Four ways to understand the Earth's age - Joshua M. Sneideman

Translator: Tun Lin Aung + 1 Reviewer: Mie Cho

How old is the Earth?

ကမ္ဘာမြေကြီးရဲ့သက်တမ်းက ဘယ်လောက်ရှိပြီလဲ

Well, by counting the number of isotopes

ရေဒီယို သတ္တိကြွယိုယွင်းမှု ဖြစ်နေတဲ့

in a sample of rock

ကျောက်သား နမူနာက isotopes

that's undergone radioactive decay,

အရေအတွက်ကို ရေတွက်ခြင်းဖြင့် ဘူမိပညာရှင်တွေဟာ

geologists have estimated the Earth's birthday,

လွန်ခဲ့တဲ့နှစ်ပေါင်း ၄.၆ဘီလျံ တုန်းက

when it first formed from a solar nebula,

solar nebula တစ်ခုကနေ စတင်ဖြစ်တည်ခဲ့တဲ့

to be 4.6 billion years ago.

ကမ္ဘာမြေရဲ့ သက်တမ်းကို ခန့်မှန်းခဲ့ကြပါတယ်

But just how long is that really?

ဒါပေမဲ့ ဒါက ဘယ်လောက်ကြီးထိ ကြာတာမျိုးပါလဲ

Here's some analogies

ဒီ အလားတူ ဥပမာတွေက

that might help you understand.

ခင်ဗျားကို နားလည်ဖို့ ကူညီနိုင်သွားမှာပါ

For example, let's imagine the entire history of Earth

ဥပမာ။ ကမ္ဘာမြေရဲ့ သမိုင်းကြောင်း တစ်ခုလုံးကို

until the present day

လက်ရှိအချိန်ထိ

as a single calendar year.

ပြက္ခဒိန် တစ်နှစ်သဖွယ် စိတ်ကူးကြည့်ကြစို့

On January 1st, the Earth begins to form.

ဇန်နဝါရီ ၁ ရက်မှာ ကမ္ဘာကြီးက စတင်ဖြစ်တည် လာပါတယ်

By March 3rd, there's the first evidence

မတ် ၃ ရက်လောက်မှာ ဧကဆဲလ် ဘက်တီးရီးယားတွေရဲ့

of single-celled bacteria.

အထောက်အထားကို စတင်တွေ့ရှိရပါမယ်

Life remains amazingly unicellular until November 11th

သက်ရှိတွေဟာ ဦးဆုံးဗဟုဆဲလ်ဇီ၀ရုပ် ဖြစ်တဲ့ Ediacaran fauna တွေစဖြစ်လာတဲ့

when the first multicellular organisms,

နိုဝင်ဘာ ၁၁ ရက်နေ့ အထိ အံ့အားသင့်ဖွယ်ရာ

known as the Ediacaran fauna, come along.

ဧကဆဲလ် အဖြစ်နဲ့ ဆက်လက်ရှိနေပါတယ်

Shortly thereafter, on November 16th at 6:08 p.m.

သိပ်မကြာခင် နိုဝင်ဘာ ၁၆ ရက် ညနေ ၆ နာရီ ၈ မိနစ် လောက်မှာ

is the Cambrian Explosion of life,

သက်ရှိတို့ရဲ့ အဓိကမှတ်တိုင် Cambraina Explosion

a major milestone,

ဖြစ်စဉ်ဖြစ်ပေါ်ပြီး

when all of the modern phyla started to appear.

ခေတ်သစ် မျိုးပေါင်းစုတွေ အကုန်လုံး စတင်ပေါ်ပေါက်လာကြပါတယ်

On December 10th at 1:26 p.m.,

ဒီဇင်ဘာ ၁၀ ရက် မွန်လွဲပိုင်း ၁ နာရီ ၂၆ မိနစ် မှာ

the dinosaurs first evolve

ဒိုင်နိုဆောတွေ စတင် ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပေမဲ့

but are wiped out by an asteroid

၂ ပတ်အကြာမှာ ဥက္ကာခဲကြီးရဲ့

just two weeks later.

ချေမှုန်းခြင်းကို ခံခဲ့ရပါတယ်

On December 31st, the mighty Roman empire

ဒီဇင်ဘာ ၃၁ ရက်မှာ အင်အားကြီးမားတဲ့ ရောမအင်ပါယာကြီးဟာ

rises and falls in just under four seconds.

