change our perspective of ourselves

ده‌توانین بیروڕاكانمان بگۆڕین و

and reshape our relationship with all life on this planet.

دووباره‌ په‌یوه‌ندیه‌كانمان له‌گه‌ڵ جیهاندا ڕێكبخه‌ینه‌وه‌.

This of course seems like an impossible goal.

ئه‌م ئامانجه‌ زۆر ئامانجێكی مه‌حاڵ دیاره‌.

People have been trying to make contact with other animals

خه‌ڵكی هه‌وڵیانداوه‌ له‌گه‌ڵ ئاژه‌ڵه‌كاندا بدوێن

for hundreds of years.

به‌ سه‌دان ساڵ.

How could we do what others could not,

چۆن شتێك ئه‌نجام بده‌ین كه‌ ئه‌وانیتر نه‌یان توانیوه‌،

especially given that I'm sitting here on my couch in New York City

بەتایبەتی كاتێك کە من لێرە دانیشتووم لەسەر قەنەفەکەم لە شاری نیویۆرک

in the middle of a pandemic and protests?

له‌ناوه‌ڕاستی ئه‌و هه‌موو په‌تا و ناڕه‌زاییه‌؟

I've spent the last 20 years as a marine biologist and oceanographer,

من 20 ساڵی ڕابردووم به‌ زینده‌وه‌رناسی ده‌ریای و له‌ زه‌ریاناسیدا به‌سه‌ربردووه‌،

studying the ocean from all different perspectives,

لێكۆڵینه‌وه‌ له‌ ئۆقیانوسه‌كان له‌ هه‌موو ڕووه‌ جیاوازه‌كانه‌وه‌،

from microbes to sharks.

هه‌ر له‌ به‌كتریایه‌كه‌وه‌ تا قرشێك.

I've assembled interdisciplinary teams

من گشت تیمه‌كانم كۆكرده‌وه‌

that have built the first shark-eye camera

كه‌ یه‌كه‌م كامێره‌ی چاوی قرشیان دروست كردبوو

to see the world from a shark's perspective,

بۆ بینینی جیهان له‌ چاوی قرشه‌كانه‌وه‌ و،

and have collaborated with engineers

هه‌موو ئه‌ندازیاره‌كانم كۆكرده‌وه‌

to design robots so gentle that they don't even stress a jellyfish.

بۆ نه‌خشاندنی ڕۆبۆتێكی نه‌رم تاوه‌كو سترێس بۆ ماسی جه‌لی دروست نه‌كات.

But it wasn't until 2018

به‌ڵام دروست نه‌كرا تاوه‌كو ساڵی 2018

كه‌ سه‌رقاڵی خوێندن بووم له‌

when I was on fellowship

at the Radcliffe Institute for Advanced Study

پەیمانگای ڕادکلیف بۆ خوێندنی باڵا

that I realized that perhaps the best way to understand the ocean

كه‌ دركم به‌وه‌ كرد باشترین ڕێگه‌ بۆ تێگه‌یشتن له‌ ده‌ریا و

and its inhabitants

ئاژه‌ڵه‌كانی ناوی

wasn't just by seeing the world through their eyes,

ته‌نها بینینی جیهانه‌كه‌یان نیه‌ له‌ چاویانه‌وه‌،

but by listening --

به‌ڵكو گوێگرتنه‌ لێیان--

by really, deeply listening.

به‌ گوێ گرتنێكی ورد لێیان.

I became interested in sperm whales when I heard their sounds.

زۆر حه‌زم به‌ گوێگرتن بوو له‌ ده‌نگی نه‌هه‌نگه‌ زه‌به‌لاحه‌كان.

They sounded like they were coming from another universe;

وا ده‌رده‌كه‌وتن كه‌ ئه‌وان له‌ جیهانێكی تره‌وه‌ هاتبن;

a siren song being broadcast from the darkest reaches of the sea.

به‌ فیكه‌ گۆرانیه‌ك بڵاوده‌كه‌نه‌وه‌ له‌ تاریكترین شوێنه‌كانی ده‌ریاوه‌.

These weren't the typical harmonious whale songs

ئه‌مه‌ نموونه‌یه‌كی گونجاو نیه‌ له‌ ده‌نگی نه‌هه‌نگه‌كان

that I had been accustomed to.

