Phenology and nature's shifting rhythms - Regina Brinker

Fenologia i zmienne rytmy nautry - Regina Brinker

Transcriber: Andrea McDonough Reviewer: Bedirhan Cinar

Tłumaczenie: Marta Grochowalska Korekta: Rysia Wand

Take a look outside a window.

Wyjrzyjcie przez okno.

What is the season where you are?

Jaką macie u siebie porę roku?

How do you know?

Po czym to poznajecie?

Most likely, you looked at a tree or plant

Pewnie spojrzeliście na drzewo albo roślinę,

and noticed details about its leaves

przyjrzeliście się dobrze liściom

and assessed the qualities of sunlight streaming outside.

i oceniliście, jakie jest światło na zewnątrz.

Observing the timing of biological events

Badanie związków

między terminami zachodzenia zjawisk w przyrodzie

in relation to changes in season and climate

a zmianami klimatu oraz pór roku

is called "phenology".

nazywamy fenologią.

When you notice the daffodil buds are poking through the snow

Kiedy na widok żonkili przebijających się przez śnieg

and think spring is on its way,

myślicie, że zbliża się wiosna,

you're using phenology.

stosujecie fenologię.

When you see leaves turn from green to red,

Kiedy na widok czerwieniejących liści

and watch migrating birds fly past,

i migrujących ptaków

and realize that summer is over, autumn is here,

wiecie, że lato się skończyło i przyszła jesień,

you're using phenology.

to stosujecie fenologię.

Literally meaning, "the science of appearance",

Fenologia to "nauka o zjawiskach",

phenology comes from the Greek words

od greckich słów

"pheno," to show or appear,

"pheno", czyli pokazać lub pojawić się,

and "logos," to study.

i "logos", czyli badać.

Humans have relied on phenology

Funkcjonujemy w oparciu o fenologię

since the time of hunters and gatherers.

od czasów ludów zbieracko-łowieckich.

We've watched changes in seasons

Obserwujemy zmiany pór roku,

to know when to plant and harvest food

żeby wiedzieć, kiedy siać i zbierać plony,

and when to track migrating animals.

a kiedy tropić zwierzęta wędrowne.

Scientists observe and document seasonal changes in nature

Naukowcy obserwują i dokumentują periodyczne zmiany w przyrodzie

and look for patterns in the timing of seasonal events.

i szukają prawidłowości w terminach zachodzenia zjawisk.

Timing of these natural signs has remained consistent until recently.

Terminy te były do niedawna stałe.

Increasing global temperature is causing rhythms of nature to shift.

Globalny wzrost temperatury powoduje zmiany w naturalnym rytmie.

Bud burst, the day when a tree or plant's leaf or flower buds open,

Termin pękania pąków kwiatowych lub liściowych

is occurring earlier in the year for some species.

przychodzi teraz wcześniej dla niektórych gatunków.

For every one degree Celsius rise in temperature,

Wzrost temperatury o jeden stopień Celsjusza

bud burst happens five days earlier than usual.

powoduje, że pąki pękają o pięć dni wcześniej.

Differences in timing affect not only plants,

Różnice w czasie wpływają

nie tylko na rośliny,

but the insects and birds that depend on the plants for food.

ale też owady i ptaki, które się nimi żywią.

For example, oak trees in the Arnhem Forest of the Netherlands

W parku narodowym niedaleko Arnhem w Holandii

now experience bud burst ten days earlier,

pąki dębów pękają dziesięć dni wcześniej

as compared to twenty years ago.

niż dwadzieścia lat temu.

New oak leaves are a favorite food of winter moth caterpillars.

Młode liście dębów to ulubiony pokarm

gąsienic motyla piędzika przedzimka.

To survive, the caterpillars adapted

Aby przeżyć, gąsienice przystosowały się

to the change in the tree's timing,

do zmiany terminu pękania pąków

and now hatch 15 days earlier than before.

i teraz wykluwają się 15 dni wcześniej.

Migrating pied flycatcher birds, however,

Jednak wędrowne muchołówki żałobne

aren't doing as well.

nie radzą sobie tak dobrze.

The birds prefer to feed their chicks winter moth caterpillars.

Chcą karmić pisklęta gąsienicami piędzika przedzimka.

The caterpillars are now hatching earlier,

Gąsienice wykluwają się teraz wcześniej,

but the birds' chicks are not.

ale pisklęta nie, co dla ptaków oznacza

This delay is costing the birds a food source.

utratę źródła pożywienia.

The pied flycatcher population has decreased

W rezultacie populacja muchołówki żałobnej

by up to 90% in some areas as a result.

na niektórych obszarach spadła nawet o 90%.

Changes to a seemingly simple event,

Zmiany związane z pozornie prostym wydarzeniem

leaves opening,

jak pojawienie się liści,

has ripple effects throughout a food web.

odbijają się na całej sieci pokarmowej.

Earlier bloom times can also have an economic impact.

Wcześniejsze kwitnienie może wpływać też na ekonomię.

The famed cherry blossoms in Washington D.C.

Słynne kwitnące wiśnie w Waszyngtonie

are blooming five days earlier than before.

zaczynają teraz kwitnąć o 5 dni wcześniej.

Since the cherry trees are blooming earlier,

Ponieważ wiśnie kwitną wcześniej,

the blossoms also fade earlier,

kwiaty przekwitają wcześniej,

frustrating thousands of tourists who visit

frustrując tysiące turystów,

którzy przyjeżdżają na Festiwal Kwitnącej Wiśni.

for the Cherry Blossom Festival.

High school marching bands plan

Orkiestry dęte szkół średnich planują

all year to attend the parade

cały rok udział w paradzie

and perform, surrounded by a majestic white canopy.

pod majestatycznymi, białymi koronami.

How disappointing for them to find, well, trees

Jakie to dla nich rozczarowanie,

rather than the famous cherry blossoms!

gdy widzą drzewa zamiast słynnych kwiatów wiśni.

Plants and animals react to changes in natural light and temperature.

Rośliny i zwierzęta reagują na zmiany światła i temperatury.

Increasing temperatures cause plants to bloom earlier than before,

Wzrost temperatur powoduje, że rośliny kwitną wcześniej

and become out of sync with the insects and birds in a food web.

i gubią rytm z owadami i ptakami w sieci pokarmowej.

So, the next time you look out your window

Kiedy następnym razem wyjrzycie przez okno

and notice what season it is,

i dostrzeżecie porę roku,

you may be fooled by those blooming trees.

mogą was zmylić kwitnące drzewa.

Think of phenology,

Pomyślcie o fenologii,

then think of how you can play a part to slow climate change.

a potem o tym, jak przyczynić się do spowolnienia zmian klimatycznych.