The past, present, and future of the bubonic plague - Sharon N. DeWitte

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

Imagine if half the people in your neighborhood, your city,

သင့်အနီးဝန်းကျင်၊ သင်မြို့(သို့) သင့်တစ်နိုင်ငံလုံးမှာတောင်ရှိတဲ့

or even your whole country were wiped out.

လူဦးရေရဲ့ ထက်ဝက်ဟာ ပျောက်သွားတယ်လို့ စိတ်ကူးကြည့်ပါ။

It might sound like something out of an apocalyptic horror film,

ကမ္ဘာပျက်ကိန်း ထိတ်လန့်ဖွယ် ရုပ်ရှင် တစ်ကားကလာတဲ့ တစ်ခုခုလို့ထင်စရာပါ။

but it actually happened in the 14th century

ဒါပေမဲ့ ဒါက ၁၄ ရာစုမှာ Black Death လို့ သိကြတဲ့

during a disease outbreak known as the Black Death.

ရောဂါဖြစ်ပွားမှု တစ်ခုအတွင်းမှာ တကယ်ပဲ ဖြစ်ပျက်ခဲ့တာပါ။

Spreading from China through Asia, the Middle East, Africa and Europe,

တရုတ်ကနေ အာရှ၊ အရှေ့အလယ်ပိုင်း၊ အာဖရိကနဲ့ ဥရောပကို ဖြတ်ကာ ပျံ့နှံ့လာတဲ့

the devastating epidemic destroyed as much as 1/5 of the world's population,

ဖျက်ဆီးတဲ့ ကပ်ရောဂါက ကမ္ဘာ့လူဦးရေရဲ့ ငါးပုံတစ်ပုံလောက်ကို ဖျက်ဆီးခဲ့တယ်။

killing nearly 50% of Europeans in just four years.

လေးနှစ်အတွင်းမှာပဲ ဥရောပသား ၅၀% နီးပါးကို သေစေခဲ့တယ်။

One of the most fascinating and puzzling things abut the Black Death

Black Death နဲ့ပတ်သက်ပြီး စိတ်ဝင်စားစရာနဲ့ အတွေးရ အခက်ဆုံးတစ်ခုက

is that the illness itself was not a new phenomenon

နာမကျန်းမှုကိုယ်၌ကကို ဖြစ်စဉ်အသစ် မဟုတ်တာတင်မက

but one that has affected humans for centuries.

ရာစုတွေချီပြီး လူတွေကို ထိခိုက်စေခဲ့တဲ့ရောဂါပါ။

DNA analysis of bone and tooth samples from this period,

ဒီကာလအတွင်းက အရိုးနဲ့ သွား နမူနာတွေရဲ့ DNA စိစစ်ချက်က ခရစ်နှစ် ၅၄၁ က

as well as an earlier epidemic known as the Plague of Justinian in 541 CE,

Plague of Justinian လို့ သိကြတဲ့ အစောပိုင်း ကပ်ရောဂါတစ်ခုလိုပဲ

has revealed that both were caused by Yersinia pestis,

နှစ်ခုစလုံးဟာ ယနေ့ခေတ် ရှေးပလိပ်ရောဂါကို ဖြစ်စေတဲ့ အလားတူ ဘက်တီးရီးယား

the same bacterium that causes bubonic plague today.

Yersinia pestis ကြောင့် ဖြစ်ခဲ့တာကို ဖော်ပြခဲ့တယ်။

What this means is that the same disease caused by the same pathogen

ဆိုလိုတာက တူညီတဲ့ ရောဂါဖြစ်ပစ္စည်းကြောင့် ဖြစ်တဲ့ တူညီတဲ့ ရောဂါက

can behave and spread very differently throughout history.

သမိုင်းတစ်လျှောက်မှာ ခြားနားစွာ ပြုမူ၊ ပျံ့နှံ့နိုင်တယ်ဆိုတာပါ။

Even before the use of antibiotics, the deadliest oubreaks in modern times,

ပဋိဇီဝဆေးတွေ အသုံးမပြုခင်ကတောင် ခေတ်သစ် ကာလတွေထဲက

such as the ones that occurred in early 20th century India,

ကြောက်စရာ အကောင်းဆုံး ရောဂါ ဖြစ်ပွားမှုတွေဖြစ်တဲ့ ၂၀ ရာစု အစောပိုင်း

killed no more than 3% of the population.

အိန္ဒိယမှာ ဖြစ်ခဲ့တဲ့ ရောဂါမျိုးတွေက လူဦးရေရဲ့ ၃% နှုန်းကို သေစေခဲ့တယ်။

Modern instances of plague also tend to remain localized,

ပလိပ်ရောဂါရဲ့ ခေတ်သစ် သာဓကတွေဟာလည်း ကွက်ပြီးဖြစ်ပွားဆဲ(သို့) လှေးတွေ၊

or travel slowly, as they are spread by rodent fleas.