کە من لەگەڵی ڕاهاتبووم.

These sounded more like digital data transfer.

ئه‌وه‌ زیاتر وه‌ك گواستنه‌وه‌ی زانیاری وابوو.

We assembled the future Project CETI team

ئێمه‌ پڕۆژه‌ی تیمی سی تی ئی ئایمان كۆكرده‌وه‌ و

and began discussing how to use the most advanced technologies

دواتر گفتوگۆمان كرد ده‌رباره‌ی به‌كارهێنانی ته‌كنه‌لۆجیایه‌ك

to communicate with whales.

بۆ گفتوگۆكردن له‌گه‌ڵ نه‌هه‌نگه‌كان.

One of the principal conclusions

یه‌كێ له‌ ده‌رئه‌نجامه‌كان

was that machine learning had a really good chance

ئامێرێك بوو كه‌ چانسێكی باشمان هه‌بوو

of understanding the patterns of sperm whale communication.

بۆ تێگه‌یشتن له‌ گفتوگۆی نه‌هه‌نگه‌ زه‌به‌لاحه‌كان.

And the time to apply these technologies was now.

و به‌كارخستنی ته‌كنه‌لۆجیاكه‌ ئێسته‌ بوو.

Cracking the interspecies communication code

ده‌نگ و كۆدی گفتوگۆكردنه‌كانیان

didn't just seem possible,

شتێكی ئاسان دیار نه‌بوو،

it almost seemed inevitable.

به‌ڵكو زۆر قورس دیاربوو.

But how can analyzing patterns help us converse with whales

به‌ڵام چۆن له‌ڕێگه‌ی شیكردنه‌وه‌ی كۆده‌كانیان له‌گه‌ڵ ئه‌وان و

and other animals?

ئاژه‌ڵه‌كانی تریش بدوێین؟

Well, step one is to understand the elements of sperm whale communication.

باشه‌، هه‌نگاوی یه‌كه‌م ته‌نها تێگه‌یشتنه‌ له‌ گفتوگۆكانیان.

ئه‌و كۆدانه‌ی كه‌ گوێت لێیان بووه‌ ڕسته‌ نیه‌ وه‌ك ئه‌وه‌ی بیری لێده‌كه‌ینه‌وه‌،

These codas you heard don't appear to be sentences as we know them,

به‌ڵكو به‌نه‌مایه‌ك هه‌یه‌ كه‌ ئه‌م ئاژه‌ڵانه‌ بۆ گفتوگۆ به‌كاری دێنن.

but there's clear structure in how these animals communicate.

Sperm whales send codas back and forth to each other

نه‌هه‌نگه‌ زه‌به‌لاحه‌كان كۆده‌كان بۆ یه‌كتری ده‌نێرن

به‌ یه‌ك له‌دوای یه‌ك و،

in sequences,

and there are regional dialects like British and Australian accents.

شێوه‌زاری تایبه‌تیان هه‌یه‌ وه‌ك شێوه‌زاری به‌ریتانی و ئوستورالی.

This is exactly why machine learning is such a powerful tool.

ئه‌مه‌ بۆیه‌ ئامێری فێربوون زۆر گرنگه‌.

These approaches analyze patterns in relationship and map meaning to them.

ئه‌م ڕێبازانه‌ كۆده‌كانیان شیده‌كه‌نه‌وه‌ له‌ په‌یوه‌ندیه‌كانیاندا و تێگه‌یاندنیان.

چه‌ند ساڵێك له‌مه‌وبه‌ر، زاناكان ئامێری فێربوونیان به‌كارهێناوه‌

Just a few years ago, scientists used machine learning

to translate between two totally unknown human languages.

بۆ وه‌رگێڕانی دوو زمانی جیاوازی مرۆڤه‌كان.

Not by using a Rosetta Stone or a dictionary,

نه‌ك به‌كارهێنانی فه‌رهه‌نگی ڕۆزێتا ستۆن،

but by mapping them on patterns in higher-dimensional space.

به‌ڵكو له‌ ڕێگه‌ی كێشانی نه‌خشه‌یه‌ك بۆ شێوازه‌كان له‌ بۆشاییه‌كدا.

