How brain parasites change their host's behavior - Jaap de Roode

Parazitler canlıların davranışlarını nasıl değiştiriyor - Jaap de Roode

Çeviri: Gizem Gözde Uçar Gözden geçirme: Sancak Gülgen

Which of these entities has evolved the ability

Bu canlılardan hangisi kendinden kat kat büyük bir hayvanı

to manipulate an animal many times its size?

manipüle etme özelliği geliştirecek şekilde evrilmiştir?

The answer is all of them.

Cevap: hepsi.

These are all parasites,

Bunların hepsi parazittir.

organisms that live on or inside another host organism,

Parazitler başka bir organizmanın içinde ya da üzerinde yaşarlar.

which they harm and sometimes even kill.

Üzerinde ya da içinde yaşadıkları canlılara

zarar verirler hatta bazen öldürürler.

Parasite survival depends on transmitting from one host to the next,

Parazitlerin hayatta kalması bir ev sahibinden diğerine geçmelerine bağlıdır.

sometimes through an intermediate species.

Bu bazen aracı türler aracılığıyla olur.

Our parasites elegantly achieve this by manipulating their host's behavior,

Buradaki parazitlerimiz ise bunu bulundukları hayvanın davranışlarını,

sometimes through direct brain hijacking.

bazen beyinlerini ele geçirerek, manipüle ederek başarıyor.

For example, this is the Gordian worm.

Örneğin bu kılımsı solucan (Gordian worm), ya da atkılı solucanı.

One of its hosts, this cricket.

Kendisine ev sahipliği yapan kurbanı ise bir çekirge.

The Gordian worm needs water to mate, but the cricket prefers dry land.

Kılımsı solucanın çiftleşmek için suya ihtiyacı vardır

fakat çekirgeler kuru toprakları severler.

So once it's big enough to reproduce,

Bu yüzden üreyebilecek kadar olgunlaştığında

the worm produces proteins that garble the cricket's navigational system.

çekirgenin navigasyon sistemini çarpıtacak proteinler üretmeye başlar.

The confused cricket jumps around erratically,

Kafası karışan çekirge kararsızca etrafta zıplamaya başlar,

moves closer to water,

suya yaklaşır

and eventually leaps in, often drowning in the process.

ve en sonunda atlar ve çoğunlukla boğulur.

The worm then wriggles out to mate

Daha sonra solucan sıyrılarak çıkar ve çiftleşir.

and its eggs get eaten by little water insects

Yumurtaları ise küçük su böcekleri tarafından yenir.

that mature,

Bu böcekler ise

colonize land,

olgunluklarını karada geçirirler

and are, in turn, eaten by new crickets.

ve orada da onları çekirgeler yer.

And thus, the Gordian worm lives on.

Böylelikle kılımsı solucan yaşam döngüsüne devam etmiş olur.

And here's the rabies virus, another mind-altering parasite.

Bu da kuduz virüsü. Akıl değiştiren bir diğer parazit.

This virus infects mammals, often dogs,

Bu virüs memelileri, çoğunlukla da köpekleri etkiliyor.

and travels up the animal's nerves to its brain

Bulaştığı hayvanın sinirlerinden beynine gidiyor

where it causes inflammation that eventually kills the host.

burada enflamasyona sebep oluyor ve sonunda da hayvanı öldürüyor.

But before it does, it often increases its host's aggressiveness

Ama bunu yapmadan önce hayvanın agresifliğini artırıyor

and ramps up the production of rabies-transmitting saliva,

ve kuduz bulaştıran salyanın üretimini hızlandırıyor.

Aynı zamanda ise hayvanın tükrüğünü yutmasını zorlaştırıyor.

while making it hard to swallow.

These factors make the host more likely to bite another animal

Bu sebeplerden dolayı da hayvan başka bir hayvanı ısırmak istiyor,

and more likely to pass the virus on when it does.

böylelikle de virüs ısırdığı hayvana geçmiş oluyor.

And now, meet Ophiocordyceps, also known as the zombie fungus.

Şimdi sırada Ophiocordyceps var. Ya da diğer adı ile zombi mantarı.

Tercih ettiği ev sahibi ise ağaç tepelerinde yaşayan tropikal karıncalar.

Its host of choice is tropical ants that normally live in treetops.

After Ophiocordyceps spores pierce the ant's exoskeleton,

Ophiocordyceps sporları karıncanın dış iskeletinden girdikten sonra,

they set off convulsions that make the ant fall from the tree.

karıncanın ağaçtan düşmesine sebep olacak şekilde sarsılmasına sebep olur.

The fungus changes the ant's behavior, compelling it to wander mindlessly

Mantar karıncanın davranışını değiştirir ve karıncanın mantar için

until it stumbles onto a plant leaf with the perfect fungal breeding conditions,

uygun üreme koşullarına sahip bir yaprağa denk gelene kadar

öylesine etrafta dolaşmasını sağlıyor.

which it latches onto.

Daha sonrada bu yaprağa yapışıp kalır.

