The basics of the Higgs boson - Dave Barney and Steve Goldfarb

Higgs bozonunun temelleri - Dave Barney ve Steve Goldfarb

Transcriber: Andrea McDonough Reviewer: Jessica Ruby

Çeviri: Sevkan Uzel Gözden geçirme: Suleyman Cengiz

So two guys walk into a bar.

İki adam bara girer.

Really?

No, seriously.

Valla mı?

Hadi, cıvıtma.

Two guys walk into a bar,

İki adam bara girer;

an ice cream bar:

bir dondurma barına:

Dave, a physicist working on the Large Hadron Collider at CERN,

Dave, Avrupa parçacık fiziği laboratuvarı CERN'deki

the European laboratory for particle physics,

Büyük Hadron Çarpıştırıcısı'nda çalışan bir fizikçidir.

and Steve, a blues singer.

Steve ise bir blues şarkıcısıdır.

"Dave, how's it going?"

"N'aber Dave?"

"Steve, good to see you!"

"İyidir Steve, seni görmek güzel!"

"Two scoops of chocolate almond for me."

"Bana iki top cevizli çikolatalı."

"Vanilla shake."

"Vanilya kokteyli."

"Hey, I just saw something about the LHC on TV.

"Ya geçenlerde televizyonda BHÇ ile ilgili bir şeyler gördüm.

You guys found bozo in your detector?"

Sizin dedektörde bozo mu buldunuz?"

"Well, not exactly.

"Yok, öyle değil.

We found a boson,

Bozon bulduk,

probably the Higgs boson."

muhtemelen Higgs bozonu."

"What's that?"

"Neymiş o?"

"It's a particle."

"Bir parçacık."

"Don't you find particles all the time?"

"Habire parçacık bulmuyor musunuz?"

"Yes, but this one means

"Evet, ama bu parçacık, Higgs alanının gerçekten var olabileceği demek oluyor."

that the Higgs field might really exist."

"Field? What field?"

"Alan mı? Ne alanı?"

"The Higgs field.

"Higgs alanı.

It's named after Peter Higgs,

Peter Higgs'in soyadı verildi,

although many others contributed to the idea.

gerçi pek çok kişi bu fikre katkı yapmıştı.

It isn't a field, like where you grow corn,

Mısır tarlası gibi bir alan değil bu,

but a hypothetical, invisible kind of force field

varsayımsal, görünmez türde bir kuvvet alanı,

that pervades the whole universe."

tüm evreni kaplıyor."

"Hmmmm, okay.

"Hmmmm, demek öyle.

If it pervades the whole universe,

Eğer tüm evreni kaplıyorsa,

how come I've never seen it?

nasıl oluyor da hiç görmedim?

That's a bit strange."

Bu biraz tuhaf."

"Well, actually, it's not that strange.

"Ya aslında o kadar da tuhaf değil.

Think of the air around us.

Bizi saran havayı düşün.

We can't see it or smell it.

Göremeyiz, koklayamayız.

Well, perhaps in some places we can.

Bazı yerlerde belki yapabiliriz.

But we can detect its presence with sophisticated equipment,

Ama gelişmiş aletlerle varlığını saptayabiliriz,

tıpkı kendi vücutlarımız gibi.

like our own bodies.

So the fact that we can't see something

Yani bir şeyi göremiyor olmamız,

just makes it a bit harder to determine

gerçekten olup olmadığını belirlemeyi

whether its really there or not."

birazcık daha zorlaştırır."

"Alright, go on."

"Tamam, devam et."

"So, we believe this Higgs field is all around us,

"Biz de Higgs alanının her yanımızda olduğunu düşünüyoruz,

everywhere in the universe.

evrenin her yerinde.

And what it does is rather special -

Yaptığı şey ise oldukça özel;

it gives mass to elementary particles."

temel parçacıklara kütle kazandırıyor."

"What's an elementary particle?"

"Temel parçacık da ne?"

"An elementary particle is what we call

"İç yapısı olmayan, bölünemeyen parçacıklara

particles that have no structure,

temel parçacık adını veriyoruz.

they can't be divided,

they're the basic building blocks of the universe."

Onlar evrenin en temel yapı taşları."

"I thought those were atoms."