But for machine learning to work effectively,

به‌ڵام بۆ ئامێری فێربوون تاوه‌كو زۆر كاریگه‌ربێت،

it needs data --

پێویستی به‌ داتایه‌ --

it needs lots and lots of data.

پێویستی به‌ ژماره‌یه‌كی زۆر داتایه‌.

In the past half-century,

له‌ نیوه‌ی سه‌ده‌ی ڕابردوو،

marine researchers have painstakingly collected

توێژه‌ره‌كانی ده‌ریا به‌ قورسی توانیان

and hand annotated just a few thousand sperm whale vocalizations,

چه‌ند هه‌زارێك له‌ ده‌نگی نه‌هه‌نگه زه‌به‌لاحه‌كان كۆبكه‌نه‌وه‌،

but in order to learn sperm whale communication,

به‌ڵام بۆ تێگه‌یشتن له‌ گفتوگۆیان،

we'll need to collect millions,

پێویسته‌ به‌ ملیۆنان ده‌نگ كۆبكه‌نه‌وه‌،

if not tens of millions

ئه‌گه‌ر به‌ ده‌یان ملیۆن

of carefully annotated sperm whale vocalizations

له‌ ده‌نگی نه‌هه‌نگه‌ زه‌به‌لاحه‌كان

له‌گه‌ڵ ڕه‌فتاریان نه‌بوو.

correlated with behaviors.

We'll do it with noninvasive, autonomous, free-swimming robots,

ئێمه‌ ئه‌وانه‌ له‌ ڕێگه‌ی مه‌له‌كردن و ڕۆبۆته‌وه‌ ئه‌نجام ده‌ده‌ین،

aerial-aquatic drones,

له‌ ناو كه‌شتیه‌ ئاویه‌كاندا،

bottom-mounted hydrophone arrays

له‌ ڕێگه‌ی هایدرۆفۆنه‌كانی ژێر ئاوه‌وه‌ و

and more.

زیاتر.

We'll work with our close partners at the Dominica Sperm Whale Project

ئێمە لەگەڵ هاوبەشە نزیکەکانمان کار دەکەین لە پرۆژەی نه‌هه‌نگه‌كانی دۆمنیكا

بۆ داپۆشینی 20 كیلۆمه‌تر چوارگۆشه‌

to cover a 20-square-kilometer area

that is frequented by over 25 well-known families of sperm whales.

كه‌ وادیاره‌ زیاتر له‌ 25 جۆر نه‌هه‌نگی زه‌به‌لاحی تێدایه‌.

We're going to put specific focus on the interactions of mothers and calfs,

سه‌رنجی ورد ده‌خه‌ینه‌ سه‌ر په‌یوه‌ندی دایكه‌كان و بێچووه‌كانیان،

training our machine learning algorithms

فێربوونی لۆگاریتمه‌كانی ئامێره‌كه‌مان

to learn whale language from the bottom up.

بۆ فێربوونی زمانی نه‌هه‌نگه‌كان.

All this data we'll have sent through a pipeline

هه‌موو داتاكان له‌ڕێگه‌ی بۆریه‌كه‌وه‌ ده‌نێردرێن و

and analyzed by the Project CETI translation team.

شیده‌كرێنه‌وه‌ له‌ لایه‌ن تیمی سی ئی تی ئایه‌وه‌.

The raw audio and context data will go through our machine learning engine

داتاكان ده‌نگه‌كه‌ به‌ناو بزوێنه‌ری ئامێری فێڕبوونه‌كه‌دا تێده‌په‌ڕێت

where it's going to be first sorted by structure.

كه‌ له‌ ڕێگه‌ی پێكهاته‌یانه‌وه‌ جیا ده‌كرێنه‌وه‌.

The linguistics team will then search for things like syntax

پاشان تیمی زمانەوانی دەگەڕێن بۆ شتێكی وەک سینتاكس و

and time displacement.

ئاڵوگۆڕكردنی چالاكیه‌كان

For example,

بۆ نموونه‌،

if we find an event where a whale was talking about something yesterday,

ئه‌گه‌ر بتوانین شتێ بدۆزینه‌وه‌ كه‌ نه‌هه‌نگه‌كان ده‌رباره‌ی دوێنێ ده‌دوان،

that alone would be a major finding,

كه‌ به‌ته‌نها ده‌رئه‌نجامێكی باش ده‌بێت،

something that has thus far only been shown in humans.

