The Pangaea Pop-up - Michael Molina

Sách Pop-up về Pangaea - Michael Molina

Translator: Ly Nguyễn Reviewer: Ai Van Tran

Once upon a time,

Ngày xửa ngày xưa,

South America lived harmoniously alongside Africa

Nam Mỹ và châu Phi sống hòa thuận bên nhau

cho tới một ngày Trái Đất bị nứt ra

until a crack in the Earth

drove the two continents apart.

đẩy hai lục địa trôi về hai nơi.

This breakup began about 200 million years ago

Cuộc chia lìa này diễn ra từ 200 triệu năm trước,

during the separation of the supercontinent

khi siêu lục địa bị tách rời

known as Pangaea.

hay nó còn gọi là Pangaea.

Their proximity back then

Vị trí chúng khi đó gần như vậy

lý giải sự tương đồng hóa thạch của các loài thực vật và bò sát

explains why the same plant fossils and reptile fossils,

ví dụ là hóa thạch Mesosaurus,

like the Mesosaurus,

can be found on the South American east coast

đã được tìm thấy tại bờ đông của Nam Mỹ và ở bờ tây của châu Phi.

and African west coast.

However, this evidence does not account

Tuy nhiên, bằng chứng này không thể xác nhận

for how the continents moved apart.

cho việc chúng được tách rời như thế nào.

For that, we'll need to take a close look

Để hiểu rõ, chúng ta sẽ tìm hiểu kĩ hơn

at the earth below our feet.

mặt đất ngay dưới chân chúng ta.

Though you may not realize it,

Bạn có thể không nhận ra điều này

the ground below you is traveling across the Earth

nhưng mặt đất dưới chân bạn vẫn đang di chuyển

at a rate of about 10 cm/year,

với tốc độ khoảng 10 cm/năm, hay cũng là tốc độ móng tay bạn dài ra.

or the speed at which your fingernails grow.

This is due to plate tectonics,

Điều này hình thành do các mảng kiến tạo,

or the large-scale movement of Earth's continents.

hay sự vận động quy mô lớn của các lục địa.

The motion occurs within the top two layers

Sự di chuyển này diễn ra ở hai lớp trên cùng của lớp phủ Trái Đất,

of the Earth's mantle,

the lithosphere and asthenosphere.

lớp thạch quyển và lớp quyển mềm.

The lithosphere,

Lớp thạch quyển,

which includes the crust and uppermost mantle,

trong đó có lớp vỏ và quyển manti trên,

comprises the land around you.

gồm phần đất liền ở xung quanh bạn.

Beneath the lithosphere

Phía dưới lớp thạch quyển

is the asthenosphere

là lớp quyển mềm

the highly viscous but solid rock portion

là phần đá rắn nhưng lại vô cùng nhớt

of the upper mantle.

của quyển manti trên

It's between 80 and 200 km

Nó nằm khoảng từ 80 đến 200 km

below the Earth's surface.

dưới bề mặt Trái Đất

While the asthenosphere wraps around the Earth's core

Nếu như quyển mềm bao xung quanh lõi Trái Đất

as one connected region,

là một khối hoàn chỉnh

the lithosphere is separated on top

thì thạch quyển lại chia cắt ở trên bề mặt

into tectonic plates.

thành các mảng kiến tạo.

There are seven primary tectonic plates

Có bảy mảng kiến tạo chính

that compose the shape of the planet we know today.

tạo thành hình dạng mà ngày nay ta biết.

Like the other smaller tectonic plates,

Giống một số các mảng kiến tạo nhỏ,

the primary plates are about 100 km thick

các mảng chính dày khoảng 100km

and are composed of one or two layers:

và cấu thành bởi một hoặc hai lớp:

continental crust and oceanic crust.

lớp vỏ lục địa và vỏ đại dương.

Continental crust forms the continents

Vỏ lục địa tạo thành các lục địa

and areas of shallow water close to their shores,

và phần nước nông gần bờ.

whereas oceanic crust forms the ocean basins.

Trong khi đó, vỏ đại dương tạo thành các lòng đại dương.

The transition from the granitic continental crust

Sự chuyển tiếp từ tầng granit vỏ lục địa

to the basaltic oceanic crust

tới tầng bazan vỏ đại dương

occurs beyond the continentel shelf,

xảy ra ngoài thềm lục địa

in which the shore suddenly slopes down

ở vị trí bờ biển đột nhiên dốc đứng

towards the ocean floor.

về phía đáy đại dương

The South American Plate is an example

Mảng Nam Mỹ là một ví dụ

of a tectonic plate made of two crusts:

cho một mảng kiến tạo gốm từ hai vỏ:

the continent we know from today's map

phần lục địa như ta biết trên bản đồ

and a large region of the Atlantic Ocean around it.

và một phần lớn Đại Tây Dương bao quanh.

