How smart are dolphins? - Lori Marino

Translator: Dieu Dang NguyenTran Reviewer: Linh Tran

In 1985, three researchers on a dolphin-studying expedition

Năm 1985, trên chuyến đi nghiên cứu cá heo của mình

got a little bored.

ba nhà nghiên cứu cảm thấy có chút buồn chán.

To lighten things up, one pretended to be Poseidon

Để thay đổi không khí, một người đóng giả làm Poseidon

by placing a seaweed garland on his head and then throwing it into the ocean.

ông ta đặt tràng rong biển lên đầu mình và sau đó ném nó xuống biển.

Moments later, a dolphin surfaced with the seaweed crowning her head.

Một lúc sau, một chú cá heo nổi lên với chiếc vòng rong biển đội trên đầu.

Tất nhiên, đây có thể chỉ là ngẫu nhiên,

Sure, this could have been a coincidence,

but it's also entirely possible that the dolphin was mimicking the scientist.

nhưng nó cũng có thể là chú cá heo đang bắt chước ông ấy.

That's because dolphins are one of the smartest animals species on Earth.

Đó là vì cá heo là trong số các loài động vật thông minh nhất trên Trái Đất.

So exactly how smart are they?

Vậy chính xác thì chúng thông minh như thế nào?

Like whales and porpoises,

Giống như cá voi và cá mỏ tròn,

dolphins belong to the group of aquatic mammals

cá heo thuộc nhóm động vật có vú sống dưới nước

known as cetaceans who comprise 86 different species,

gọi là bộ Cá voi với 86 loài khác nhau,

and share a common link with ungulates, or hoofed animals.

có một mối liên kết chung với động vật móng guốc, hay thú có móng.

Originally land mammals,

Vốn là động vật có vú trên cạn,

the first cetaceans entered the water about 55 million years ago

bộ cá voi xuống nước lần đầu tiên vào 55 triệu năm trước

as large predators with sharp teeth.

như những động vật ăn thịt với hàm răng sắc nhọn.

Then, a shift in ocean temperatures about 35 million years ago

Gần 35 triệu năm trước nhiệt độ thay đổi

reduced the availability of prey.

đã làm giảm số lượng con mồi.

One group of cetaceans who survived this distruption,

Một nhóm nhỏ của bộ cá voi vẫn sống sót,

the odontocetes, wound up smaller with less sharp teeth,

cá voi có răng trở nên nhỏ hơn, với răng bớt nhọn

but also larger and more complex brains

nhưng não lớn và phức tạp hơn

that allowed for complex social relationships,

để dùng cho những quan hệ xã hội phức tạp,

as well as echolocation to navigate and communicate.

định hướng và giao tiếp bằng sóng âm.

Jump ahead to the present,

Quay về hiện tại,

and modern dolphins' brains are so large that their encephalization quotient,

não cá heo bây giờ đã lớn đến mức chỉ số hình thành não bộ của chúng (EQ)

their brain size compared to the average for their body size,

so sánh kích thước cơ thể và não bộ,

is second only to humans.

chỉ xếp sau con người.

Dolphins have evolved to survive

Cá heo tiến hóa để tồn tại

through their ability to form complex social networks

bằng khả năng quan hệ xã hội phức tạp,

that hunt, ward off rivals, and raise offspring together.

như săn mồi, đuổi kẻ thù và kết đôi sinh sản.

For example, one group of Florida dolphins

Ví dụ như một nhóm cá heo Florida

practices a sophisticated form of cooperation to hunt fish.

chúng đi săn cá theo một mô hình hợp tác phức tạp.

A dolphin designated as "the net-maker" kicks up mud

Một chú đảm nhiệm việc "tạo lưới" tóe bùn lên,

while another gives the signal

một chú khác gởi tín hiệu cho

for the other dolphins to simultaneously line up and catch the escaping fish.

đồng loại để xếp thành hàng cùng một lúc và bắt lũ cá.

Achieving a goal like this requires deliberate planning and cooperation,

Để làm được như thế cần sự tính toán và hợp tác

which, in turn, requires some form of intentional communication.

và đương nhiên là cần sự giao tiếp có chủ đích.

Dolphins pass down their communication methods and other skills

Cá heo truyền phương pháp giao tiếp và các kĩ năng

from generation to generation.

từ thế hệ này qua thế hệ khác.

