Phenology and nature's shifting rhythms - Regina Brinker

Vật hậu học và sự thay đổi nhịp tự nhiên - Regina Brinker

Transcriber: Andrea McDonough Reviewer: Bedirhan Cinar

Translator: Huyền Nguyễn Reviewer: Đông Hoàng

Take a look outside a window.

Hãy nhìn bên ngoài cửa sổ.

What is the season where you are?

Nơi bạn ở đang là mùa nào rồi?

How do you know?

Làm sao bạn biết được?

Most likely, you looked at a tree or plant

Có khả năng do bạn đã nhìn cái cây nào đó

and noticed details about its leaves

quan sát kĩ lá của nó

and assessed the qualities of sunlight streaming outside.

và ước định tính chất của tia nắng bên ngoài.

Việc quan sát mối quan hệ giữa các hiện tượng sinh học mang tính chu kì

Observing the timing of biological events

in relation to changes in season and climate

is called "phenology".

được gọi là "vật hậu học".

When you notice the daffodil buds are poking through the snow

Khi thấy những nụ thủy tiên vàng nhú lên khỏi mặt tuyết

and think spring is on its way,

bạn nghĩ mùa xuân sắp đến rồi,

you're using phenology.

bạn đang dùng vật hậu học.

When you see leaves turn from green to red,

Khi bạn thấy lá chuyển từ xanh sang đỏ

and watch migrating birds fly past,

và những chú chim di cư bay ngang qua

and realize that summer is over, autumn is here,

và nhận ra mùa hè đã qua, mùa thu đã đến

you're using phenology.

bạn đang dùng vật hậu học.

Literally meaning, "the science of appearance",

Theo nghĩa đen, "khoa học của sự xuất hiện"

phenology comes from the Greek words

hay vật hậu học là từ gốc Hy Lạp

"pheno," to show or appear,

"pheno" nghĩa là trưng bày hay hiện ra

and "logos," to study.

và "logos" nghĩa là nghiên cứu.

Humans have relied on phenology

Con người đã biết đến vật hậu học

since the time of hunters and gatherers.

từ thời kì săn bắt hái lượm.

We've watched changes in seasons

Chúng ta quan sát sự thay đổi của mùa

to know when to plant and harvest food

để biết khi nào gieo trồng và thu hoạch

and when to track migrating animals.

và khi nào săn thú di trú.

Scientists observe and document seasonal changes in nature

Các nhà khoa học quan sát và ghi lại sự thay đổi theo mùa

and look for patterns in the timing of seasonal events.

đồng thời tìm kiếm các mẫu hiện tượng thay đổi theo mùa có tính chu kì.

Timing of these natural signs has remained consistent until recently.

Chu kì của các dấu hiệu tự nhiên này vẫn phù hợp cho đến ngày nay.

Increasing global temperature is causing rhythms of nature to shift.

Việc tăng nhiệt độ toàn cầu đang làm thay đổi nhịp tự nhiên.

Bud burst, the day when a tree or plant's leaf or flower buds open,

Đơm nụ, ngày nảy chồi hay nở hoa

is occurring earlier in the year for some species.

đang xảy ra sớm hơn ở một số loài

For every one degree Celsius rise in temperature,

Với mỗi độ C tăng lên

bud burst happens five days earlier than usual.

Nụ hoa nở ra sớm hơn 5 ngày so với bình thường

Differences in timing affect not only plants,

Sự khác nhau trong chu kì ảnh hưởng đến không chỉ cây cối

but the insects and birds that depend on the plants for food.

mà cả những loài côn trùng và chim dựa vào cây đó để lấy thức ăn.

For example, oak trees in the Arnhem Forest of the Netherlands

Ví dụ, cây sồi trong rừng Arhem ở Netherlands

now experience bud burst ten days earlier,

giờ đang ra chồi sớm hơn 10 ngày

as compared to twenty years ago.

so với cách đây 20 năm.

New oak leaves are a favorite food of winter moth caterpillars.

Lá sồi non là thức ăn yêu thích của sâu bướm đông.

To survive, the caterpillars adapted

Để tồn tại, loài sâu này phải thích nghi

to the change in the tree's timing,

với sự thay đổi chu kì của cây

and now hatch 15 days earlier than before.

và giờ nở trứng sớm hơn 15 ngày.

Tuy nhiên, chim đớp ruồi di cư

Migrating pied flycatcher birds, however,

aren't doing as well.

không làm được tốt như thế.

The birds prefer to feed their chicks winter moth caterpillars.

Chúng thích mớm sâu bướm đông cho chim non.

The caterpillars are now hatching earlier,

Sâu bướm đã nở sớm hơn

but the birds' chicks are not.

nhưng chim non thì không vậy.

This delay is costing the birds a food source.

Việc nở chậm dẫn đến thiếu hụt nguồn thức ăn.

The pied flycatcher population has decreased

Kết quả là số lượng chim đớp ruồi

by up to 90% in some areas as a result.

bị giảm đến 90% ở một số khu vực.

Changes to a seemingly simple event,

Thay đổi từ sự việc có vẻ đơn giản

leaves opening,

như nảy lộc

has ripple effects throughout a food web.

đã tạo nên những hiệu ứng dây chuyền trong một lưới thức ăn.

Earlier bloom times can also have an economic impact.

Hoa nở sớm cũng gây ra tác động kinh tế.

The famed cherry blossoms in Washington D.C.

Hoa anh đào ở Washington D.C.

are blooming five days earlier than before.

đang nở sớm hơn trước 5 ngày.

Since the cherry trees are blooming earlier,

Hoa sớm nở

the blossoms also fade earlier,

và cũng sớm tàn

frustrating thousands of tourists who visit

làm nản lòng cả ngàn khách du lịch

for the Cherry Blossom Festival.

đến với Lễ hội Hoa anh đào.

High school marching bands plan

Các ban nhạc diễu hành trung học

all year to attend the parade

lên kế hoạch cả năm để tham dự diễu hành

and perform, surrounded by a majestic white canopy.

và biểu diễn quanh những vòm hoa trắng mĩ lệ.

How disappointing for them to find, well, trees

Thật thất vọng làm sao khi họ phải tìm loại cây khác

rather than the famous cherry blossoms!

không phải là loài anh đào nổi tiếng!

Động thực vật phản ứng lại với sự thay đổi của ánh sáng tự nhiên và nhiệt độ.

Plants and animals react to changes in natural light and temperature.

Increasing temperatures cause plants to bloom earlier than before,

Nhiệt độ tăng làm hoa nở sớm hơn

and become out of sync with the insects and birds in a food web.

dẫn đến sự bất đồng bộ trong lưới thức ăn với các loài côn trùng và chim.

So, the next time you look out your window

Vì thế, lần tiếp theo khi bạn nhìn ra cửa sổ

and notice what season it is,

và nhận ra một mùa nào đó

you may be fooled by those blooming trees.

có thể bạn đang bị nhầm lẫn bởi những cây đang nở hoa này.

Think of phenology,

Hãy nghĩ về vật hậu học,

then think of how you can play a part to slow climate change.

và nghĩ xem bạn có thể đóng góp gì để làm chậm sự biến đổi khí hậu.