The rise and fall of the Maya Empire’s most powerful city - Geoffrey E. Braswell

Translator: Suu Linn Linn Htet Reviewer: Sanntint Tint

During an important calendrical celebration in 889 CE,

၈၈၉စီအီး၊အရေးပါသောပြက္ခဒိန်ပွဲတော် တစ်ခုအတွင်း သခင် K’ak’ Upakal ဟာ

Lord K’ak’ Upakal may have sat atop his ornate palace

စည်ကားတဲ့၊အချက်အချာကျတဲ့နေရာ အဖြစ်လာအောင်သူကူညီခဲ့တဲ့Chichen Itza ကို

and observed the bustling hub he’d helped Chichen Itza become.

သူ့ရဲ့ ခမ်းနားထည်ဝါသော နန်းတော်ပေါ်တွင် ထိုင်ပြီးစောင့်ကြည့်နေခဲ့ပါတယ်။

The Maya city’s golden age would outlast K’ak’ Upakal’s own life,

မာယာမြို့ ရွှေခေတ်က K’ak’Upakal ရဲ့ ကိုယ်ပိုင်သက်တမ်းကိုကျော်လွန်နိုင်သော်လည်း

but he couldn’t have known the crises that lay ahead.

ရှေ့တွင်ဖြစ်လာမယ့်အကျပ်အတည်းတွေကို သူသိနေနိုင်ခဲ့ပါတယ်။

A century before, warfare and failing agriculture forced Maya people

ဆယ်စုနှစ်မတိုင်မှီ မာယာလူမျိုးတွေက စစ်မက်နဲ့ ၊အရှုံးပေါ်နေတဲ့စိုက်ပျိူးရေးရဲ့

တွန်းအားကြောင့်အမေရိကန်အလယ်ပိုင်း အခြေချနေထိုင်မှုများစွာစွန့်ခွာခဲ့ရပါတယ်။

to abandon numerous Central American settlements.

This shifted the center of their civilization north,

ဒီအရွေ့ကသူတို့ယဉ်ကျေးမှုကိုပိုပူပြီး၊ ပိုခြောက်သွေ့တဲ့မြောက်ဘက်

to hotter, drier Yucatan.

Yucatanဆီရွေ့သွားစေပါတယ်။

During the early 800s,

၈၀၀ အစောပိုင်းမှာဆိုရင် မြို့ကြီး တွေဖြစ်တဲ့

cities like Chichen Itza, Izamal, and Uxmal expanded.

Chichen Itza, Izamal, Uxmal တွေက ချဲ့လာခဲ့ပါတယ်။

But Yucatan presented its own challenges.

ဒါပေမဲ့Yucatanကသူကိုယ်ပိုင် စိန်ခေါ်မှုတွေရင်ဆိုင်နေခဲ့ရတယ်။

Surface water was scarce

မျက်နှာပြင်ရေရှားပါးလာပြီးဒေသရဲ့

and the region’s limestone bedrock rapidly absorbed rain.

ထုံးကျောက်အုတ်မြစ် ကမိုးရေကို လျင်မြန်စွာစုပ်ယူခဲ့တယ်။

This forced many Yucatecan cities to collect rainwater in cisterns.

ဒီအချက်ကYucatecan မြို့တွေကိုရေလှောင်ကန် တွေထဲမှာ မိုးရေကိုစုဆောင်းစေခဲ့တယ်။

But the land surrounding Chichen Itza is pocked with sinkholes,

သို့သော်Chichen Itzaအနီးတစ်ဝိုက်ရှိမြေသည် ရေမြှုပ်အပေါက်များနှင့် ပြည့်နေပြီး၊

where collapsed bedrock reveals an abundant supply of fresh groundwater.

ပြိုကျနေတဲ့အုတ်မြစ်တွေက မြေအောက်ရေချို ပေါများစွာထောက်ပံ့နိုင်မှုကိုပြသနေတယ်။

Because of this freshwater access, when drought seized Yucatan in the early 900s,

ဒီလိုလတ်ဆတ်တဲ့ရေရရှိမှုကြောင့် ၉၀၀ အစောပိုင်းYucatanမှာမိုးခေါင်တဲ့အခါ

Chichen Itza survived to become the most powerful Maya city.

Chichen Itzaက ရှင်ကျန်ခဲ့ပြီးအာဏာအရှိဆုံး မာယာမြို့တော်ဖြစ်လာစေပါတယ်။

People immigrated from hundreds of kilometers away,

ကီလိုမီတာရာနှင့်ချီဝေးသောအရပ်မှလူတွေက ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်ကြပြီး၊

and, at its height, Chichen Itza’s population possibly reached 50,000.