သန်းတွေ ပျံ့နှံ့သလို နှေးကွေးစွာ ရွေ့လျားဆဲပါ။

But the medieval Black Death, which spread like wildfire,

ဒါပေမဲ့ တောမီးလို ပျံ့နှံ့တဲ့ အလယ်ခေတ် Black Death က

was most likely communicated directly from one person to another.

လူတစ်ဦးကနေ အခြားတစ်ဦးဆီ ဖြစ်နိုင်ခြေ အရှိဆုံး တိုက်ရိုက် ဆက်သွယ်ခဲ့တယ်။

And because genetic comparisons of ancient to modern strains of Yersinia pestis

Yersinia pestis ရဲ့ ခေတ်ဟောင်းနဲ့ ခေတ်သစ် စရိုက်တွေရဲ့ ဗီဇဆိုင်ရာနှိုင်းယှဉ်မှုတွေဟာ

have not revealed any significantly functional genetic differences,

လက်တွေ့ကျတဲ့ ဗီဇဆိုင်ရာ ခြားနားချက်တွေကို သိသိသာ မဖော်ပြတာကြောင့်

the key to why the earlier outbreak was so much deadlier

ဘာကြောင့် အစောပိုင်း ဖြစ်ပွားမှုဟာ ပိုကြောက်စရာကောင်းတာအတွက်

must lie not in the parasite but the host.

အဖြေက ကပ်ပါးကောင် မဟုတ်ဘဲ လက်ခံကောင်မှာ တည်ရှိရမှာပါ။

For about 300 years during the High Middle Ages,

High Middle Ages အတွင်း နှစ်ပေါင်း ၃၀၀ ခန်ကြာ

a warmer climate and agricultural improvements

ပိုနွေးတဲ့ ရာသီဥတုနဲ့ စိုက်ပျိုးရေးတိုးတက်မှုတွေက

had led to explosive population growth throughout Europe.

ဥရောပအနှံ့မှာ ပေါက်ကွဲနိုင်တဲ့ လူဦးရေး တိုးတက်မှုကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့တယ်။

But with so many new mouths to feed,

ဒါပေမဲ့ ကျွေးဖို့ ပါးစပ်ပေါက်သစ်တွေနဲ့

the end of this warm period spelled disaster.

ဒီနွေးထွေးတဲ့ ကာလရဲ့ နိဂုံးက ကပ်ဆိုက်မှုကို သက်ရောက်စေခဲ့တယ်။

High fertility rates combined with reduced harvest,

လုပ်ခတွေကို နှိမ့်ထားစဉ် လျော့ကျတဲ့ ရိတ်သိမ်းမှုနဲ့

meant the land could no longer support its population,

ပေါင်းစပ်ထားတဲ့ မြင့်မားတဲ့ ပေါက်ဖွားမှုနှုန်းတွေက

while the abundant supply of labor kept wages low.

လယ်ယာမြေဟာ ၎င်းရဲ့လူဦးရေကို မပံ့ပိုးနိုင်တော့ဘူးဆိုတဲ့ သဘောပါ။

As a result, most Europeans in the early 14th century

အကျိုးဆက်အနေနဲ့ ၁၄ ရာစု အစောပိုင်း ဥရောပသား အများစုဟာ

experienced a steady decline in living standards,

နေထိုင်မှု အဆင့်အတန်းတွေမှာ ပုံမှန် ကျဆင်းမှုတစ်ခု ကြုံခဲ့ရတယ်။

marked by famine, poverty and poor health, leaving them vulnerable to infection.

အငတ်၊ ဆင်းရဲမှု၊ ညံ့တဲ့ ကျန်းမာရေးက ခုခံအားမဲ့စေပြီးကူးစက်ခြင်းဖြစ်စေခဲ့တယ်။

And indeed, the skeletal remains of Black Death victims found in London

အမှန်တကယ်ပဲ လန်ဒန်မှာ တွေ့ရတဲ့ Black Death သားကောင်တွေရဲ့ အရိုးစု

show telltale signs of malnutrition and prior illness.

အကြွင်းတွေက အဟာရချို့တဲ့မှုနဲ့ ကြိုတင် မကျန်းမာမှုရဲ့ သဲလွန်လက္ခဏာတွေကို ပြသတယ်။

The destruction caused by the Black Death changed humanity in two important ways.

Black Death ကြောင့် ဖြစ်တဲ့ ပျက်ဆီးမှုဟာ လောကကို အရေးပါတဲ့ နှစ်နည်းနဲ့ပြောင်းတယ်။

On a societal level, the rapid loss of population

လူမှု အဆင့်တစ်ခုမှာ လူဦးရေ ရုတ်ခြည်း ဆုံးပါးမှုက

led to important changes in Europe's economic conditions.

