How brain parasites change their host's behavior - Jaap de Roode

Cách kí sinh trùng thay đổi hành vi vật chủ - Jaap de Roode

Translator: Thi Minh Phuong Chu Reviewer: Tu Le

Which of these entities has evolved the ability

Thực thể nào trong số này đã tiến hóa khả năng

to manipulate an animal many times its size?

điều khiển một con vật lớn hơn nó gấp nhiều lần?

The answer is all of them.

Câu trả lời là tất cả bọn chúng.

These are all parasites,

Đây là những kí sinh trùng,

organisms that live on or inside another host organism,

sinh vật sống trên hoặc trong cơ thể vật chủ khác,

which they harm and sometimes even kill.

để gây hại và đôi khi là giết chết.

Parasite survival depends on transmitting from one host to the next,

Kí sinh trùng sống dựa vào việc di chuyển từ vật chủ này sang vật chủ khác,

sometimes through an intermediate species.

đôi khi là qua một loài trung gian.

Our parasites elegantly achieve this by manipulating their host's behavior,

Kí sinh trùng làm được điều này nhờ điều khiển hành vi của vật chủ,

sometimes through direct brain hijacking.

thỉnh thoảng qua tấn công trực tiếp vào não bộ.

For example, this is the Gordian worm.

Ví dụ, đây là giun Gordian.

One of its hosts, this cricket.

Một trong những vật chủ của nó là con dế này.

The Gordian worm needs water to mate, but the cricket prefers dry land.

Giun Gordian cần nước để kết đôi, nhưng dế lại thích nơi đất khô.

So once it's big enough to reproduce,

Vì vậy khi nó đủ lớn để sinh sản,

the worm produces proteins that garble the cricket's navigational system.

giun sản xuất protein làm sai lệch hệ thống định vị của con dế.

The confused cricket jumps around erratically,

Con dế lạc lối này nhảy loạn xạ,

moves closer to water,

di chuyển tới gần nước hơn,

and eventually leaps in, often drowning in the process.

là cuối cùng nhảy vào đó, thường sẽ chết đuối.

The worm then wriggles out to mate

Khi đó giun luồn lách ra, bắt đầu kết đôi

and its eggs get eaten by little water insects

và trứng của nó bị ăn bởi côn trùng trong nước,

that mature,

côn trùng khi trưởng thành,

colonize land,

có lãnh địa riêng,

and are, in turn, eaten by new crickets.

sẽ lại bị ăn bởi dế.

And thus, the Gordian worm lives on.

Và do đó, giun Gordian lại tiếp tục sống.

And here's the rabies virus, another mind-altering parasite.

Đây là virus bệnh dại, cũng là một loại kí sinh tác động lên não.

This virus infects mammals, often dogs,

Virus này tấn công động vật có vú, thường là chó,

and travels up the animal's nerves to its brain

và di chuyển theo dây thần kinh lên não

where it causes inflammation that eventually kills the host.

rồi nó gây viêm và cuối cùng giết chết vật chủ.

But before it does, it often increases its host's aggressiveness

Nhưng trước đó, nó thường làm tăng tính hung hăng của vật chủ

and ramps up the production of rabies-transmitting saliva,

và tăng sản sinh nước miếng nhiễm dại,

while making it hard to swallow.

đồng thời làm nó khó nuốt vào.

These factors make the host more likely to bite another animal

Những nhân tố này làm vật chủ tăng xu hướng cắn vật khác

and more likely to pass the virus on when it does.

và tăng khả năng truyền virus khi cắn.

And now, meet Ophiocordyceps, also known as the zombie fungus.

Còn đây là Ophiocordyceps, còn được gọi là nấm zombie.

Its host of choice is tropical ants that normally live in treetops.

Vật chủ của nó là kiến nhiệt đới thường sống trên ngọn cây.

After Ophiocordyceps spores pierce the ant's exoskeleton,

Sau khi Ophiocordyceps khoét lỗ bào tử trên bộ xương ngoài của kiến,

they set off convulsions that make the ant fall from the tree.

chúng gây ra chứng co quắp khiến kiến rơi khỏi cây.

The fungus changes the ant's behavior, compelling it to wander mindlessly

Nấm thay đổi hành vi của kiến, bắt nó đi lang thang vô ý thức

until it stumbles onto a plant leaf with the perfect fungal breeding conditions,

tới khi nó sẩy chân vào lá cây có đủ điều kiện cho nấm sinh sản,

which it latches onto.

sau đó nó sinh sản.

The ant then dies,

Và kiến chết,

and the fungus parasitizes its body to build a tall, thin stalk from its neck.

nấm kí sinh trong cơ thể nó để xây một cái cuống dài và mỏng từ cổ của nó.

