The past, present and future of the bubonic plague - Sharon N. DeWitte

Quá khứ, hiện tại và tương lai của Dịch hạch thể hạch - Sharon N. DeWitte

Translator: MinhQuy Le Reviewer: THIEN PHUONG NGUYEN

Imagine if half the people in your neighborhood, your city,

Thử tưởng tượng nếu một nửa người dân trong làng của bạn, thành phố bạn sống,

or even your whole country were wiped out.

hay thậm chí là cả đất nước của bạn bị hủy diệt.

It might sound like something out of an apocalyptic horror film,

Nghe như là một bộ phim kinh dị về ngày tận thế,

but it actually happened in the 14th century

Nhưng nó thực sự đã xảy ra vào thế kỷ 14

during a disease outbreak known as the Black Death.

trong suốt sự bùng phát của dịch bệnh được biết đến với cái tên " Cái chết đen".

Spreading from China through Asia, the Middle East, Africa and Europe,

Lan truyền từ Trung Quốc ra khắp Châu Á, đến Trung Đông, Châu Phi và cả Châu Âu,

the devastating epidemic destroyed as much as 1/5 of the world's population,

bệnh dịch có sức tàn phá lớn này đã hủy diệt gần 1/5 dân số Thế giới,

killing nearly 50% of Europeans in just four years.

giết chết gần 50% dân số Châu Âu chỉ trong vòng 4 năm.

One of the most fascinating and puzzling things abut the Black Death

Một trong những điều thú vị và cũng gây hoang mang nhất về "Cái chết đen"

is that the illness itself was not a new phenomenon

là căn bệnh này không phải là một căn bệnh mới

but one that has affected humans for centuries.

mà là một căn bệnh ảnh hưởng đến con người qua hàng thế kỷ.

DNA analysis of bone and tooth samples from this period,

Việc phân tích DNA từ những mẫu xương và răng của thời kỳ này,

as well as an earlier epidemic known as the Plague of Justinian in 541 CE,

cũng như bệnh dịch trước đó được biết đến là Dịch hạch Justinianic Plague vào năm 541 sau công nguyên,

has revealed that both were caused by Yersinia pestis,

đã cho kết quả là cả 2 bệnh dịch này đểu do vi khuẩn Yersinia pestis gây nên.

the same bacterium that causes bubonic plague today.

Đây cũng là loại vi khuẩn gây nên bệnh dịch hạch thể hạch ngày nay.

What this means is that the same disease caused by the same pathogen

Điều này có nghĩa là cùng một loại bệnh do cùng một mầm bệnh gây ra

can behave and spread very differently throughout history.

có thể hoạt động và lây lan rất khác nhau trong suốt lịch sử.

Even before the use of antibiotics, the deadliest oubreaks in modern times,

Thậm chí là trước khi sử dụng kháng sinh, những sự bùng phát mạnh mẽ nhất trong thời đại mới,

such as the ones that occurred in early 20th century India,

như là sự bùng phát xảy ra vào đầu thế kỷ 20 ở Ấn Độ,

killed no more than 3% of the population.

giết chết không quá 3% dân số.

Modern instances of plague also tend to remain localized,

Những trường hợp mới của bệnh dịch hạch cũng có khuynh hướng duy trì tính cục bộ,

or travel slowly, as they are spread by rodent fleas.

hoặc di chuyển chậm chạp, khi chúng được lây lan qua bọ chét ở các loài gặm nhấm.

But the medieval Black Death, which spread like wildfire,

nhưng Cái chết đen thời Trung cổ, với tốc độ lây lan cực nhanh,

was most likely communicated directly from one person to another.

có khả năng nhất là truyền trực tiếp từ người sang người.

And because genetic comparisons of ancient to modern strains of Yersinia pestis

Và bởi vì việc so sánh gen giữa chủng cổ xưa và chủng hiện đại của vi khuẩn Yersinia pestis

have not revealed any significantly functional genetic differences,

không cho thấy bất cứ sự khác biệt đáng kể nào về gen,

the key to why the earlier outbreak was so much deadlier

nên lý do vì sao những cơn bùng phát trước đó gây chết người nhiều hơn

must lie not in the parasite but the host.

không nằm ở ký sinh trùng mà là vật chủ.

For about 300 years during the High Middle Ages,

Khoảng 300 năm suốt Trung kỳ Trung Cổ,

a warmer climate and agricultural improvements

khí hậu ấm áp cùng với những cải tiến trong nông nghiệp

had led to explosive population growth throughout Europe.

đã dẫn đến sự bùng nổ dân số khắp Châu Âu.

