The Pangaea Pop-up - Michael Molina

Pangea'dan belirenler - Michael Molina

Çeviri: Sevkan Uzel Gözden geçirme: İrem Uzel

Once upon a time,

Bir zamanlar,

South America lived harmoniously alongside Africa

Güney Amerika ile Afrika yanyana ahenkle yaşarmış.

until a crack in the Earth

Ta ki Dünya'daki bir çatlak

drove the two continents apart.

onları uzaklara savurana dek.

This breakup began about 200 million years ago

Bu ayrılık 200 milyon yıl önce, Pangea denilen

during the separation of the supercontinent

süperkıtanın parçalanması ile

known as Pangaea.

başlamış.

Their proximity back then

Bu kıtaların o zaman ki yakınlıkları,

explains why the same plant fossils and reptile fossils,

aynı bitki fosillerinin ve Mesosaurus gibi

like the Mesosaurus,

bazı sürüngen fosillerinin,

can be found on the South American east coast

nasıl hem Güney Amerika'nın doğu kıyılarında

and African west coast.

hem de Afrika'nın batı kıyılarında bulunduğunu açıklıyor.

However, this evidence does not account

Yine de, bu kanıt kıtaların nasıl olup da

for how the continents moved apart.

uzaklaştıklarını hesaba katmıyor.

For that, we'll need to take a close look

Bu yüzden, ayaklarımızın altındaki bu dünyaya

at the earth below our feet.

daha yakından bakmamız gerek.

Though you may not realize it,

Farkında olmayabilirsiniz ama,

the ground below you is traveling across the Earth

altınızdaki toprak Dünya üzerinde yaklaşık olarak

at a rate of about 10 cm/year,

yılda 10 cm hızla hareket ediyor,

or the speed at which your fingernails grow.

yani tırnaklarınızın uzama hızında.

This is due to plate tectonics,

Bunun nedeni levha tektoniği,

or the large-scale movement of Earth's continents.

yani yeryüzündeki kıtaların büyük ölçekli hareketleri.

The motion occurs within the top two layers

Hareket, Dünya mantosunun en üst iki katmanı

of the Earth's mantle,

arasında oluyor:

the lithosphere and asthenosphere.

Litosfer ile Astenosfer.

The lithosphere,

Litosfer,

which includes the crust and uppermost mantle,

kabuğu ve en üst mantoyu kapsayarak,

comprises the land around you.

çevremizdeki araziyi oluşturur.

Beneath the lithosphere

Litosferin alt tarafında

is the asthenosphere

astenosfer bulunur.

the highly viscous but solid rock portion

Oldukça ağdamsı fakat sert kaya parçaları olan

of the upper mantle.

üst manto katmanı.

It's between 80 and 200 km

Bu katman Dünya yüzeyinin

below the Earth's surface.

80 ilâ 200 km altındadır.

While the asthenosphere wraps around the Earth's core

Astenosfer Dünya'nın çekirdeğini saran

as one connected region,

tek bir bağlantı katmanı iken,

the lithosphere is separated on top

litosfer yüzeyde tektonik levhalara

into tectonic plates.

parçalanmış durumdadır.

There are seven primary tectonic plates

Bugün bildiğimiz gezegen biçimini oluşturan

that compose the shape of the planet we know today.

yedi tane ana tektonik levha vardır.

Like the other smaller tectonic plates,

Diğer daha küçük tektonik levhalar gibi,

the primary plates are about 100 km thick

ana levhalar da yaklaşık 100 km kalınlıkta olup,

and are composed of one or two layers:

bir ya da iki katmandan oluşur:

continental crust and oceanic crust.

Kıtasal Kabuk ve Okyanussal Kabuk.

Continental crust forms the continents

Kıtasal kabuk, kıtaları ve kıyılara yakın

and areas of shallow water close to their shores,

sığ su alanlarını oluştururken, okyanussal kabuk

whereas oceanic crust forms the ocean basins.

okyanus tabanlarını meydana getirir.

The transition from the granitic continental crust

Granit yapılı kıta kabuğundan

to the basaltic oceanic crust

bazalt yapılı okyanus kabuğuna geçiş,

occurs beyond the continentel shelf,

kıtasal katın ötesinde,

in which the shore suddenly slopes down

kıyının okyanus zeminine doğru

towards the ocean floor.

eğim gösterdiği yerde olur.