The ant then dies,

Karınca ölür,

and the fungus parasitizes its body to build a tall, thin stalk from its neck.

ve mantar bedeninde parazit bir şekilde yaşamaya devam eder,

boynundan uzun ince bir sırık oluşturarak çıkar.

Within several weeks, the stalk shoots off spores,

Birkaç hafta içinde sırıktan sporlar salınmaya başlıyor

which turn more ants into six-legged leaf-seeking zombies.

böylelikle başka karıncalar da altı bacaklı

yaprak arayan zombilere dönüşür.

One of humanity's most deadly assailants is a behavior-altering parasite,

İnsanlar için en ölümcül saldırılardan biri de

davranış değiştiren parazitlerden geliyor.

though if it's any consolation,

Teselli olur mu bilmem ama,

it's not our brains that are being hijacked.

ele geçirdikleri beynimiz değil!

I'm talking about Plasmodium, which causes malaria.

Sıtmaya sebep olan plazmodyumdan bahsediyorum.

This parasite needs mosquitoes to shuttle it between hosts,

Bu parazitin bir canlıdan diğerine geçmek için sivrisineklere ihtiyacı var.

so it makes them bite more frequently and for longer.

Bu yüzden sivrisineklerin daha uzun süre ve daha sık ısırmasını sağlıyor.

There's also evidence that humans infected with malaria

Ayrıca sivrisineklerin sıtma olan insanlara

are more attractive to mosquitoes,

daha çok geldiğine dair kanıtlarda var.

which will bite them and transfer the parasite further.

Böylece o insanı ısıracaklar ve paraziti daha fazla yayacaklar.

This multi-species system is so effective,

Bu çoklu tür sistemi o kadar etkili ki

that there are hundreds of millions of malaria cases every year.

her sene yüz milyonlarca sıtma vakası görülmekte.

And finally, there are cats.

Ve son olarak sıra kedilerde.

Don't worry, there probably aren't any cats living in your body

Merak etmeyin vücudunuzda yaşayan ve

and controlling your thoughts.

düşüncelerinizi kontrol eden kediler yok.

I mean, probably.

Büyük ihtimalle.

But there is a microorganism called Toxoplasma

Ama toxoplasma denen bir mikroorganizmadan bahsetmeliyim.

that needs both cats and rodents to complete its life cycle.

Bu mikroorganizmanın yaşam döngüsünü tamamlamak için

kedilere ve kemirgenlere ihtiyacı var.

When a rat gets infected by eating cat feces,

Bir fare kedi dışkısı yediğinde enfekte olur,

the parasite changes chemical levels in the rat's brain,

böyle bir durumda parazit farenin beynindeki kimyasal seviyeleri değiştirir

making it less cautious around the hungry felines,

ve aç kediler etrafında dikkatsiz olmasını sağlar,

maybe even attracted to them.

hatta belki onlara gitmesini bile sağlayabilir.

This makes them easy prey,

Bu da onları kolay av yapıyor.

so these infected rodents get eaten and pass the parasite on.

Böylece kemirgenler kediler tarafından yeniyor ve parazit kediye geçmiş oluyor.

Mind control successful.

Zihin kontrolü tamamlanmıştır.

There's even evidence that the parasite affects human behavior.

Bu parazitin insan davranışını etkilediğine dair kanıtlar da var.

Bir çok durumda bu parazitlerin nasıl davranışı bu kadar

In most cases, we don't completely understand

how these parasites manage their feats of behavior modification.

beceriklilikle değiştirdiğini tam olarak anlayamıyoruz.

But from what we do know,

Ama bildiklerimize bakınca

we can tell that they have a pretty diverse toolbox.

bir çok farklı yolları olduğunu görebiliyoruz.

Gordian worms seem to affect crickets' brains directly.

Kılımsı solucan çekirgenin beynini direkt etkiliyor,

The malaria parasite, on the other hand,

sıtma paraziti ise sivrisineklerin

blocks an enzyme that helps the mosquitoes feed,

beslenmesine yardım eden bir enzimi durduruyor

forcing them to bite over and over and over again.

ve onları tekrar tekrar ısırmaya zorluyor.

The rabies virus may cause that snarling, slobbering behavior

Kuduz virüsü bağışıklık sistemini aşırı çalıştırarak

by putting the immune system into overdrive.

öfkeye ve salya akıtmaya sebep oluyor.

But whatever the method,

Ama yöntemi ne olursa olsun,

when you think about how effectively

bu parazitlerin ne kadar etkili bir şekilde

these parasites control the behavior of their hosts,

ev sahiplerinin davranışlarını kontrol ettiğini düşündükçe

you may wonder how much of human behavior is actually parasites doing the talking.

insan merak ediyor; acaba insanların davranışlarının

ne kadarı parazitler yüzünden?

Dünya’daki türlerin yarısından fazlası parazit olduğundan

Since more than half of the species on Earth are parasites,

it could be more than we think.

sandığımızdan çok daha fazlası parazitler yüzünden olabilir!