کە تا ئێستا تەنها لە مرۆڤدا بینراوه‌.

And once we've really mastered listening,

كه‌ توانیمان به‌ باشی گوێبگرین،

we're going to try really carefully to talk back

هه‌وڵده‌ده‌ین وه‌ڵامیان بده‌ینه‌وه‌

even on the most simplistic level.

ته‌نانه‌ت له‌ قۆناغه‌ هه‌ره‌ ساده‌كه‌دا.

له‌ كۆتایدا، پڕۆژه‌ی سی ئی تی ئای به‌رنامه‌یه‌كی گرنگ داده‌مه‌زرێنێت

Finally, Project CETI will build an open-source platform

where we will make our data sets available to the public,

تیایدا ده‌توانین هه‌موو زانیاریه‌كان به‌ خه‌ڵكی نیشانده‌ین و،

encouraging the global community

سه‌رجه‌م كۆمه‌ڵگاكان هانبده‌ین

to come along on this journey for understanding.

تاوه‌كو له‌م بارودۆخه تێبگه‌ن

These animals could be the most intelligent beings on this planet.

ئه‌م ئاژه‌ڵانه‌ زیره‌كترین ئاژه‌ڵن له‌م جیهانه‌دا.

They have a neocortex and spindle cells --

ئەوان خانەیەکی نیۆکۆرتێک و دڕکاویان هەیە --

structure that in humans control our higher thoughts,

پێكهاته‌یه‌ك له‌ مرۆڤدا كه‌ كۆنتڕۆڵێ هۆشمانی كردووه‌،

emotions, memory, language and love.

هه‌سته‌كان، بیره‌وه‌ریه‌كان، زمان و خۆشه‌ویستی.

And all the platforms that we develop can be cross-applied to other animals:

هه‌موو ئه‌و به‌رنامه‌یه‌ی كه‌ په‌ره‌مان پێداوه‌ بۆ هه‌موو ئاژه‌ڵه‌كان گونجاوه‌:

to elephants, birds,

بۆ فیله‌كان، باڵنده‌كان،

primates, dolphins --

شیرده‌ره‌كان، دۆلفینه‌كان --

essentially any animal.

له‌ بنه‌ڕه‌تدا بۆ هه‌ر ئاژه‌ڵێك.

In the late 1960s,

له‌ كۆتایی ساڵانی 1960ه‌كان،

our team member, Roger Payne, discovered that whales sing.

هاوكاره‌كه‌مان، ڕۆجەر پاین ئاوازی نه‌هه‌نگه‌كانی دۆزیه‌وه‌.

(تۆماركردن: ئاوازی نه‌هه‌نگه‌كان)

(Recording: whale singing)

A finding that sparked the Save the Whales movement

و ده‌رئه‌نجامێك كه‌ گرنگی دابوو به‌ جووڵه‌ی نه‌هه‌نگه‌كان

led to the end of large-scale whaling

كۆتای هێنا به‌ ڕاوه‌ نه‌هه‌نگ و

and prevented several whale species from extinction

ڕێگری كردن له‌ له‌ناوچوونیان

just by showing that whales sing.

ته‌نها به‌ نیشاندانی ئاوازی نه‌هه‌نگه‌كان.

Imagine if we could understand what they're saying.

بیهێنه‌ پێش چاوت تێبگه‌ین كه‌ چی ده‌ڵێن.

Now is the time to open this larger dialogue.

ئێسته‌ كاتی ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ئه‌م ده‌قه‌ گه‌وره‌یه‌ بكه‌ینه‌وه‌

Now is the time to listen deeply

ئێسته‌ كاتی ئه‌وه‌یه‌ به‌ قووڵی گوێبگرین و

and show these magical animals,

ئه‌وگیانداره‌ سه‌یرانه‌ نیشانبده‌ین و

and each other,

هه‌ریه‌كێك له‌

newfound respect.

ده‌ره‌نجامه‌ نوێیه‌كان.

Thank you.

سوپاس.