The infinite life of pi - Reynaldo Lopes

Pi'nin sonsuz yaşamı - Reynaldo Lopes

Çeviri: Suleyman Cengiz Gözden geçirme: Sevkan Uzel

Try to measure a circle.

Bir daireyi ölçmeye çalışın.

The diameter and radius are easy,

Çap ve yarıçap kolaydır;

they're just straight lines

onlar sadece düz çizgiler olduklarından, bir cetvelle ölçebilirsiniz.

you can measure with a ruler.

But to get the circumference,

Fakat çevreyi ölçmek için

you'd need measuring tape or a piece of string,

mezura ya da bir parça ip gerekir;

unless there was a better way.

tabi eğer daha iyi bir yol olmasaydı.

Now, it's obvious

Bir dairenin çevre uzunluğunun,

that a circle's circumference would get smaller or larger

çapının büyüyüp küçülmesine göre değişeceği bellidir;

along with its diameter,

but the relationship goes further than that.

fakat aradaki ilişki bunun ötesindedir.

In fact, the ratio between the two,

Aslında ikisi arasındaki oran,

the circumference divided by the diameter,

yani çevrenin çapa oranı,

will always be the same number,

her zaman aynı sayıyı verir;

no matter how big or small the circle gets.

dairenin büyüklüğü farketmez.

Historians aren't sure when or how

Tarihçiler, bu sayının ne zaman

this number was first discovered,

ve nasıl keşfedildiğinden emin değil,

but it's been known in some form

ama hemen hemen 4.000 yıldan beri,

for almost 4,000 years.

şu veya bu şekilde biliniyor.

Estimates of it appear in the works of ancient Greek,

Bu sayıya ilişkin yaklaşık hesaplamalara

Babylonian,

eski Yunanlı, Babilli, Çinli ve Hintli

Chinese,

and Indian mathematicians.

matematikçilerin çalışmalarında rastlanıyor.

And it's even believed to have been used

Mısır piramitlerinin yapımında bile

in building the Egyptian pyramids.

bu sayının kullanıldığı düşünülüyor.

Mathematicians estimated it

Matematikçiler bu sayıyı daire içine

by inscribing polygons in circles.

çokgenler çizerek tahmin etmişlerdi.

And by the year 1400,

1400 yılına gelindiğinde,

it had been calculated to as far as ten decimal places.

on ondalık basamağa kadar hesaplanmıştı.

So, when did they finally figure out the exact value

Peki acaba tahminlerin ötesine geçip,

instead of just estimating?

tam değerini ne zaman hesaplayabildiler?

Actually, never!

Aslında hiçbir zaman!

You see, the ratio

Bir dairenin çevresinin çapına oranı,

of a circle's circumference to its diameter

irrasyonel bir sayıdır.

is what's known as an irrational number,

one that can never be expressed

Yani iki tam sayının kesri biçiminde ifade edilemez.

as a ratio of two whole numbers.

You can come close,

Yaklaşık olarak hesaplayabilirsiniz,

but no matter how precise the fraction is,

ama kesir ne kadar yakın da olsa,

it will always be just a tiny bit off.

hep küçük bir fark olacaktır.

So, to write it out in its decimal form,

Yani bu sayıyı ondalık formda yazmak için 3,14159 ile başlayan

you'd have an on-going series of digits

starting with

3.14159

ve sonsuz kadar uzanan bir rakamlar serisi yazmanız gerekecektir.

and continuing

forever!

That's why, instead of trying to write out

İşte bu yüzden, her seferinde

an infinite number of digits every time,

sonsuz basamaklı bir sayı yazmaya çalışmak yerine,

we just refer to it using the Greek letter pi.

bu sayıyı Yunan alfabesindeki pi harfi ile gösteririz.

Nowadays, we test the speed of computers

Bugünlerde bilgisayarların hızını

by having them calculate pi,

pi sayısını hesaplatarak ölçüyoruz

and quantum computers have been able

ve kuantum bilgisayarlar

to calculate it up to two quadrillion digits.

bu sayıyı iki katrilyonuncu basamağa kadar hesaplayabiliyorlar.

People even compete to see

İnsanlar kaç basamağa kadar

how many digits they can memorize

and have set records for remembering

ezberleyebilecekleri konusunda yarışıyorlar

over 67,000 of them.

ve 67.000 basamağın üzerinde rekorlara imza atıyorlar.

But for most scientific uses,

Fakat bilimsel amaçların çoğu için

you only need the first forty or so.

sadece ilk kırk basamak kadarına ihtiyaç var.

And what are these scientific uses?

Peki nedir bu bilimsel amaçlar?

Well, just about any calculations involving circles,

Daireleri içeren herhangi bir hesaplama olabilir:

from the volume of a can of soda

Soda kutusunun hacminden,

to the orbits of satellites.

uyduların yörüngelerine kadar.

And it's not just circles, either.

Tabi sadece daireler de değil.

Because it's also useful in studying curves,

Çünkü eğrilerin incelenmesinde de kullanışlıdır.

pi helps us understand periodic or oscillating systems

Pi sayısı, periyodik ve salınan sistemleri anlamamıza yardım eder:

like clocks,

Saatler,

electromagnetic waves,

elektromanyetik dalgalar

and even music.

ve hatta müzik gibi.

In statistics, pi is used in the equation

İstatistikte, pi sayısı

bir normal dağılım eğrisinin altındaki alanı hesaplamada kullanılır.

to calculate the area under a normal distribution curve,

which comes in handy for figuring out distributions

Bu ise standardize edilmiş test skorları,

of standardized test scores,

finansal modeller

financial models,

veya bilimsel sonuçların hata payları

or margins of error in scientific results.

dağılımlarının belirlenmesinde işe yarar.

As if that weren't enough,

Bu yetmezmiş gibi,

pi is used in particle physics experiments,

pi sayısı parçacık fiziği deneylerinde de kullanılır.

such as those using the Large Hadron Collider,

Örneğin, Büyük Hadron Çarpıştırıcısı'nda yapılan deneylerde kullanılır.

not only due to its round shape,

Hem BHÇ yuvarlak olduğu için,

but more subtly,

because of the orbits in which tiny particles move.

hem de parçacıkların izlediği yollardan ötürü.

Scientists have even used pi

Bilimciler pi sayısını,

to prove the illusive notion

ışığın hem bir parçacık, hem de bir elektromanyetik dalga

that light functions as both a particle

olarak davrandığı gerçeğini kanıtlamak için de kullandılar.

and an electromagnetic wave,

and, perhaps most impressively,

Belki de en etkileyici olanı

to calculate the density of our entire universe,

tüm evrenimizin yoğunluğunu hesaplamalarıdır.

which, by the way,

Bu arada, sonuçta evrenimizdeki nesne sayısı,

still has infinitely less stuff in it

pi sayısının basamak sayısından sonsuz kadar daha az.

than the total number of digits in pi.