Why are earthquakes so hard to predict? - Jean-Baptiste P. Koehl

Çeviri: Gözde Alpçetin Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

In 132 CE,

Milattan Önce 132 yılında

Chinese polymath Zhang Heng

Çinli bilge Zhang Heng,

presented the Han court with his latest invention.

en son icadını Han sarayına sundu.

This large vase, he claimed,

Bu geniş vazonun, krallıklarında ne zaman bir deprem olduğunu

could tell them whenever an earthquake occurred in their kingdom–

ve yardım göndermeleri gereken bölgeyi de söyleyebileceğini iddia etti.

including the direction they should send aid.

The court was somewhat skeptical,

Mahkeme, özellikle cihaz görünürde sakin bir öğleden sonra

especially when the device triggered on a seemingly quiet afternoon.

harekete geçtiğinde biraz şüpheliydi.

But when messengers came for help days later,

Ancak bir haberci günler sonra yardım için geldiğinde

their doubts turned to gratitude.

şüpheler yerini minnete bıraktı.

Today, we no longer rely on pots to identify seismic events,

Bugün, sismik olayları tanımlamak için çömleklere artık itimat etmiyoruz

but earthquakes still offer a unique challenge to those trying to track them.

ama depremler onları takip edenlere hâlâ meydan okumaktadır.

So why are earthquakes so hard to anticipate,

Peki depremleri öngörmek neden bu kadar zor

and how could we get better at predicting them?

ve onları tahmin etmede nasıl daha iyi olabiliriz?

To answer that,

Bunu cevaplamak için

we need to understand some theories behind how earthquakes occur.

depremlerin oluşumunun altında yatan bazı teorileri anlamamız gerekiyor.

Earth’s crust is made from several vast, jagged slabs of rock

Dünya'nın yer kabuğu tektonik levhalar denen

devasa, sivri uçlu kaya tabakalarından oluşur,

called tectonic plates,

each riding on a hot, partially molten layer of Earth’s mantle.

her biri Dünya'nın mantosunun sıcak, kısmen erimiş katmanı üzerindedir.

This causes the plates to spread very slowly,

Bu, levhaların çok yavaş bir biçimde

at anywhere from 1 to 20 centimeters per year.

yılda 1 cm'den 20 cm'ye kadar ayrılmalarına neden olmaktadır.

But these tiny movements are powerful enough

Fakat bu küçücük hareketler

to cause deep cracks in the interacting plates.

etkileşen levhalarda derin çatlaklara neden olmaya yetecek kadar güçlüdür.

And in unstable zones,

Deprem bölgelerinde

the intensifying pressure may ultimately trigger an earthquake.

artan baskı en nihayetinde bir depremi tetikleyebilir.

It’s hard enough to monitor these miniscule movements,

Bu çok küçük hareketleri izlemek yeterince zor

but the factors that turn shifts into seismic events are far more varied.

ama değişimleri sismik olaylara dönüştüren unsurlar çok daha çeşitlidir.

Different fault lines juxtapose different rocks–

Farklı fay hatları farklı kayaları bir araya getirir,

some of which are stronger–or weaker– under pressure.

bazıları baskı altında daha güçlüdür veya güçsüzdür.

Diverse rocks also react differently to friction and high temperatures.

Çeşitli kayalar aynı zamanda

yüksek sıcaklıklara ve sürtünmeye farklı tepki verir.

Some partially melt, and can release lubricating fluids

Bazıları kısmen erir ve fay hattının sürtünmesini azaltan

made of superheated minerals

that reduce fault line friction.

kaygan sıvılar açığa çıkarır.

But some are left dry,

Ama bazıları kuru kalır,

prone to dangerous build-ups of pressure.

tehlikeli kuvvetlenen baskılara yatkındırlar.

And all these faults are subject to varying gravitational forces,

Tüm bu hatlar Dünya'nın mantosu boyunca hareket hâlindeki

as well as the currents of hot rocks moving throughout Earth’s mantle.

sıcak kaya akımlarıyla birlikte değişken yer çekim kuvvetlerine maruz kalır.

So which of these hidden variables should we be analyzing,

O zaman bu gizli değişkenlerin hangisini analiz etmeliyiz

and how do they fit into our growing prediction toolkit?

ve geliştirmekte olduğumuz tahmin kitine ne kadar uyumlular?

Because some of these forces occur at largely constant rates,

Çünkü bu güçlerin bazıları büyük ölçüde sabit oranlarda gerçekleşiyor,

the behavior of the plates is somewhat cyclical.

levhaların davranışları kısmen döngüsel.