Collectively comprising the lithosphere,

Nói chung, lớp thạch quyển gồm

these plates are brittler and stiffer

các mảng cứng và giòn

than the heated, malleable layer of the asthenosphere below.

hơn lớp quyển mềm nóng, dẻo ở bên dưới.

Because of this,

Bởi vì vậy,

the tectonic plates float on top of this layer,

các mảng kiến tạo nằm trên lớp này,

independently of one another.

không phụ thuộc lẫn nhau.

The speed and direction in which these tectonic plates move

Tốc độ và phương hướng di chuyển của những mảng kiến tạo này

depends on the temperature and pressure

phụ thuộc vào nhiệt độ và áp suất

of the asthenosphere below.

của quyển mềm bên dưới.

Scientists are still trying to nail down

Các nhà khoa học vẫn đang cố kết luận

the driving forces behind this movement,

lực nào đã gây ra chuyển động này,

with some theories pointing towards mantle convection,

một số thuyết chỉ ra do đối lưu manti,

while others are examining

trong khi số khác nghiên cứu

the influence of the Earth's rotation

tác động của sự tự quay của Trái Đất và lực hấp dẫn.

and gravitational pull.

Though the mechanics have not been sorted out,

Tuy rằng chưa tìm ra cơ chế hoạt động,

the scientific community agrees

nhưng cộng đồng khoa học đều công nhận

that our tectonic plates are moving

rằng các mảng kiến tạo đã và đang

and have been for billions of years.

di chuyển trong hàng tỉ năm.

Because these plates move independently,

Bởi vì các mảng di chuyển độc lập,

a fair amount of pushing and pulling

một lượng lớn lực đẩy và kéo

between the plates occurs.

xảy ra giữa các mảng kiến tạo.

The first type of interaction

Loại tác động đầu tiên

is a divergent boundary,

được gọi là ranh giới phân kỳ,

in which two plates move away from one another.

xảy ra khi hai mảng trôi ra xa nhau.

We see this in the Mid-Atlantic Ridge

Ta có thể thấy ở Sống núi Đại Tây Dương

between South America and Africa.

giữa Nam Mỹ và châu Phi.

The next interaction is when two plates collide,

Loại quan hệ khác là khi hai mảng đâm vào nhau

known as a convergent boundary.

còn được gọi là ranh giới hội tụ.

In this instance, the land is pushed upward

Khi đó, đất bị đẩy dồn lên

to form large mountain ranges,

tạo ra các dãy núi lớn,

like the Himalayas.

điển hình là dãy Himalayas.

In fact, the Indian Plate is still colliding

Thực tế, mảng Ấn Độ vẫn đang va chạm

with the Eurasian Plate,

với mảng Á-Âu,

which is why Mount Everest

điều đó giải thích tại sao đỉnh Everest

grows one cm/year.

tăng một cm mỗi năm.

Finally, there's the transform boundaries,

Cuối cùng là ranh giới chuyển dạng,

where two plates scrape past one another.

nơi mà hai mảng kiến tạo sượt qua nhau.

The grinding of the transform boundary

Sự cọ xát tại ranh giới

leads to many earthquakes,

dẫn đến vô số trận động đất.

which is what happens

in the 810 mile-long San Andreas Fault.

Đó là những gì xảy ra

ở đứt gãy San Andreas dài 810 dặm.

Không gì ngăn nổi sự vận động của Trái Đất

The moving Earth is unstoppable,

and, while a shift of 10 cm/year may not seem like a lot,

và, dịch đi 10 cm/năm không đáng là bao

over millions of years our planet will continue

nhưng qua vài triệu năm thì hành tinh chúng ta

to dramatically change.

sẽ thay đổi rất nhiều.

Mountains will rise,

Núi sẽ cao lên,

shorelines will recede,

bờ biển sẽ lùi ra xa,

islands will pop up.

các đảo sẽ mọc lên.

In fact, one projected map shows

Thực tế, có một nghiên cứu đã chỉ ra

the cities of Los Angeles and San Francisco

thành phố Los Angeles và San Francisco

on top of each other.

sẽ nằm chồng lên nhau.

Maybe South America and Africa

Biết đâu một ngày nào đó,

will come together again, too.

Nam Mỹ và châu Phi sẽ lại hợp thành một.

Only time will tell.

Chỉ có thời gian mới giải thích được.