ဒီလိုအခြေအနေမှာ Chichen Itza ရဲ့ လူဦးရေက ၅၀၀၀၀သို့ရောက်ရှိနိုင်ပါတယ်။

The city came to reflect a diverse international culture

မြို့တော်ဟာလူနေမှုနယ်ပယ်အားလုံးမှ, မတူကွဲပြားတဲ့

in all spheres of life.

နိုင်ငံတကာယဉ်ကျေးမှုကိုထင်ဟပ်စေခဲ့တယ်။

Its challenge then became sustaining a large population

ထို့နောက်တွင် ၎င်းရဲ့ စိန်ခေါ်မှုဟာ ခန့်မှန်းမရသော ပတ်ဝန်းကျင်တွင်

in an unpredictable environment.

ကြီးမားတဲ့ လူဦးရေထိန်းသိမ်းနိုင်တဲ့ အခြေအနေဖြစ်လာခဲ့တယ်။

During the 10th century, following K’ak’ Upakal’s death,

၁၀ရာစုတွင်း K’ak’ Upakalသေဆုံးပြီးနောက် Chichen Itzaရဲ့အစိုးရကဘုရင်ပေါ်

Chichen Itza’s government shifted from a focus solely on the king

အလုံးစုံဗဟိုပြုရာကနေမြို့ရဲ့အထက်တန်းလွှာ တွေပါတဲ့ ပျော့ပြောင်းတဲ့

to a more flexible system

အုပ်ချုပ်ရေးကောင်စီစနစ်

that also included ruling councils of the city’s elite.

အဖြစ်ပြောင်းလဲသွားခဲ့ပါတယ်။

Unlike traditional Maya kings,

မိရိုးဖလာမာယာဘုရင်များနှင့်မတူတာက

who reinforced their legitimacy with destructive wars and costly monuments,

၎င်းတို့၏တရားဝင်မှုကို အားဖြည့်ပေးမဲ့ အဖျက်စစ်ပွဲများနှင့်ငွေကုန်ကြေးကျများတဲ့

the new rulers focused largely on economic growth.

အထိမ်းအမှတ်အဆောက်အဦးတွေကိုဆောက်မဲ့အစား စီးပွားရေးတိုးတက်မှုကိုအဓိကအာရုံထားခဲ့တယ်

They channeled the city’s military might into establishing long-distance trade

သူတို့က မြို့ရဲ့စစ်ရေးအင်အားကိုတာဝေး ကုန်သွယ်ရေးနှင့်နိုင်ငံရေးအရကြီးစိုးမှု

and political dominance.

ထူထောင်ရန် လမ်းကြောင်းပေးခဲ့တယ်။

Merchant-warriors traveled from coastal ports and captured valuable goods.

ကုန်သည်စစ်သည် တွေကကမ်းရိုးတန်းဆိပ်ကမ်းဆီ ခရီးထွက်ခဲ့ရာအဖိုးတန်ပစ္စည်းတွေကိုရခဲ့တယ်။

Using obsidian, gold, copper, turquoise, and jade

အလယ်ပိုင်းနှင့်မြောက်အမေရိကနေရာအမျိုးမျိုး က မီးတောင်ထွက်ကျောက်၊ရွှေ၊ ကြေးနီ၊

from various parts of Central and North America,

စိမ်းပြာ၊ နဲ့ ကျောက်စိမ်း စသည့် တို့ကိုအသုံးပြုပြီး

Chichen Itza’s inhabitants crafted sharp tools and precious ornaments.

Chichen Itza မြို့သားတွေကချွန်ထက်တဲ့ကိရိယာ နဲ့အဖိုးတန်အဆင်တန်ဆာကို ဖန်တီးကြတယ်။

They traded food, textiles, feathers, minerals, and metals,

တစ်ခါတစ်ရံCocaoစေ့ကိုငွေကြေးအသုံးပြုကြပြီး စားသောက်ကုန်၊ အထည်အလိပ်၊ အမွေးအတောင်၊

sometimes using cacao beans as currency.

တွင်းထွက်နှင့်သတ္တုများကို ကုန်သွယ်ကြတယ်။

And they transported seafood from the coast

မြို့တွင်း စိုက်ပျိုးထားတဲ့ အဓိက

to supplement the city’s locally grown staple crops.

