The rise and fall of the Maya Empire’s most powerful city - Geoffrey E. Braswell

Translator: Thái Hưng Trần Reviewer: Trang Do Nu Gia

During an important calendrical celebration in 889 CE,

Trong một lễ kỷ niệm lịch quan trọng vào năm 889 CN,

Lord K’ak’ Upakal may have sat atop his ornate palace

vua K’ak ’Upakal ngồi trên đỉnh cung điện trang trí công phu của mình

and observed the bustling hub he’d helped Chichen Itza become.

và quan sát Chichen Itza, một trung tâm nhộn nhịp mà ông đã tạo nên.

The Maya city’s golden age would outlast K’ak’ Upakal’s own life,

Thời kỳ hoàng kim của thành phố Maya sẽ tồn tại lâu hơn cuộc đời của K'ak 'Upakal,

but he couldn’t have known the crises that lay ahead.

nhưng ông không thể biết trước được những khủng hoảng đang chờ đợi phía trước.

A century before, warfare and failing agriculture forced Maya people

Một thế kỷ trước, chiến tranh và nông nghiệp thất bát đã buộc người Maya

to abandon numerous Central American settlements.

phải từ bỏ nhiều khu định cư ở Trung Mỹ.

Điều này đã khiến họ phải chuyển trung tâm nền văn minh của mình về phía bắc,

This shifted the center of their civilization north,

to hotter, drier Yucatan.

đến Yucatan nóng hơn, khô hơn.

During the early 800s,

Vào đầu những năm 800,

cities like Chichen Itza, Izamal, and Uxmal expanded.

các thành phố như Chichen Itza, Izamal và Uxmal đã được mở rộng,

But Yucatan presented its own challenges.

Nhưng Yucatan thì phải đối mặt với những thách thức của riêng mình.

Surface water was scarce

Nước mặt thì khan hiếm,

and the region’s limestone bedrock rapidly absorbed rain.

còn nền đá vôi trong khu vực thì lại hấp thụ mưa nhanh chóng.

This forced many Yucatecan cities to collect rainwater in cisterns.

Điều này buộc nhiều thành phố ở Yucatan phải dự trữ nước mưa ở các bể chứa nước.

But the land surrounding Chichen Itza is pocked with sinkholes,

Nhưng vùng đất xung quanh Chichen Itza lại có rất nhiều hố sụt,

where collapsed bedrock reveals an abundant supply of fresh groundwater.

nơi mà lớp đá nền bị sụp xuống để lộ nguồn cung cấp nước ngọt dồi dào.

Because of this freshwater access, when drought seized Yucatan in the early 900s,

Nhờ vào khả năng tiếp cận nước ngọt này,

nên khi hạn hán xâm chiếm Yucatan vào đầu những năm 900,

Chichen Itza survived to become the most powerful Maya city.

Chichen Itza đã sống sót để trở thành thành phố Maya hùng mạnh nhất.

People immigrated from hundreds of kilometers away,

Người dân di cư từ những nơi cách xa hàng trăm km,

and, at its height, Chichen Itza’s population possibly reached 50,000.

và vào thời kỷ đỉnh cao, dân số của Chichen Itza có thể lên tới 50.000 người.

The city came to reflect a diverse international culture

Thành phố đã phản ánh một nền văn hóa quốc tế đa dạng

in all spheres of life.

trong tất cả các lĩnh vực cuộc sống.

Its challenge then became sustaining a large population

Thách thức tiếp theo của nó chính là phải duy trì một lượng lớn dân số

in an unpredictable environment.

trong một môi trường không thể đoán trước.

During the 10th century, following K’ak’ Upakal’s death,

Vào thế kỷ thứ 10, sau cái chết của K’ak ’Upakal,

Chichen Itza’s government shifted from a focus solely on the king

chính phủ Chichen Itza đã thay đổi chế độ chỉ tập trung vào nhà vua

to a more flexible system

bằng một chế độ linh hoạt hơn

that also included ruling councils of the city’s elite.

bao gồm các hội đồng cầm quyền của giới thượng lưu thành phố.

Unlike traditional Maya kings,

Không giống như các vị vua Maya truyền thống,

who reinforced their legitimacy with destructive wars and costly monuments,

những người củng cố tính hợp pháp của mình

bằng các cuộc chiến tranh hủy diệt và các tượng đài tốn kém,

the new rulers focused largely on economic growth.

thì những người cai trị mới lại tập trung phần lớn vào tăng trưởng kinh tế.

They channeled the city’s military might into establishing long-distance trade

Họ chuyển sức mạnh quân sự của thành phố vào việc thiết lập thương mại đường dài

and political dominance.

và sự thống trị chính trị.

Merchant-warriors traveled from coastal ports and captured valuable goods.

Các chiến binh thương nhân đi từ các cảng ven biển và chiếm lấy hàng hóa có giá trị.

Using obsidian, gold, copper, turquoise, and jade

Bằng cách sử dụng đá vỏ chai, vàng, đồng, ngọc lam và ngọc bích

from various parts of Central and North America,

từ nhiều vùng khác nhau của Trung và Bắc Mỹ,

Chichen Itza’s inhabitants crafted sharp tools and precious ornaments.

người dân Chichen Itza đã chế tạo ra các công cụ sắc bén và đồ trang trí quý giá.

They traded food, textiles, feathers, minerals, and metals,

Họ buôn bán thực phẩm, hàng dệt may, lông vũ, khoáng sản và kim loại,

sometimes using cacao beans as currency.

đôi khi sử dụng hạt cacao làm tiền tệ.