But with so many new mouths to feed,

Nhưng với quá nhiều miệng ăn mới ,

the end of this warm period spelled disaster.

việc kết thúc thời kỳ ấm áp này đã báo hiệu những thảm họa.

High fertility rates combined with reduced harvest,

Mức sinh cao cộng với việc mất mùa ,

meant the land could no longer support its population,

đồng nghĩa với việc canh tác không còn cung cấp đủ lương thực cho người dân,

while the abundant supply of labor kept wages low.

trong khi nguồn lao động dồi dào dẫn đến mức lương giảm.

As a result, most Europeans in the early 14th century

Hậu quả là, hầu hết người dân châu Âu đầu TK 14,

experienced a steady decline in living standards,

quen với việc sụt giảm mức sống liên tục,

marked by famine, poverty and poor health, leaving them vulnerable to infection.

biểu hiện qua nạn đói, sự nghèo nàn và sức khỏe yếu, làm cho họ mất khả năng đề kháng trước sự nhiễm trùng.

And indeed, the skeletal remains of Black Death victims found in London

Thực vậy, bộ xương còn lại từ những nạn nhân của Cái Chết Đen tìm thấy ở London

show telltale signs of malnutrition and prior illness.

cho thấy những dấu hiệu của việc suy dinh dưỡng và những căn bệnh mắc phải từ trước đó.

The destruction caused by the Black Death changed humanity in two important ways.

Sự hủy diệt gây ra bởi Cái Chết Đen đã thay đổi nhân loại theo 2 hướng quan trọng.

On a societal level, the rapid loss of population

Ở mức xã hội, việc giảm dân số đột ngột

led to important changes in Europe's economic conditions.

dẫn đến những thay đổi quan trọng trong điều kiện kinh tế Châu Âu.

With more food to go around,

Việc cung ứng nhiều lương thực hơn,

as well as more land and better pay for the surviving farmers and workers,

cũng như nhiều đất canh tác và việc trả lương cao hơn cho những nông dân và công nhân sống sót,

people began to eat better and live longer as studies of London cemeteries have shown.

con người bắt đầu ăn ngon và sống lâu hơn qua sự công bố các nghiên cứu về những nghĩa trang ở London.

Higher living standards also brought an increase in social mobility,

Mức sống cao hơn cũng dẫn đến gia tăng những biến đổi nhanh chóng của xã hội,

weakening feudalism, and eventually leading to political reforms.

chế độ phong kiến suy yếu, cuối cùng dẫn đến cải tổ chính trị.

But the plague also had an important biological impact.

Nhưng dịch hạch cũng có một ảnh hưởng sinh học quan trọng.

The sudden death of so many of the most frail and vulnerable people

Cái chết đột ngột của nhiều người, hầu hết là những người yếu ớt và miễn dịch kém,

left behind a population with a significantly different gene pool,

đã để lại một dân số có vốn gen khác biệt đáng kể,

including genes that may have helped survivors resist the disease.

bao gồm những gen có thể giúp những người sống sót chống lại bệnh tật.

And because such mutations often confer immunities

Và bởi vì những đột biến thường quyết định sự miễn dịch

to multiple pathogens that work in similar ways,

với nhiều tác nhân hoạt động theo cùng một cách,

research to discover the genetic consequences of the Black Death

nghiên cứu đã khám phá ra những hệ quả di truyền của Cái chết đen

has the potential to be hugely beneficial.

có khả năng là những lợi ích lớn lao.

Today, the threat of an epidemic on the scale of the Black Death

Ngày nay, sự đe dọa của bệnh dịch cùng cấp độ như Cái chết đen

has been largely eliminated thanks to antibiotics.

đã được kiểm soát diện rộng nhờ vào kháng sinh.

But the bubonic plague continues to kill a few thousand people worldwide every year,

Nhưng bệnh dịch hạch thể hạch vẫn tiếp tục giết chết vài ngàn người trên thế giới hằng năm,

and the recent emergence of a drug-resistant strain

và sự xuất hiện gần đây của các chủng kháng thuốc

threatens the return of darker times.

có nguy cơ dẫn đến thời kỳ đen tối hơn.

Learning more about the causes and effects of the Black Death is important,

Tìm hiểu về nguyên nhân và ảnh hưởng của Cái chết đen rất quan trọng

not just for understanding how our world has been shaped by the past.

không chỉ để hiểu cách mà thế giới được sắp xếp lại trong quá khứ.

It may also help save us from a similar nightmare in the future.

Nó cũng giúp cứu chúng ta khỏi một cơn ác mộng tương tự trong tương lai.