Within several weeks, the stalk shoots off spores,

Trong một vài tuần, cuống tách khỏi bào tử,

which turn more ants into six-legged leaf-seeking zombies.

khiến nhiều kiến khác trở thành zombie 6 chân đi tìm lá.

One of humanity's most deadly assailants is a behavior-altering parasite,

Một trong những kẻ sát nhân nguy hiểm nhất là một ký sinh trùng thay đổi hành vi,

though if it's any consolation,

mặc dù cũng có sự an ủi,

it's not our brains that are being hijacked.

là không phải bộ não của chúng ta bị cướp đi.

I'm talking about Plasmodium, which causes malaria.

Tôi đang nói về Plasmodium, tác nhân bệnh sốt rét.

This parasite needs mosquitoes to shuttle it between hosts,

Ký sinh trùng này cần muỗi chuyển nó đến các vật chủ,

so it makes them bite more frequently and for longer.

vì vậy nó làm cho muỗi đốt thường xuyên hơn và lâu hơn.

There's also evidence that humans infected with malaria

Ngoài ra còn có bằng chứng rằng con người khi bị nhiễm sốt rét

are more attractive to mosquitoes,

trở nên thu hút hơn với muỗi,

which will bite them and transfer the parasite further.

và muỗi sau đó sẽ chuyển những kí sinh trùng này đi xa hơn.

This multi-species system is so effective,

Hệ thống đa loài này là rất hiệu quả,

that there are hundreds of millions of malaria cases every year.

gây nên hàng trăm triệu các ca sốt rét mỗi năm.

And finally, there are cats.

Và cuối cùng, có những con mèo.

Don't worry, there probably aren't any cats living in your body

Đừng lo lắng, có lẽ không có bất kỳ con mèo sống trong cơ thể của bạn

and controlling your thoughts.

và kiểm soát suy nghĩ của bạn.

I mean, probably.

Ý tôi là, có lẽ vậy.

But there is a microorganism called Toxoplasma

Nhưng có một vi sinh vật gọi là Toxoplasma

that needs both cats and rodents to complete its life cycle.

mà cần cả mèo và động vật gặm nhấm để hoàn thành vòng đời của nó.

When a rat gets infected by eating cat feces,

Khi một con chuột bị lây nhiễm do ăn phân mèo,

the parasite changes chemical levels in the rat's brain,

ký sinh trùng thay đổi nồng độ chất hóa học trong não của chuột,

making it less cautious around the hungry felines,

làm cho nó ít đề phòng mèo đói hơn,

maybe even attracted to them.

có khi còn bị thu hút bởi chúng.

This makes them easy prey,

Biến chúng thành những con mồi dễ dàng

so these infected rodents get eaten and pass the parasite on.

do đó, các loài gặm nhấm nhiễm bệnh bị ăn thịt và lây truyền ký sinh trùng.

Mind control successful.

Kiểm soát tâm trí thành công.

There's even evidence that the parasite affects human behavior.

Còn có bằng chứng cho thấy ký sinh trùng ảnh hưởng đến hành vi của con người.

In most cases, we don't completely understand

Trong hầu hết các trường hợp, ta không hoàn toàn hiểu

how these parasites manage their feats of behavior modification.

cách chúng gây ra sự thay đổi hành vi.

But from what we do know,

Nhưng từ những gì chúng ta biết,

we can tell that they have a pretty diverse toolbox.

chúng ta biết rằng chúng một hộp công cụ khá đa dạng.

Gordian worms seem to affect crickets' brains directly.

Giun Gordian dường như tác động lên bộ não dế 1 cách trực tiếp.

The malaria parasite, on the other hand,

Ký sinh trùng sốt rét, mặt khác,

blocks an enzyme that helps the mosquitoes feed,

khóa một loại enzyme giúp cho muỗi ăn,

forcing them to bite over and over and over again.

buộc muỗi phải đốt nhiều lần hơn.

The rabies virus may cause that snarling, slobbering behavior

Virus dại có thể gây ra hành vi gầm gừ muốn cắn

by putting the immune system into overdrive.

bằng cách khiến hệ thống miễn dịch hoạt động quá tải.

But whatever the method,

Nhưng bất cứ phương pháp nào,

when you think about how effectively

khi bạn nghĩ về sự hiệu quả

these parasites control the behavior of their hosts,

các ký sinh trùng kiểm soát hành vi của vật chủ,

you may wonder how much of human behavior is actually parasites doing the talking.

bạn có thể thắc mắc có bao nhiêu phần hành vi con người là bị kí sinh trùng điều khiển

Since more than half of the species on Earth are parasites,

Vì hơn một nửa sinh vật trên thế giới là kí sinh trùng,

it could be more than we think.

nó có thể nhiều hơn những gì ta nghĩ.