Phenology and nature's shifting rhythms - Regina Brinker

Fenoloji ve doğanın değişen ritimleri - Regina Brinker

Transcriber: Andrea McDonough Reviewer: Bedirhan Cinar

Çeviri: Tugce Senel Gözden geçirme: güney örnek

Take a look outside a window.

Pencereden dışarı bir bakın.

What is the season where you are?

Bulunduğunuz yerde mevsim ne?

How do you know?

Nerden anladınız?

Most likely, you looked at a tree or plant

Büyük ihtimalle, ya bir ağaca ya da bitkiye baktınız

and noticed details about its leaves

ve yapraklarındaki detayları farkettiniz

and assessed the qualities of sunlight streaming outside.

ve böylelikle dışarıdaki güneş ışığının niteliğini belirlediniz.

Observing the timing of biological events

Mevsim ve iklimdeki değişikliklere bağlı

in relation to changes in season and climate

biyolojik olayların zamanlamasını gözlemlemeye

is called "phenology".

'fenoloji' denir.

When you notice the daffodil buds are poking through the snow

Karların altından çıkan nergis tomurcuklarını farkedip,

and think spring is on its way,

baharın yaklaştığını düşündüğünüzde

you're using phenology.

fenolojiyi kullanmış olursunuz.

When you see leaves turn from green to red,

Yaprakların yeşilden kırmızıya döndüğünü

and watch migrating birds fly past,

ve göçmen kuşların uçup gittiğini görüp

and realize that summer is over, autumn is here,

yazın bittiğini ve sonbaharın geldiğini farkettiğinizde

you're using phenology.

fenolojiyi kullanmış olursunuz.

Literally meaning, "the science of appearance",

Kelime anlamıyla 'görünme bilimi' olan

phenology comes from the Greek words

fenoloji, Yunanca iki kelimeden gelir;

"pheno," to show or appear,

'pheno', göstermek veya görünmek

and "logos," to study.

ve 'logos', bilimi.

Humans have relied on phenology

İnsanoğlu, avcı ve toplayıcı

since the time of hunters and gatherers.

olduğu zamandan beri fenolojiyi kullanıyor.

We've watched changes in seasons

Yiyecek ekimi ve hasatı ve göçmen

to know when to plant and harvest food

hayvanları takip etmek için uygun zamanı

and when to track migrating animals.

mevsim değişikliklerine göre anlıyorduk.

Scientists observe and document seasonal changes in nature

Bilimadamları doğadaki mevsimsel değişiklikleri gözleyip belgeliyor

and look for patterns in the timing of seasonal events.

ve mevsimsel olayların zamanlamasında örüntüler arıyorlar.

Timing of these natural signs has remained consistent until recently.

Bu doğal işaretlerin zamanlaması yakın zamana kadar tutarlıydı.

Increasing global temperature is causing rhythms of nature to shift.

Artan küresel sıcaklık doğada ritim değişimlerine sebep oluyor.

Bud burst, the day when a tree or plant's leaf or flower buds open,

Tomurcuklanma, yani bir ağacın yaprak veya çiçek tomurcuğu vermesi,

is occurring earlier in the year for some species.

bazı türler için artık daha erken gerçekleşiyor.

For every one degree Celsius rise in temperature,

Artan her bir derece sıcaklıkla, tomurcuklanma

bud burst happens five days earlier than usual.

normalden beş gün daha erken oluyor.

Differences in timing affect not only plants,

Zamanlamadaki farklar sadece bitkileri etkilemiyor

but the insects and birds that depend on the plants for food.

bitkilerle beslenen böcek ve kuşlar da bundan etkileniyorlar.

For example, oak trees in the Arnhem Forest of the Netherlands

Mesela, Hollanda'da, Arnhem Ormanı'ndaki meşe ağaçları

now experience bud burst ten days earlier,

şu an, yirmi yıl öncesine kıyasla on gün

as compared to twenty years ago.

daha erken tomurcuklanmaya başlıyor.

New oak leaves are a favorite food of winter moth caterpillars.

Taze meşe yaprakları, kış güvesi tırtıllarının favori yiyeceklerindendir.

To survive, the caterpillars adapted

Hayatta kalabilmek için tırtıllar, ağaçların

to the change in the tree's timing,

zamanlamasındaki değişikliğe uyum sağladı

and now hatch 15 days earlier than before.

ve şimdi 15 gün daha erken yumurtadan çıkıyorlar.

Migrating pied flycatcher birds, however,

Göçmen kara sinekkapanlar için ise

aren't doing as well.

işler o kadar iyi değil.

The birds prefer to feed their chicks winter moth caterpillars.

Bu kuşlar, yavrularını kış güvesi tırtılları ile besler.

The caterpillars are now hatching earlier,

Şimdi tırtıllar 15 gün önce yumurtadan çıkıyor

but the birds' chicks are not.

ama yavru kuşlar yumurtadan çıkmış olmuyor.

This delay is costing the birds a food source.

Bu gecikme, bu kuşlar için bir besin kaynağına mal oluyor.

The pied flycatcher population has decreased

Sonuç olarak kara sinekkapan popülasyonu,

by up to 90% in some areas as a result.

bazı bölgelerde %90'a varan oranda düşmüş durumda.

Changes to a seemingly simple event,

Çok basit görünen bir olaydaki değişim

leaves opening,

yaprakların açılması,

has ripple effects throughout a food web.

bütün besin ağında dalgalanmaya neden olmuş oluyor.

Earlier bloom times can also have an economic impact.

Erken çiçeklenmenin ekonomik etkileri de var.

The famed cherry blossoms in Washington D.C.

Washington'ın ünlü kiraz çiçekleri,

are blooming five days earlier than before.

artık beş gün önceden çiçek açıyor.

Since the cherry trees are blooming earlier,

Tabi, kiraz ağaçları erken çiçek açınca,

the blossoms also fade earlier,

çiçekleri de daha erken geçiyor

frustrating thousands of tourists who visit

bu da Kiraz Çiçeği Festivali için gelmiş

for the Cherry Blossom Festival.

binlerce turisti kızdırıyor.

High school marching bands plan

Lise bandoları bütün yıl o görkemli

all year to attend the parade

beyaz ağaç taçları altında

and perform, surrounded by a majestic white canopy.

geçit törenine katılmak için çalışıyorlar.

How disappointing for them to find, well, trees

Ünlü kiraz çiçekleri yerine, sadece 'ağaç' bulmak,

rather than the famous cherry blossoms!

onlar için nasıl bir hayal kırıklığıdır kim bilir!

Plants and animals react to changes in natural light and temperature.

Bitki ve hayvanlar ışık ve sıcaklıktaki değişimlere tepki verir.

Increasing temperatures cause plants to bloom earlier than before,

Artan sıcaklık, ağaçların daha erken çiçeklenmesine,

and become out of sync with the insects and birds in a food web.

ve besin ağındaki böcek ve kuşlarla uyumlarının bozulmasına sebep olur.

So, the next time you look out your window

Yani, bir daha, pencereden baktığınızda

and notice what season it is,

ve hangi mevsim olduğunu anladığınızda

you may be fooled by those blooming trees.

ağaçlar tarafından kandırılıyor olabilirsiniz.

Think of phenology,

Fenolojiyi bir düşünün, sonra da

then think of how you can play a part to slow climate change.

iklim değişikliğini durdurmak için ne yapabileceğinizi.