The infinite life of pi - Reynaldo Lopes

Translator: Dang Thi Ngoc Tu Reviewer: Trinh Le

Try to measure a circle.

Hãy thử đo một vòng tròn.

The diameter and radius are easy,

Đường kính và bán kính thì rất dễ đo rồi,

they're just straight lines

đó chỉ là những đường thẳng

you can measure with a ruler.

bạn có thể đo với thước kẻ.

But to get the circumference,

Nhưng để đo một vòng tròn

you'd need measuring tape or a piece of string,

bạn sẽ phải cần băng đo hay một đoạn dây,

unless there was a better way.

trừ khi là có một cách tốt hơn.

Now, it's obvious

Rõ ràng là,

that a circle's circumference would get smaller or larger

chu vi đường tròn sẽ tăng thêm hay giảm đi

along with its diameter,

tỉ lệ với đường kính của nó.

but the relationship goes further than that.

Nhưng mối quan hệ này còn xa hơn thế.

In fact, the ratio between the two,

Thực tế, tỉ lệ của 2 giá trị,

the circumference divided by the diameter,

chu vi chia cho đường kính

will always be the same number,

luôn luôn là 1 số giống nhau,

no matter how big or small the circle gets.

cho dù đường tròn có lớn hay nhỏ đến đâu.

Historians aren't sure when or how

Các nhà lịch sử không rõ con số này được phát hiện đầu tiên

this number was first discovered,

khi nào và như thế nào

but it's been known in some form

nhưng nó đã được biết đến theo một hình thức nào đó

for almost 4,000 years.

từ khoảng 4000 năm trước.

Estimates of it appear in the works of ancient Greek,

Ước tính của nó xuất hiện trong công trình của các nhà toán học cổ đại người Hy Lạp,

Babylonian,

Babylon,

Chinese,

Trung Quốc,

and Indian mathematicians.

và Ấn Độ.

And it's even believed to have been used

Và người ta tin là nó còn được dùng để

xây các kim tự tháp Ai Cập.

in building the Egyptian pyramids.

Mathematicians estimated it

Các nhà toán học ước tính nó

by inscribing polygons in circles.

bằng cách nội tiếp đường tròn trong đa giác.

And by the year 1400,

Và cho đến năm 1400,

it had been calculated to as far as ten decimal places.

nó đã được tính đến 10 chữ số thập phân.

So, when did they finally figure out the exact value

Vậy, khi nào người ta đã tìm ra giá trị chính xác của nó

instead of just estimating?

chứ không phải là chỉ ước tính nữa?

Actually, never!

Thực ra là, không bao giờ!

You see, the ratio

Bạn thấy đấy, ai cũng biết tỉ lệ

of a circle's circumference to its diameter

của chu vi vòng tròn và đường kính của nó

is what's known as an irrational number,

là một số vô tỉ,

one that can never be expressed

một dạng số không thể nào biểu diễn được

as a ratio of two whole numbers.

dưới dạng tỉ lệ của 2 số nguyên.

You can come close,

Bạn có thể tiến đến gần nó,

but no matter how precise the fraction is,

nhưng cho dù phân số đó có chính xác thế nào đi nữa

it will always be just a tiny bit off.

bạn cũng không bao giờ chạm được nó.

So, to write it out in its decimal form,

Vì vậy, để viết được nó dưới dạng thập phân,

you'd have an on-going series of digits

bạn sẽ phải viết một dãy chữ số

starting with

bắt đầu bằng

3.14159

3.14159

and continuing

và tiếp diễn

forever!

mãi mãi!

That's why, instead of trying to write out

Chính vì thế, thay vì lần nào cũng phải cố gắng

an infinite number of digits every time,

viết ra một số lượng vô tận các chữ số,

we just refer to it using the Greek letter pi.

chúng ta biểu diễn nó bằng chữ pi của Hy Lạp.

Nowadays, we test the speed of computers

Ngày nay, chúng ta thử tốc độ của máy tính

by having them calculate pi,

bằng cách cho chúng tính số pi,

and quantum computers have been able

và máy tính lượng tử đã có thể

to calculate it up to two quadrillion digits.

tính số pi đến hai ngàn triệu triệu chữ số.

People even compete to see

Người ta còn thi với nhau

how many digits they can memorize

để xem họ nhớ được bao nhiêu chữ số

and have set records for remembering

và có những kỷ lục có người nhớ

over 67,000 of them.

đến hơn 67,000 chữ số.

But for most scientific uses,

Nhưng trong ứng dụng khoa học,

you only need the first forty or so.

hầu hết bạn chỉ cần khoảng 40 chữ số đầu.

And what are these scientific uses?

Và những ứng dụng khoa học này là gì?

Well, just about any calculations involving circles,

Ồ, đơn giản là bất kì tính toán nào liên quan đến đường tròn

from the volume of a can of soda

từ thể tích của một lon sô đa

to the orbits of satellites.

đến quỹ đạo của vệ tinh.

And it's not just circles, either.

Và không phải là chỉ trong đường tròn.

Because it's also useful in studying curves,

Vì nó còn được dùng để nghiên cứu đường cong.

pi helps us understand periodic or oscillating systems

Pi giúp chúng ta hiểu được các hệ thống tuần hoàn hay dao động

like clocks,

như đồng hồ,

electromagnetic waves,

sóng điện từ,

and even music.

và cả âm nhạc.

In statistics, pi is used in the equation

Trong thống kê, pi được sử dụng trong phương trình

to calculate the area under a normal distribution curve,

tính diện tích bên dưới đường cong phân phối chuẩn,

which comes in handy for figuring out distributions

thứ rất tiện lợi để tìm ra phân bố

of standardized test scores,

của điểm thi chuẩn,

financial models,

mô hình tài chính,

or margins of error in scientific results.

hay biên số lỗi trong kết quả khoa học.

As if that weren't enough,

Dường như thế là chưa đủ,

pi is used in particle physics experiments,

pi còn được dùng trong thí nghiệm vật lý phân tử

such as those using the Large Hadron Collider,

như những thí nghiệm dùng máy gia tốc hạt lớn

not only due to its round shape,

không phải chỉ bởi vì máy hình tròn,

but more subtly,

mà tinh vi hơn,

because of the orbits in which tiny particles move.

là do quỹ đạo các phân tử chuyển động.

Scientists have even used pi

Các nhà khoa học còn dùng pi

to prove the illusive notion

để chứng minh khái niệm trừu tượng

that light functions as both a particle

rằng ánh sáng hoạt động vừa như một phân tử,

and an electromagnetic wave,

vừa như một sóng điện từ.

and, perhaps most impressively,

và, có lẽ ấn tượng nhất,

to calculate the density of our entire universe,

là dùng pi để đo mật độ của toàn bộ vũ trụ.

which, by the way,

mà, tiện đây xin nói,

still has infinitely less stuff in it

vật chất trong vũ trụ không là gì so với

than the total number of digits in pi.

so với tổng số chữ số vô tận của pi.