And they transported seafood from the coast

Và họ còn vận chuyển hải sản từ bờ biển

to supplement the city’s locally grown staple crops.

để bổ sung cho các loại cây trồng chủ lực của thành phố.

Farming was essential to Chichen Itza’s survival.

Nông nghiệp là điều thiết yếu cho sự sống còn của Chichen Itza.

The city’s architecture and religious practices reflected this importance

Kiến trúc và các hoạt động tôn giáo của thành phố phản ánh yếu tố quan trọng này

by keeping track of time, the transit of celestial bodies,

thông qua việc theo dõi thời gian, quá trình di chuyển của các thiên thể

and agricultural cycles.

và chu kỳ nông nghiệp.

As the city grew, its citizens built a vast platform

Khi thành phố phát triển, người dân đã xây dựng một cái bệ nền thật rộng lớn

to support new temples, pyramids, altars, ballcourts, and colonnades.

để hỗ trợ các ngôi đền, kim tự tháp, bàn thờ, sân bóng và hàng cột mới.

Builders carefully aligned a round temple to mark solstices, equinoxes,

Những người thợ xây đã cẩn thận sắp xếp một ngôi đền tròn

để đánh dấu vị trí của các điểm chí, điểm phân và sự đi qua của Sao Kim,

and the passing of the planet Venus,

an avatar of K’uk’ulkan, the feathered serpent god.

một hình đại diện của K’uk’ulkan, vị thần rắn lông vũ.

K’uk’ulkan became Chichen Itza’s central deity,

K’uk’ulkan trở thành vị thần trung tâm của Chichen Itza,

and his worship transformed the city into a center of religious pilgrimage.

và sự thờ phụng ông đã biến thành phố thành một trung tâm hành hương tôn giáo.

Architects designed a stepped pyramid and temple dedicated to K’uk’ulkan

Các kiến trúc sư đã thiết kế một kim tự tháp bậc thang và một ngôi đền

that towers 30 meters high,

dành riêng cho K’uk’ulkan cao 30 mét,

and features four stairs with a total of 365 steps,

và có bốn cầu thang với tổng cộng 365 bậc,

each representing a day in the solar year.

mỗi bậc đại diện cho một ngày trong năm mặt trời.

It’s oriented so that, around each equinox,

Nó được định hướng sao cho xung quanh mỗi điểm phân,

the setting sun creates snake-like shadows that slither down the balustrades,

mặt trời lặn tạo ra những cái bóng giống như con rắn trượt xuống lan can,

evoking the serpent god.

tượng trưng cho vị thần rắn.

Several buildings feature representations of Flower Mountain,

Một số công trình có các biểu tượng tượng trưng cho Núi Hoa,

the sacred paradise realm inhabited by gods and ancestors.

một cõi thiên đường linh liêng nơi sinh sống của các vị thần và tổ tiên.

And rulers from far and wide

Và các vị vua chúa từ khắp bốn phương

were inaugurated at Chichen Itza’s Great Ballcourt

sẽ được nhậm chức tại sân bóng Great Ballcourt ở Chichen Itza

under the auspices of K’uk’ulkan

dưới sự bảo hộ của thần K’uk’ulkan

and in the presence of thousands of spectators.

và trước sự hiện diện của hàng ngàn khán giả.

However, Chichen Itza’s golden age wouldn’t last forever.

Tuy nhiên, thời kỳ hoàng kim của Chichen Itza đã không kéo dài mãi mãi.

Around 1020 CE, an intense drought hit and lasted nearly a century.

Vào khoảng năm 1020 CN, một đợt hạn hán dữ dội xảy ra và kéo dài gần một thế kỷ.

In an effort to end the disaster,

Để nỗ lực chấm dứt thiên tai,

people made offerings to rain deities in nearby caves and sinkholes,

người dân đã dâng lễ vật cho các vị thần mưa trong các hang động và hố sụt gần đó,

which were seen as entrances to the watery underworld realm of the gods.

nơi được coi là lối vào thế giới ngầm phủ đầy nước của các vị thần.

Despite Chichen Itza’s natural advantages and the ingenuity of its people,

Bất chấp lợi thế tự nhiên của Chichen Itza và sự khôn ngoan của người dân,

the city couldn't support itself through this extended drought.

thành phố không thể tự mình vượt qua được đợt hạn hán kéo dài này.

Population plummeted during the 11th century,

Dân số giảm mạnh trong thế kỷ 11,

and many people resettled on the coast.

và nhiều người tái định cư trên bờ biển.

At the end of the drought,

Vào cuối đợt hạn hán,

the new city of Mayapan emerged

thành phố mới Mayapan xuất hiện

and replaced Chichen Itza as the principal city of Yucatan.

và thay thế Chichen Itza trở thành thành phố chính của Yucatan.

Yet, Chichen Itza was never fully abandoned or forgotten.

Tuy nhiên, Chichen Itza không bao giờ bị bỏ rơi hoặc bị lãng quên hoàn toàn.

When the Spanish arrived centuries later,

Khi người Tây Ban Nha đến vào nhiều thế kỷ sau,

it was still a small, local capital of a Maya province.

nơi đây vẫn là một thủ phủ địa phương nhỏ của một tỉnh Maya.

Chichen Itza’s original name was preserved,

Tên ban đầu của thành phố Chichen Itza vẫn được giữ nguyên,

and its ancient stone constructions were still standing,

và các công trình kiến trúc bằng đá cổ ở đây vẫn còn tồn tại

as they do to this day.

cho đến ngày nay.