The South American Plate is an example

Güney Amerika levhası, iki kabuklu

of a tectonic plate made of two crusts:

tektonik levhaya bir örnektir:

Günümüz haritasından bildiğimiz kıta ile

the continent we know from today's map

and a large region of the Atlantic Ocean around it.

onu saran Atlantik Okyanusu'nun büyük bir bölümü.

Collectively comprising the lithosphere,

Birlikte litosferi oluşturan bu levhalar,

these plates are brittler and stiffer

altlarındaki sıcak ve akışkan

than the heated, malleable layer of the asthenosphere below.

astenosfer katmanından daha katı ve serttir.

Because of this,

Bu nedenle,

the tectonic plates float on top of this layer,

bu katmanın üzerinde yüzen tektonik levhalar

independently of one another.

birbirinden bağımsızdır.

The speed and direction in which these tectonic plates move

Bu tektonik levhaların hareket hızı ve yönü

depends on the temperature and pressure

altlarındaki astenosferin sıcaklığına ve

of the asthenosphere below.

basıncına bağlıdır.

Scientists are still trying to nail down

Bilimciler hâlâ bu harekete

the driving forces behind this movement,

neden olan kuvvetleri açıklamaya çalışıyor.

with some theories pointing towards mantle convection,

Bazı kuramlar mantonun ısı iletimini işaret ederken,

while others are examining

bazıları da Dünya'nın dönüşünün

the influence of the Earth's rotation

ve kütleçekiminin etkisi

and gravitational pull.

üzerinde duruyor.

Though the mechanics have not been sorted out,

Mekanik açıdan açıklığa kavuşmuş olmasa da,

the scientific community agrees

bilim toplumunun hemfikir olduğu nokta,

that our tectonic plates are moving

tektonik levhalarımızın hareket ettiği

and have been for billions of years.

ve bunun milyarlarca yıldır sürmekte olduğu.

Because these plates move independently,

Bu levhalar bağımsız olarak hareket ettiğinden

a fair amount of pushing and pulling

aralarında bir miktar

between the plates occurs.

itme ve çekme oluşur.

Etkileşim çeşitlerinden ilki

The first type of interaction

is a divergent boundary,

uçlardan uzaklaşmadır,

in which two plates move away from one another.

yani iki levha birbirlerinden giderek ayrılır.

We see this in the Mid-Atlantic Ridge

Bunu Orta Atlantik yükseltisinde,

between South America and Africa.

Güney Amerika ile Afrika arasında görüyoruz.

The next interaction is when two plates collide,

Bir diğer etkileşim ise iki levhanın çarpışması olan

known as a convergent boundary.

uçlardan yaklaşmadır.

In this instance, the land is pushed upward

Bu gerçekleştiğinde, toprak yukarı doğru itilerek

to form large mountain ranges,

geniş dağ silsileleri oluşturur,

like the Himalayas.

Himalayalar gibi.

In fact, the Indian Plate is still colliding

Aslında, Hint levhası şu an hâlen

with the Eurasian Plate,

Avrasya levhası ile çarpışmaktadır.

which is why Mount Everest

Everest Dağı'nın yılda bir santimlik

grows one cm/year.

büyüme nedeni budur.

Finally, there's the transform boundaries,

Son olarak, uçlardan dönüşüm de olabilir.

where two plates scrape past one another.

Bu, iki levha birbirine sürtünerek geçtiğinde olur.

The grinding of the transform boundary

Dönüşen ucun parçacıklara ayrılması

leads to many earthquakes,

depremlere neden olur,

which is what happens

tıpkı 1.300 km uzunluğundaki

in the 810 mile-long San Andreas Fault.

San Andreas fay hattında olduğu gibi.

The moving Earth is unstoppable,

Yeryüzünün hareketi durdurulamaz

and, while a shift of 10 cm/year may not seem like a lot,

ve yılda 10 cm'lik bir değişim büyük görünmese de

over millions of years our planet will continue

milyonlarca yıl içinde gezegenimiz

to dramatically change.

dramatik biçimde değişecektir.

Mountains will rise,

Dağlar oluşacak,

shorelines will recede,

kıyılar çekilecek,

islands will pop up.

adalar belirecektir.

In fact, one projected map shows

Aslında, olası haritalardan birinde

the cities of Los Angeles and San Francisco

Los Angeles ve San Francisco kentleri

on top of each other.

üst üste gelmektedir.

Maybe South America and Africa

Belki de Güney Amerika ile Afrika

will come together again, too.

tekrar birleşecektir.

Only time will tell.

Yanıtı ancak zaman gösterir.