The philosophy of Stoicism - Massimo Pigliucci

Filozofia stoicyzmu - Massimo Pigliucci

Tłumaczenie: Barbara Guzik Korekta: Marta Grochowalska

Jesteś sam tysiące kilometrów od domu

You've been stranded thousands of miles from home

bez pieniędzy i dobytku.

with no money or possessions.

W takiej sytuacji wielu ludzi wpadłoby w rozpacz, przeklinając los.

Such a predicament would make many people despair and curse their awful fate.

But for Zeno of Cyprus, it became the foundation of his life's work and legacy.

Dla Zenona z Kition stało się to podstawą pracy i spuścizny.

The once wealthy merchant lost everything when he was shipwrecked in Athens

Ten bogaty kupiec stracił wszystko, kiedy jego statek rozbił się w Atenach

around 300 BCE.

około 300 r. p.n.e.

With not much else to do, he wandered into a book shop,

Nie mając co robić, wszedł do księgarni,

became intrigued by reading about Socrates,

gdzie zaciekawiły go teksty o Sokratesie.

and proceeded to seek out and study with the city's noted philosophers.

Zaczął studiować ze znanymi lokalnymi filozofami.

As Zeno began educating his own students,

Nauczając z czasem własnych studentów,

he originated the philosophy known as Stoicism,

Zenon zapoczątkował filozofię znaną jako stoicyzm,

whose teachings of virtue, tolerance, and self-control

w której wartości takie jak cnota, tolerancja i samokontrola

have inspired generations of thinkers and leaders.

inspirowały pokolenia myślicieli i przywódców.

The name Stoicism comes from the Stoa Poikile,

Nazwa stoicyzm pochodzi od Stoa Poikile,

the decorated public colonnade

Portyku Malowanego,

where Zeno and his disciples gathered for discussion.

gdzie Zenon dyskutował z uczniami.

Today, we colloquially use the word stoic

Obecnie słowo stoik potocznie określa kogoś,

to mean someone who remains calm under pressure

kto zachowuje spokój pod presją,

i unika ekstremalnych emocji.

and avoids emotional extremes.

Takie określenie oddaje ważny aspekt stoicyzmu,

But while this captures important aspects of Stoicism,

the original philosophy was more than just an attitude.

jednak pierwotnie filozofia ta była czymś więcej niż tylko postawą.

Stoicy wierzyli, że wszystko wokół nas

The Stoics believed that everything around us

operates according to a web of cause and effect,

działa na zasadzie związku przyczynowo-skutkowego,

resulting in a rational structure of the universe,

tworząc racjonalną strukturę wszechświata,

which they called logos.

którą nazwali logos.

And while we may not always have control over the events affecting us,

Chociaż nie zawsze mamy kontrolę nad tym, co na nas oddziałuje,

we can have control over how we approach things.

możemy kontrolować nasze podejście do tych spraw.

Rather than imagining an ideal society,

Zamiast wyobrażać sobie idealne społeczeństwo,

the Stoic tries to deal with the world as it is

stoicy próbują radzić sobie z tym, co jest,

while pursuing self-improvement through four cardinal virtues:

dążąc do samodoskonalenia poprzez cztery główne zasady.

practical wisdom,

Mądrość życiową,

the ability to navigate complex situations in a logical, informed, and calm manner;

zdolność kierowania trudnymi sytuacjami w sposób logiczny, zasadny i opanowany.

temperance,

Umiar,

the exercise of self-restraint and moderation in all aspects of life;

ćwiczenie powściągliwości i umiaru we wszystkich aspektach życia.

justice,

Sprawiedliwość,

treating others with fairness even when they have done wrong;

uczciwe traktowanie każdego, nawet jeśli postępuje źle.

and courage,

Odwagę,

not just in extraordinary circumstances,

nie tylko w nadzwyczajnych okolicznościach,

but facing daily challenges with clarity and integrity.

ale też w klarownym i uczciwym podejściu do spraw codziennych.

As Seneca, one of the most famous Roman Stoics wrote,

Jak napisał Seneka, jeden z najznamienitszych rzymskich stoików:

"Sometimes, even to live is an act of courage."

"Czasami to, że żyjemy jest już aktem odwagi".