ဥရောပ စီးပွားရေး အခြေအနေတွေမှာ အရေးပါတဲ့ ပြောင်းလဲမှုတွေ ဖြစ်စေခဲ့တယ်။

With more food to go around,

လှည့်လညဖို့ ပိုများတဲ့ အစားအစာရယ်

as well as more land and better pay for the surviving farmers and workers,

လယ်သမား၊ အလုပ်သမားတွေ ရှင်ကျန်ရေးအတွက် ပိုများတဲ့ မြေ၊ ပိုကောင်းတဲ့ လုပ်ခနဲ့ဆို

people began to eat better and live longer as studies of London cemeteries have shown.

လန်ဒန် သုသာန်လေ့လာမှုတွေအရ လူတွေဟာ ပို ကောင်းကောင်းစား၊ အသက်ပိုရှည်ရှည်နေခဲ့တယ်။

Higher living standards also brought an increase in social mobility,

ပိုမြင့်တဲ့ လူနေမှု အဆင့်အတန်းတွေကပါ လူမှု ရွေ့လျားနိုင်မှုမှာ တိုးမြင့်စေတယ်။

weakening feudalism, and eventually leading to political reforms.

ပဒေသရာဇ်စနစ်ကို အားနည်းစေပြီး နောက်ဆုံး နိုင်ငံရေး ပြပြင်မှုတွေကိုဖြစ်စေတယ်။

But the plague also had an important biological impact.

ဒါပေမဲ့ ပလိပ်ရောဂါကလည်း အရေးပါတဲ့ ဇီဝဆိုင်ရာ သက်ရောက်မှတစ်ခု ရှိတယ်။

The sudden death of so many of the most frail and vulnerable people

အထိမခံဆုံးနဲ့ အားအနည်းဆုံး လူများစွာရဲ့ ရုတ်တရက် သေဆုံးမှုက

left behind a population with a significantly different gene pool,

သိသာစွာ ခြားနားတဲ့ ဗီဇ တစ်စုနဲ့ လူဦးရေတစ်စုကို ချန်ထားခဲ့တယ်။

including genes that may have helped survivors resist the disease.

ရောဂါ ခုခံစွမ်းရှိဖို့ ကျန်သူတွေကို ကူညီလောက်မယ့် ဗီဒတွေအပါအဝင်ပါ။

And because such mutations often confer immunities

ဒီလို သန္ဓေပြောင်းလဲမှုတွေက အလားတူ နည်းလမ်းတွေနဲ့ လုပ်ဆောင်တဲ့

to multiple pathogens that work in similar ways,

ရောဂါဖြစ် ပစ္စည်းတွေကို ဆပွားဖို့ ကိုယ်ခံအားတွေ ပေးတဲ့အတွက်

research to discover the genetic consequences of the Black Death

Black Death ရဲ့ ဗီဇဆိုင်ရာ အကျိုးဆက်တွေကို ရှာဖွေဖို့ သုတေသန ကြီးမားစွာ

has the potential to be hugely beneficial.

အကျိုးရှိစေဖို့ အလားအလာရှိပါတယ်။

Today, the threat of an epidemic on the scale of the Black Death

ယနေ့ Black Death ရဲ့ ပမာဏ ပေါ်က ကပ်ရောဂါရဲ့ ခြိမ်းခြောက်မှုကို

has been largely eliminated thanks to antibiotics.

ပဋိဇီဝဆေးတွေရဲ့ ကျေးဇူးကြောင့် ကျယ်ပြန့်စွာ ရှင်းပစ်နိုင်ခဲ့ပါပြီ။

But the bubonic plague continues to kill a few thousand people worldwide every year,

ဒါပေမဲ့ ရှေး ပလိပ်ရောဂါက နှစ်စဉ် အသက် ထောင်အနည်းငယ်ကိုဆက်လက် သေကြေစေပြီး

and the recent emergence of a drug-resistant strain

ဆေးဝါး ခုံခံနိုင်တဲ့ စရိုက်တစ်ခု အသစ် ပေါ်ထွက်မှုဟာ

threatens the return of darker times.

ပိုမှောင်မဲတဲ့ ကာလတွေရဲ့ ပြန်အလာကို နိမိတ်ပြနေတယ်။

Learning more about the causes and effects of the Black Death is important,

Black Death ရဲ့ အကြောင်း၊ အကျိုးတွေ အကြောင်းပိုနားလည်ခြင်းက

not just for understanding how our world has been shaped by the past.

ကမ္ဘာကို အတိတ်က ပုံဖော်ပေးခဲ့ပုံကို နားလည်းခြင်း သက်သက် မဟုတ်ဘဲ

It may also help save us from a similar nightmare in the future.

အနာဂတ်ထဲက အလားတူ အိပ်မက်ဆိုးတစ်ခု ကနေလည်း ကျွန်ုပ်တို့ကို ကယ်တင်လောက်တယ်။