Different dolphin populations exhibit variations in greetings,

Các nhóm cá heo khác nhau lại có cách giao tiếp,

hunting strategies, and other behaviors.

cách săn mồi và cư xử khác nhau.

This sort of cultural transmission even extends to tool use.

Việc truyền tải văn hóa này còn ảnh hưởng tới việc sử dụng công cụ.

One group of bottlenose dolphins off the Australian coast

Một nhóm cá heo mõm nhọn ở ngoài khơi nước Úc

nicknamed The Dolphin Sponge Club,

có biệt danh là "Hội cá heo bọt biển"

has learned how to cover their rostrums with sponges when rooting in sharp corals,

chúng dùng bọt biển để bảo vệ mũi khi bơi qua rặng san hô nhọn,

passing the knowledge from mother to daughter.

rồi lại chỉ dạy cho con cháu.

Dolphins have even demonstrated language comprehension.

Cá heo thậm chí còn hiểu được ngôn ngữ

When taught a language based on whistles and hand gestures,

Khi chúng được dạy ngôn ngữ dựa trên tiếng còi và dấu hiệu bằng tay,

they not only understood what the signals meant,

chúng không những hiểu ý nghĩa của ký hiệu

but that their order had meaning:

mà còn hiểu rằng mệnh lệnh đó có nghĩa

the difference between bringing the ball to the hoop

điều khác biệt giữa đem trái banh tới cái vòng

and bringing the hoop to the ball.

và đem cái vòng tới trái banh.

So they were able to process two of the main elements of human language:

Vậy nên chúng có thể xử lý hai trong những điều cơ bản của ngôn ngữ người là:

symbols that stand for objects and actions,

ký hiệu để diễn tả sự vật, hành động

and syntax that governs how they are structured.

và các cú pháp thiết lập những ký hiệu đó.

Dolphins are also one of the few species who pass the mirror test.

Cá heo cũng là một trong số ít loài vượt qua bài kiểm tra về gương chiếu.

By recognizing themselves in mirrors, they indicate physical self-awareness,

Khi chúng nhìn mình qua gương, chúng nhận ra hình dáng của chúng

and research shows they can recognize not just their bodies,

và nghiên cứu cho thấy chúng không những nhận ra cơ thể,

but also their own thoughts, a property called metacognition.

mà còn nhận ra suy nghĩ của chúng, hay còn gọi là siêu nhận thức

In one study, dolphins comparing two sounds

Trong một nghiên cứu, cá heo so sánh hai âm thanh

could indicate a same, different, or uncertain response.

có thể nhận ra sự giống, khác nhau hoặc không chắc chắn.

Just like humans,

Giống như con người,

they indicated uncertainty more often with difficult trials,

chúng thể hiện sự không chắc chắn nhiều hơn khi gặp thử thách khó

suggesting they're aware of what they know,

cho thấy chúng nhận thức được là chúng biết những gì

and how confident they feel about that knowledge.

và chúng tự tin thế nào về kiến thức đó.

But some of the most amazing things about dolphins

Nhưng điều tuyệt vời nhất về cá heo là

are their senses of empathy, altruism, and attachment.

sự động cảm, lòng vị tha và sự gắn bó.

The habit of helping injured individuals extends across the species barrier

Thói quen giúp đỡ sinh vật bị nạn đã vượt qua rào cản các loài,

as evidenced by the many accounts

thực tế là nhiều trường hợp

of dolphins carrying humans to the surface to breathe.

cá heo nâng con người lên mặt nước để hít thở.

And like us, dolphins mourn their dead.

Và như ta, chúng cũng thương tiếc những con đã chết.

When we consider all the evidence,

Khi ta xem xét những chứng cứ này,

we may wonder why humans still hunt dolphins for meat,

ta sẽ thắc mắc vì sao con người vẫn săn thịt cá heo,

endanger them through fishing and pollution,

đe dọa chúng bởi sự săn bắt và ô nhiễm môi trường

or imprison them to perform tricks.

hay giam chúng để làm xiếc thú.

The ultimate question may not be whether dolphins are intelligent

Câu hỏi không còn là liệu cá heo có phải là loài thông minh và phức tạp

and complex beings,

but whether humans can empathize with them enough to keep them safe and free.

mà là con người có thể đồng cảm với chúng đủ để giữ cho chúng được tự do và an toàn.