"Atomlar oluyorlar herhalde."

"Well, atoms are actually made of smaller components,

"Yok, atomlar aslında daha küçük bileşenlerden oluşuyor:

protons, neutrons, and electrons.

Protonlar, nötronlar ve elektronlardan.

While electrons are fundamental particles,

Elektron, temel parçacık,

neutrons and protons are not.

ama nötron ile proton temel parçacık değil.

They are made up of other fundamental particles called quarks."

Onlar kuark adı verilen temel parçacıklardan oluşuyor."

"Sounds like Russian dolls.

"Matruşkaları hatırlatıyor.

Does it ever end?"

Bir sonu var mı peki?"

"Actually, we don't really know.

"Aslında bunu tam olarak bilmiyoruz.

But our current understanding

Fakat şu anki kavrayışımızın adı

is called the Standard Model.

Standart Model.

In it, there are two types of fundamental particles:

Bu modelde iki çeşit temel parçacık var:

the fermions, that make up matter,

Maddeyi oluşturan fermiyonlar

and the bosons, that carry forces.

ve kuvvet taşıyan bozonlar.

We often order these particles

Bu parçacıkları genelde özelliklerine göre sıralıyoruz,

according to their properties, such as mass.

örneğin kütlelerine göre.

We can measure the masses of the particles,

Parçacıkların kütlelerini ölçebiliriz,

but we never really knew where this mass came from

ama bu kütlenin nereden geldiğini ya da neden sahip oldukları miktarda

or why they have the masses they do."

kütleye sahip olduklarını hiç bilmiyoruz."

"So how does this Higgs field thing explain mass?"

"Peki bu Higgs alanı denen şey nasıl açıklıyor kütleyi?"

"Well, when a particle passes through the Higgs field,

"Bir parçacık Higgs alanından geçerken,

it interacts and gets mass.

etkileşiyor ve kütle kazanıyor.

The more it interacts, the more mass it has."

Ne kadar fazla etkileşirse, o kadar fazla kütlesi oluyor."

"OK, I kind of get that, but is it really that important?

"Biraz anladım gibi, ama bu hakikaten önemli mi?

I mean, what if there were no Higgs field?"

Yani Higgs alanı diye bir şey olmasa ne olurdu?"

"If there were no Higgs field,

"Eğer Higgs alanı olmasaydı

the world wouldn't exist at all.

dünya hiç var olamazdı.

There would be no stars, no planets, no air, no anything,

Yıldızlar da, gezegenler de, hava da olmazdı; hiçbir şey olmazdı.

not even that spoon or the ice cream you're eating."

Şu kaşık da, o yediğin dondurma da olmazdı."

"Oh, that would be bad.

"Ah, bu kötü olurdu.

Okay, but where does this Higgs boson fit into things?"

Peki, bu Higgs bozonu her şeyin neresinde?"

"Alright, now, you see the cherry in my shake?"

"Şimdi, içeceğimdeki kirazı görüyor musun?"

"Can I have it?"

"Alabilir miyim?"

"No, not yet. We have to use it as an analogy first."

"Hayır, daha değil. Önce onunla bir benzetim yapacağız."

"Oh, right, the cherry's the Higgs boson."

"Ha doğru, kiraz Higgs bozonu olsun."

"No, not quite.

"Yok, olmasın.

The cherry is a particle moving through the Higgs field, the shake.

Kiraz, Higgs alanından yani içecekten geçen bir parçacık olsun.

The shake gives the cherry its mass."

İçecek kiraza kütlesini verir."

"I get it. Okay, so the molecules of the shake are the Higgs bosons!"

"Anladım. Tamam, o zaman içeceğin molekülleri, Higgs bozonları oluyor!"

"Well, you're getting closer.

"Yaklaştın sayılır.

It takes an excitation of the Higgs field

Higgs bozonunun ortaya çıkışı,

to produce the Higgs boson.

Higgs alanının uyarılması ile oluyor.

So, for example, if I were to add energy

Yani örneğin bu kirazı içeceğe atarak enerji ekleyişimle."

by, say, dropping this cherry in the shake,"

"Ah, then the drops that spill on the bar

"Hah o zaman barın üstüne sıçrayan damlalar Higgs bozonları."

are the Higgs bosons."