But while Stoicism focuses on personal improvement,

Chociaż stoicyzm skupia się na samodoskonaleniu,

it's not a self-centered philosophy.

nie jest to filozofia egocentryczna.

At a time when Roman laws considered slaves as property,

W czasach kiedy prawo rzymskie uznawało niewolników za mienie,

Seneca called for their humane treatment

Seneka wzywał do ich ludzkiego traktowania

and stressed that we all share the same fundamental humanity.

i przypominał, że wszyscy jesteśmy ludźmi.

Nor does Stoicism encourage passivity.

Stoicyzm nie zachęca do biernej postawy.

The idea is that only people who have cultivated

Zakłada, że tylko ludzie prawi

virtue and self-control in themselves can bring positive change in others.

i pracujący nad samokontrolą mogą pozytywnie wpłynąć na innych.

Jeden z najsławniejszych stoików był także wybitnym cesarzem rzymskim.

One of the most famous Stoic writers was also one of Rome's greatest emperors.

Over the course of his 19-year reign,

W ciągu 19 lat panowania stoicyzm pomógł Markowi Aureliuszowi

Stoicism gave Marcus Aurelius the resolve to lead the Empire through two major wars,

przeprowadzić Cesarstwo przez dwie wielkie wojny

while dealing with the loss of many of his children.

i poradzić sobie ze stratą wielu z jego dzieci.

Centuries later, Marcus's journals would guide and comfort Nelson Mandela

Wieki później dzienniki Marka Aureliusza były oparciem dla Nelsona Mandeli

through his 27-year imprisonment

podczas 27 lat spędzonych w więzieniu

during his struggle for racial equality in South Africa.

w walce z segregacją rasową w Południowej Afryce.

After his release and eventual victory, Mandela stressed peace and reconciliation,

Po uwolnieniu i ostatecznym zwycięstwie, Mandela mówił o pokoju i pojednaniu,

believing that while the injustices of the past couldn't be changed,

wierząc, że chociaż nie można zmienić niesprawiedliwego systemu z przeszłości,

his people could confront them in the present

jego naród będzie musiał skonfrontować się z nim teraz,

żeby zbudować lepszą i sprawiedliwszą przyszłość.

and seek to build a better, more just future.

Stoicism was an active school of philosophy for several centuries

Stoicyzm był aktywną szkołą filozoficzną przez kilka wieków

in Greece and Rome.

w Grecji i Rzymie.

As a formal institution, it faded away,

Chociaż przestał istnieć jako oficjalna instytucja,

but its influence has continued to this day.

jego wpływ jest odczuwalny do dziś.

Christian theologians, such as Thomas Aquinas,

Chrześcijańscy teologowie, jak Tomasz z Akwinu,

have admired and adopted its focus on the virtues,

podziwiali i stosowali stoickie podejście do cnót.

and there are parallels between Stoic Ataraxia, or tranquility of mind,

Są też paralele między stoicką ataraksją, spokojem umysłu,

and the Buddhist concept of Nirvana.

a buddyjskim pojęciem nirwany.

One particularly influential Stoic was the philosopher Epictetus

Wyjątkowo wpływowym stoikiem był filozof Epiktet,

who wrote that suffering stems

który napisał, że cierpienie nie wynika z tego,

not from the events in our lives, but from our judgements about them.

co się nam przydarza, ale z naszej oceny tych wydarzeń.

This has resonated strongly with modern psychology

Odbija się to echem we współczesnej psychologii

and the self-help movement.

i ruchu samopomocy.

For example, rational emotive behavioral therapy

Przykładowo, terapia racjonalno-emotywna

focuses on changing the self-defeating attitudes

skupia się na zmianie autosabotujących postaw,

people form about their life circumstances.

jakie ludzie tworzą wokół warunków życia.

There's also Viktor Frankl's logotherapy.

Jest też logoterapia Viktora Frankla.

Powstała w oparciu o jego doświadczenia jako więźnia obozu koncentracyjnego

Informed by Frankl's own time as a concentration camp prisoner,

logotherapy is based on the Stoic principle

i bazuje na stoickiej zasadzie,

that we can harness our will power to fill our lives with meaning,

że możemy użyć siły woli, żeby nadać sens naszemu życiu,

even in the bleakest situations.

nawet w najgorszych sytuacjach.