Today, many of our most reliable clues come from long-term forecasting,

Günümüzde, güvenilir ipuçlarımızın çoğu önceki depremlerin ne zaman

related to when and where earthquakes have previously occurred.

ve nerede gerçekleştiğine bağlı olarak uzun vadeli tahminlerden geliyor.

At the scale of millennia,

Bin yıllık bir vadede

this allows us to make predictions about when highly active faults,

bu, bizim San Andreas gibi aktif fay hatlarında ne zaman

like the San Andreas,

şiddetli bir deprem olacağına dair tahminler yapmamamızı sağlar.

are overdue for a massive earthquake.

But due to the many variables involved,

Ama birçok değişken yüzünden

this method can only predict very loose timeframes.

bu yöntem sadece çok geniş zaman dilimlerini tahmin edebilir.

To predict more imminent events,

Daha yakın olayları tahmin etmek için araştırmacılar Dünya'nın bir depremden

researchers have investigated the vibrations Earth elicits before a quake.

önce ortaya çıkardığı titreşimleri araştırıyorlar.

Geologists have long used seismometers

Jeologlar uzun zamandır Dünya'nın yer kabuğundaki bu küçük hareketleri

to track and map these tiny shifts in the earth’s crust.

takip etmek ve haritasını çıkarmak için sismograf kullanıyorlar.

And today, most smartphones are also capable

Günümüzde çoğu akıllı telefon aynı zamanda

of recording primary seismic waves.

deprem dalgalarını kaydedebilmektedir.

With a network of phones around the globe,

Dünya genelindeki telefon ağıyla birlikte

scientists could potentially crowdsource a rich,

bilim insanları büyük ihtimalle insanları gelen depremlere karşı uyaracak

detailed warning system that alerts people to incoming quakes.

güçlü ve detaylı bir uyarı sistemi yapabilir.

Unfortunately, phones might not be able to provide the advance notice needed

Maalesef telefonlar güvenlik protokollerini sağlamak için

to enact safety protocols.

yeterince ileri düzeyde bir uyarı sağlayamayabilir.

But such detailed readings would still be useful

Ama böyle detaylı çalışmalar tehlikedeki bölgeleri belirlemek için

for prediction tools like NASA’s Quakesim software,

jeolojik verileri büyük bir titizlikle ve özenle harmanlayabilen

which can use a rigorous blend of geological data

NASA'nın Quakesim yazılımı gibi tahmin araçları için yararlı olabilir.

to identify regions at risk.

However, recent studies indicate

Yine de son çalışmalar, depremin en belirgin işaretlerinin

the most telling signs of a quake might be invisible to all these sensors.

tüm bu sensörlerce algılanamaz olabileceğini gösteriyor.

In 2011,

2011 yılında

just before an earthquake struck the east coast of Japan,

Japonya'nın doğu kıyısına bir deprem vurmadan hemen önce

nearby researchers recorded surprisingly high concentrations

yakındaki araştırmacılar şaşırtıcı bir biçimde

radyoizotop ikilisinin yüksek yoğunluğunu kaydettiler: radon ve toron.

of the radioactive isotope pair: radon and thoron.

As stress builds up in the crust right before an earthquake,

Bir depremden hemen önce yer kabuğunda baskı arttıkça

microfractures allow these gases to escape to the surface.

ince çatlaklar bu gazların yüzeye kaçmasına izin veriyor.

These scientists think that if we built a vast network of radon-thoron detectors

Bu bilim insanları, depreme yatkın bölgelerde geniş bir radon ve toron

detektör ağı kurarsak umut veren bir uyarı sistemi olabileceğini düşünüyor-

in earthquake-prone areas,

it could become a promising warning system–

büyük ihtimalle bir hafta öncesinden depremleri tahmin edebilen bir sistem.

potentially predicting quakes a week in advance.

Of course,

Tabii ki

none of these technologies would be as helpful

bu teknolojilerin hiçbiri sadece yeryüzünün kendisinin

as simply looking deep inside the earth itself.

içine bakmak kadar yararlı olmazdı.

With a deeper view we might be able

Daha derin bir görüş alanıyla birlikte eş zamanlı olarak büyük ölçekli

to track and predict large-scale geological changes in real time,

jeolojik değişimleri takip edebilir ve öngörebilir

possibly saving tens of thousands of lives a year.

muhtemelen her yıl on binlerce hayat kurtarırdık.

But for now,

these technologies can help us prepare and respond quickly to areas in need–

Ama şimdilik bu teknolojiler, bir vazodan talimat beklemeden

hazırlıklı olmamızda ve yardıma muhtaç bölgelere hızlıca ulaşmamızda

without waiting for directions from a vase.

bize yardımcı olabilir.