The Pangaea Pop-up - Michael Molina

Rozpad Pangei - Michael Molina

Tłumaczenie: Marta Konieczna Korekta: Rysia Wand

Once upon a time,

Dawno, dawno temu

South America lived harmoniously alongside Africa

Południowa Ameryka leżała sobie przy Afryce,

until a crack in the Earth

aż wielkie pęknięcie w Ziemi

drove the two continents apart.

rozdzieliło je od siebie.

This breakup began about 200 million years ago

Ten rozłam zaczął się 200 milionów lat temu

during the separation of the supercontinent

podczas rozpadu superkontynentu Pangei.

known as Pangaea.

Their proximity back then

Wyjaśnia to,

explains why the same plant fossils and reptile fossils,

czemu te same skamieniałości roślin i gadów,

like the Mesosaurus,

na przykład Mezozaura,

can be found on the South American east coast

można znaleźć na wschodnim wybrzeżu Ameryki

and African west coast.

i zachodnim Afryki.

However, this evidence does not account

Ten dowód nie powie nam jednak,

for how the continents moved apart.

jak kontynenty się rozdzieliły.

For that, we'll need to take a close look

Musimy zatem przyjrzeć się

at the earth below our feet.

ziemi pod naszymi stopami.

Though you may not realize it,

Może nie zdajecie sobie z tego sprawy,

the ground below you is traveling across the Earth

ale grunt pod nami przemierza planetę

at a rate of about 10 cm/year,

z prędkością 10 cm rocznie.

or the speed at which your fingernails grow.

Równie szybko rosną nam paznokcie.

This is due to plate tectonics,

To wędrówka płyt tektonicznych,

or the large-scale movement of Earth's continents.

a na większą skalę - dryf kontynentów.

The motion occurs within the top two layers

Zachodzi między dwiema

of the Earth's mantle,

najwyższymi warstwami w płaszczu Ziemi:

the lithosphere and asthenosphere.

litosferą i astenosferą.

The lithosphere,

Litosfera,

which includes the crust and uppermost mantle,

czyli skorupa ziemska i górna część płaszcza,

comprises the land around you.

tworzy krajobraz dookoła nas.

Beneath the lithosphere

Pod litosferą

is the asthenosphere

znajduje się astenosfera,

the highly viscous but solid rock portion

bardzo lepka, ale stabilna warstwa skał

of the upper mantle.

górnego płaszcza.

It's between 80 and 200 km

Znajduje się od 80 do 200 km

below the Earth's surface.

pod powierzchnią Ziemi.

While the asthenosphere wraps around the Earth's core

Astenosfera otacza jądro Ziemi

as one connected region,

jako jedna, łączna warstwa,

the lithosphere is separated on top

litosfera nad nią jest podzielona

into tectonic plates.

na płyty tektoniczne.

There are seven primary tectonic plates

Jest 7 głównych płyt,

that compose the shape of the planet we know today.

które tworzą obecny obraz naszej planety.

Like the other smaller tectonic plates,

Podobnie jak i mniejsze płyty,

the primary plates are about 100 km thick

te główne mają około 100 km grubości,

and are composed of one or two layers:

składają się z jednej lub dwóch warstw:

continental crust and oceanic crust.

skorupy kontynentalnej i skorupy oceanicznej.

Continental crust forms the continents

Skorupa kontynentalna tworzy kontynenty

and areas of shallow water close to their shores,

i obszary płytkich wód blisko brzegu.

whereas oceanic crust forms the ocean basins.

Skorupy oceaniczne tworzą baseny oceanów.

The transition from the granitic continental crust

Przejście z granitowej skorupy kontynentalnej

to the basaltic oceanic crust

w bazaltową skorupę oceaniczną

occurs beyond the continentel shelf,

następuje za szelfem kontynentalnym,

in which the shore suddenly slopes down

na którym brzeg gwałtownie opada

towards the ocean floor.

na dno oceanu.