ကောက်ပဲသီးနှံတွေကိုဖြည့်တင်းဖို့ ပင်လယ်စာတွေ ကမ်းရိုးတန်းကနေတင်ပို့ကြတယ်။

Farming was essential to Chichen Itza’s survival.

Chichen Itza၏ ရှင်သန်ဖို့အတွက်လယ်ယာ စိုက်ပျိုးခြင်းက မရှိမဖြစ်လိုအပ်ပါတယ်။

The city’s architecture and religious practices reflected this importance

မြို့တော်၏ ဗိသုကာလက်ရာများနှင့် ဘာသာရေးအလေ့အကျင့်တွေက

by keeping track of time, the transit of celestial bodies,

နက္ခတ်အကူးအပြောင်းနဲ့စိုက်ပျိုးရေးစက်ဝန်း အချိန်တွေကိုခြေရာခံခြင်းဖြင့်အရေးကြီးမှူ

and agricultural cycles.

ကိုထင်ဟပ်စေတယ်။

As the city grew, its citizens built a vast platform

မြို့တော်ကြီးလာသည်နှင့်အမျှနိုင်ငံသားတွေက ဘုရားကျောင်းအသစ်၊ပိရမစ်တွေ၊ယဇ်ပလ္လင်

to support new temples, pyramids, altars, ballcourts, and colonnades.

ဘောလုံးကွင်းတွေ၊တိုင်လုံးတွေထောက်ပံ့ဖို့ ကျယ်ပြန့်တဲ့ပလက်ဖောင်းတစ်ခုတည်ဆောက်ခဲ့တယ်။

Builders carefully aligned a round temple to mark solstices, equinoxes,

ဆောက်လုပ်သူတွေကဝတ်ပြုရာကျောင်းကို နွေ ယဉ်စွန်းချိန်၊နေတာညတာတူတဲ့အချိန်နဲ့

and the passing of the planet Venus,

ဗီးနပ်ဂြိုဟ်ကိုဖြတ်သန်းတဲ့အချိန်၊

an avatar of K’uk’ulkan, the feathered serpent god.

K’uk’ulkan၏ ကိုယ်ပွား အမွေးမြွေဘုရားရဲ့ အမှတ်အသားနဲ့ ကိုက်အောင်ချိန်ညှိခဲ့ကြတယ်။

K’uk’ulkan became Chichen Itza’s central deity,

K’uk’ulkan သည် Chichen Itza ၏ဗဟိုနတ်ဘုရားဖြစ်လာပြီး

and his worship transformed the city into a center of religious pilgrimage.

သူ့ကိုကိုးကွယ်မှုတွေကမြို့တော်ကိုအချက်အချာ ဘာသာရေးဝတ်ပြုခရီးအဖြစ် ပြောင်းလဲခဲ့တယ်။

Architects designed a stepped pyramid and temple dedicated to K’uk’ulkan

ဗိသုကာပညာရှင်တွေက K’uk’ulkanကိုရည်စူးတဲ့ ဘုရားကျောင်းနဲ့လှေကားထစ်ပိရမစ်တစ်ခုကို

ဒီဇိုင်းဆွဲခဲ့ကြပြီးတာဝါကပေ၃၀မြင့်ပြီး လှေကားထစ်တစ်ထစ်စီကသူရိယသံဝစ္ဆရရဲ့

that towers 30 meters high,

and features four stairs with a total of 365 steps,

ရက်တစ်ရက်စီကိုကိုယ်စားပြုတဲ့၃၆၅ထစ်ပါလှေကား ၄စင်းရှိတဲ့ဘုရားကျောင်းကို

each representing a day in the solar year.

ဒီဇိုင်းဆွဲခဲ့ကြတယ်။

It’s oriented so that, around each equinox,

ဒါကဦးတည်စေတာကနေကအီကွေတာကိုဖြတ်တဲ့ အချိန်ပတ်လည်မှာနေဝင်ချိန်ကပွတ်တိုင်တွေ

the setting sun creates snake-like shadows that slither down the balustrades,

အောက်သို့လျှောဆင်းကာမြွေဘုရားကိုနှိုးဆော် တဲ့မြွေနှင့်တူတဲ့အရိပ်တွေကို

evoking the serpent god.

ဖန်တီးပေးတယ်။

Several buildings feature representations of Flower Mountain,

အဆောက်အဦးများစွာကဘုရားတွေနဲ့ဘိုးဘေးတွေ နေထိုင်ကြတဲ့မြင့်မြတ်သော လောကကဲ့သို့

the sacred paradise realm inhabited by gods and ancestors.