"Almost! The splash itself is the Higgs boson."

"Neredeyse bildin! Sıçramanın kendisi Higgs bozonu."

"Are you serious?"

"Sen ciddi misin?"

"Well, that's what quantum mechanics teaches us.

"Kuantum mekaniği öyle diyor.

In fact, all particles are excitations of fields."

Aslına bakarsan, tüm parçacıklar böyle alan uyarılmaları."

"Okay, right. Well, I kind of see why you like particle physics,

"Peki tamam. Parçacık fiziğini neden sevdiğini biraz anladım.

it's quite cool,

Çok iyiymiş,

strange, but cool."

garip ama iyi."

"Yeah, you could call it a bit strange,

"Evet, biraz acayip olduğu söylenebilir,

it's not like everyday life.

günlük yaşama benzemiyor.

The Higgs boson is an excitation of the Higgs field.

Higgs bozonu, Higgs alanının bir uyarılışı.

By finding the Higgs boson,

Higgs bozonunu bularak,

we know that the Higgs field exists."

Higgs alanının da var olduğunu anlamış oluyoruz."

"Right. So now you found it,

"Doğru. Şimdi onu bulduğunuza göre

we know this Higgs field exists.

Higgs alanının var olduğunu biliyoruz.

You must be done.

İşiniz bitmiş olmalı.

Is there anything left of particle physics?"

Parçacık fiziğinde yapacak başka şey kaldı mı?"

"Actually, we've just begun.

"Aslında daha yeni başlıyoruz.

It's a bit like, you know, when Columbus thought

Bu biraz, bilirsin, Kolomb'un

Hindistan'a çıkan yeni bir rota bulduğunu düşünmesi gibi.

he had found a new route to India.

He'd, indeed, found something new,

Yeni bir şey bulduğu kesindi,

but not quite what he was expecting.

ama bulmayı beklediği şey değildi.

So, first, we need to make sure that the boson we found

Şimdi ilk olarak, bulduğumuz bozonun

gerçekten Higgs bozonu olduğundan emin olmamız gerek.

is actually the Higgs boson.

It seems to fit, but we need to measure

Uygun gibi görünüyor,

ama yine de emin olmak için özelliklerini ölçmemiz gerek."

its properties to be sure."

"How'd you do that?"

"Nasıl yapacaksınız bunu?"

"Take a lot more data.

"Bir sürü veri alarak.

This new boson lives for only a very short time

Bu yeni bozonun ömrü çok kısa,

before it breaks down or decays

hemen daha hafif ve daha kararlı parçacıklara

into lighter, more stable particles.

ayrılıyor; yani bozunuyor.

By measuring these particles,

O parçacıkları ölçerek,

you learn about the properties of the boson."

bozonun özelliklerini öğreniyorsun."

"And what exactly are you looking for?"

"Tam olarak neye bakıyorsunuz?"

"Well, the Standard Model predicts how often

"Standart Model, Higgs bozonunun

and in what ways the Higgs boson would decay

ne sıklıkta ve ne şekillerde

to the various, lighter particles.

çeşitli hafif parçacıklara bozunacağını öngörüyor.

So we want to see if the particle we have found

Biz de bulduğumuz parçacığın,

is the one predicted by the Standard Model

Standart Model'de öngörülen olup olmadığını

or if it fits into other possible theoretical models."

ya da başka olası kuramsal modellere uyup uymadığını anlamak istiyoruz.

"And if it fits a different model?"

"Peki ya başka bir modele uyarsa?"

"That would be even more exciting!

"Bu daha da heyecan verici olurdu!

In fact, that's how science advances.

Aslında bilim böyle ilerler.

We replace old models with new ones

Eğer gözlemlerimizi daha iyi açıklıyorsa

if they better explain our observations."

yeni modeli kullanmaya başlarız.

"Right, so it seems like finding this Higgs boson

"Doğru, öyleyse bu Higgs bozonunun bulunması,

gives a direction for exploration,

araştırma için yön gösterici oluyor;

a bit like that Columbus guy heading west."

Kolomb efendinin batıya dönmesi gibi."

"Exactly! And this is really just the beginning."

"Aynen! Bu gerçekten de daha başlangıç."