The South American Plate is an example

Płyta Ameryki Południowej

of a tectonic plate made of two crusts:

składa się z 2 skorup:

the continent we know from today's map

kontynent znany z mapy

and a large region of the Atlantic Ocean around it.

i duży obszar otaczającego ją Atlantyku.

Collectively comprising the lithosphere,

Tworzące litosferę płyty

these plates are brittler and stiffer

są bardziej kruche i sztywne

than the heated, malleable layer of the asthenosphere below.

niż rozgrzana i płynna astenosfera poniżej.

Because of this,

Z tego powodu

the tectonic plates float on top of this layer,

płyty tektoniczne pływają na tej warstwie,

independently of one another.

niezależnie wobec siebie.

The speed and direction in which these tectonic plates move

Prędkość i kierunek tego ruchu

depends on the temperature and pressure

zależy od temperatury i ciśnienia

of the asthenosphere below.

w astenosferze poniżej.

Scientists are still trying to nail down

Naukowcy wciąż badają

the driving forces behind this movement,

siły napędzające te ruchy.

with some theories pointing towards mantle convection,

Niektóre teorie wskazują na konwekcję w płaszczu Ziemi.

while others are examining

Inni naukowcy badają

the influence of the Earth's rotation

wpływ ruchu obrotowego Ziemi

and gravitational pull.

i siły grawitacji.

Though the mechanics have not been sorted out,

Choć wciąż nie zbadano mechaniki procesu,

the scientific community agrees

naukowcy są zgodni,

that our tectonic plates are moving

że płyty tektoniczne są w ruchu

and have been for billions of years.

i poruszają się od miliardów lat.

Because these plates move independently,

Ponieważ poruszają się niezależnie,

a fair amount of pushing and pulling

dochodzi do częstych

between the plates occurs.

starć i zderzeń między nimi.

The first type of interaction

Pierwszy typ interakcji

is a divergent boundary,

to tektoniczny uskok normalny.

in which two plates move away from one another.

Dwie płyty oddalają się od siebie.

We see this in the Mid-Atlantic Ridge

Widać to w Grzbiecie Śródoceanicznym

between South America and Africa.

między Ameryką Południową a Afryką.

The next interaction is when two plates collide,

Kiedy płyty się zderzają,

known as a convergent boundary.

jest to tektoniczny uskok odwrócony.

In this instance, the land is pushed upward

Tutaj kontynent jest wypychany,

to form large mountain ranges,

tworząc wysokie łańcuchy górskie, jak Himalaje.

like the Himalayas.

In fact, the Indian Plate is still colliding

Płyta indyjska wciąż napiera

with the Eurasian Plate,

na płytę euroazjatycką,

which is why Mount Everest

dlatego Mount Everest

grows one cm/year.

rośnie o centymetr rocznie.

Finally, there's the transform boundaries,

Wreszcie, uskok transformacyjny,

where two plates scrape past one another.

gdzie 2 płyty ocierają się o siebie.

The grinding of the transform boundary

Tarcie w uskoku transformacyjnym

leads to many earthquakes,

powoduje trzęsienia ziemi.

which is what happens

To właśnie dzieje się

in the 810 mile-long San Andreas Fault.

w długim na 1300 km uskoku św. Andrzeja.

The moving Earth is unstoppable,

Nie można powstrzymać ruchu Ziemi.

and, while a shift of 10 cm/year may not seem like a lot,

Choć 10 cm rocznie to pozornie niewiele,

over millions of years our planet will continue

przez miliony lat nasza planeta

to dramatically change.

zmieni się diametralnie.

Mountains will rise,

Wypiętrzą się góry,

shorelines will recede,

linie brzegowe będą się cofać,

islands will pop up.

wyłonią się wyspy.

In fact, one projected map shows

Według jednej z prognoz,

the cities of Los Angeles and San Francisco

Los Angeles i San Francisco

on top of each other.

znajdą się jedno na drugim.

Maybe South America and Africa

Być może Ameryka Południowa i Afryka

will come together again, too.

znowu się kiedyś połączą.

Only time will tell.

Co będzie, powie nam czas.