ပန်းတောင်တန်းအသွင်သရုပ်ဖော်ထားတဲ့ အစိတ်အပိုင်းတွေပါဝင်ခဲ့တယ်။

And rulers from far and wide

K’uk’ulkanရဲ့ကြီးမှူးမှုအောက်မှာအနယ်နယ် အရပ်ရပ်က

were inaugurated at Chichen Itza’s Great Ballcourt

အုပ်ချုပ်သူတွေကChichen Itzaရဲ့ကြီးမားလှတဲ့ ဘောလုံးကစားကွင်းထဲမှာထောင်ချီတဲ့

under the auspices of K’uk’ulkan

ကြည့်ရှုသူတွေရှေ့အောက်

and in the presence of thousands of spectators.

ကျမ်းသစ္စာကျိန်ဆိုကြပါတယ်။

However, Chichen Itza’s golden age wouldn’t last forever.

ဒါပေမဲ့Chichen Itzaရဲ့ရွှေခေတ်က ထာဝရမတည်တံ့ခဲ့ပါဘူး။

Around 1020 CE, an intense drought hit and lasted nearly a century.

၁၀၂၀ စီအီးဝန်းကျင်မှာ ပြင်းထန်တဲ့မိုးခေါင် မှုခံစားရပြီးဆယ်စုနှစ်နီးပါးကြာခဲ့တယ်

In an effort to end the disaster,

ဒီကပ်ဘေးကြီးကိုအဆုံးသတ်ဖို့

people made offerings to rain deities in nearby caves and sinkholes,

ပြည်သူတွေနတ်ဘုရားတွေရဲ့ရေအောက် ကမ္ဘာလောကရဲ့ဝင်ပေါက်လို့မြင်တဲ့

which were seen as entrances to the watery underworld realm of the gods.

အနီးနားရှိလိုဏ်ဂူတွေနှင့်တွင်းပေါက်တွေမှာ မိုးနတ်ဘုရားများကို ပူဇော်ကြတယ်။

Despite Chichen Itza’s natural advantages and the ingenuity of its people,

Chichen Itzaက သဘာဝအားသာချက်တွေနဲ့ ၎င်းပြည်သူတွေ၏ဉာဏ်ရည်ဉာဏ်သွေးရှိသော်လည်း

the city couldn't support itself through this extended drought.

မြို့ကဒီရှည်လျားတဲ့မိုးခေါင်ရေရှားမှုကို တော့ကိုယ့်ဘာသာမထောက်ပံ့နိုင်ခဲ့ပါ။

Population plummeted during the 11th century,

၁၁ ရာစုအတွင်း လူဦးရေ ကျဆင်းလာပြီးကမ်းရိုးတန်းတွင်

and many people resettled on the coast.

လူအများအပြား ပြန်လည်အခြေချနေထိုင်ခဲ့ကြတယ်။

At the end of the drought,

မိုးခေါင်ရေရှားမှုတွေအဆုံးမှာ

the new city of Mayapan emerged

Mayapanမြို့သစ်ပေါ်ထွက်လာပြီး

and replaced Chichen Itza as the principal city of Yucatan.

Yucatanရဲ့အဓိကကျတဲ့မြို့ဖြစ်တဲ့ Chichen Itzaကိုအစားထိုးခဲ့တယ်။

Yet, Chichen Itza was never fully abandoned or forgotten.

သို့တိုင်Chichen Itzaကဘယ်တော့မှစွန့်ပစ်ခံရ တာလုံးလုံးမေ့ပျောက်သွားတာမျိုးမရှိပါဘူး။

When the Spanish arrived centuries later,

ရာစုနှစ်များစွာကြာပြီးနောက် စပိန်တို့ရောက်လာတဲ့အခါမှာ

it was still a small, local capital of a Maya province.

၎င်းကမာယာပြည်နယ်တစ်ခုရဲ့သေးငယ်တဲ့ ဒေသန္တရမြို့လေးအဖြစ်ရှိနေပါသေးတယ်။

Chichen Itza’s original name was preserved,

Chichen Itzaရဲ့မူလနာမည်ကို ထိန်းသိမ်းခဲ့ပြီး၊

and its ancient stone constructions were still standing,

၎င်းရဲ့ရှေးဟောင်းကျောက်တုံး တည်ဆောက်ပုံတွေဟာ

as they do to this day.

ယနေ့အထိဆက်လက်တည်ရှိနေခဲ့ပါတယ်။