၄ စက္ကန့်အတွင်းမှာပဲ ဖြစ်ပေါ်လာပြီး ပြိုကွဲသွားပါတယ်

And Columbus sets sail

ကိုလံဘတ်က အိန္ဒိယလို့

for what he thinks is India

ထင်ပြီး ရွက်လွှင့်ခဲ့တဲ့ခရီးက

at three seconds to midnight.

သန်းခေါင်မတိုင်ခင် ၃ စက္ကန့်အလိုမှာပါ

If you try to write the history of the Earth

ခင်ဗျားအနေနဲ့ ကမ္ဘာမြေ သမိုင်းကိုရေးဖို့

using just one page per year,

နှစ် ၁နှစ်ကို စာရွက်တစ်ရွက်ပဲ သုံးရင်တောင်

your book would be 145 miles thick,

ခင်ဗျားစာအုပ်က ၁၄၅ မိုင်လောက် ထူသွားပြီး

more than half the distance

နိုင်ငံတကာ အာကာသစခန်း ရဲ့

to the international space station.

ထက်ဝက်ကျော် အကွာအဝေးလောက် ရှိသွားပါမယ်

The story of the 3.2 million year-old

နှစ်ပေါင်း ၃.၂ သန်းက လူစီ ခေါ် ဩစတြေးလျ

Australopithecine fossil known as Lucy

လူတူ မျိုးစိတ်ရုပ်ကြွင်း Australopithecine fossil

would be found on the 144th mile,

အကြောင်းကို စာအုပ် အဆုံးမှ ပေ ၅၀၀ ကျော် အကွာအဝေးပဲရှိတဲ့

just over 500 feet from the end of the book.

၁၄၄ မိုင် မှာ တွေ့ရပါလိမ့်မယ်

The United States of America's Declaration of Independence

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုရဲ့ လွတ်လပ်ရေး ကြေညာစာတမ်းကိုတော့

would be signed in the last half-inch.

နောက်ဆုံးကျန်တဲ့ လက်မဝက်အတွင်း လက်မှတ်ထိုးမှာဖြစ်တယ်

Or if we compared geologic time

တစ်နည်းက ဘူမိသက်တမ်းကို အမျိုးသမီးတစ်ဦးရဲ့

to a woman stretching her arms

ဆန့်တန်းထားတဲ့လက်

to a span of six feet,

အရှည် ၆ ပေနဲ့ နှိုင်းယှဉ်ကြည့်ရင်

the simple act of filing her nails

သူမရဲ့ သာမန်လက်သည်းတိုက်တဲ့ လုပ်ရပ်လေးက

would wipe away all of recorded human history.

မှတ်တမ်းတင်ထားတဲ့ လူ့သမိုင်းအားလုံးကို ဖျက်ပစ်လိုက်နိုင်ပါတယ်။

Finally, let's imagine the history of the Earth as your life:

နောက်ဆုံးအနေနဲ့ ကမ္ဘာမြေရဲ့သမိုင်းကို ခင်ဗျားဘ၀နဲ့ စိတ်ကူးကြည့်ပါစို့

from the moment you're born

မွေးကင်းစ မှ

to your first day of high school.

အထက်တန်းကျောင်း စတက်တဲ့ နေ့ အထိပေါ့

Your first word,

ခင်ဗျားရဲ့ ပထမ စကားလုံး

first time sitting up,

စ ထိုင်ချိန်၊

and first time walking

လမ်းစလျှောက်ချိန်.. ဒီအားလုံးက

would all take place while life on Earth

ကမ္ဘာ့သက်ရှိတွေ ဧကဆဲလ် ဇီ၀ရုပ်အဆင့်ပဲ

was comprised of single-celled organisms.

ရှိသေးတဲ့ အချိန်မှာ ဖြစ်ပျက်မှာပါ

In fact, the first multicellular organism

တကယ်တော့ ပထမဆုံးသော ဗဟုဆဲလ် ဇီ၀ရုပ်တွေဟာ

wouldn't evolve until you were 12 years old

ခင်ဗျား ၁၂နှစ်သားအရွယ် Grade 7 စတက်ချိန်

and starting 7th grade,

သိပ္ပံဆရာက ကျောင်းသားတွေကို

right around the time

ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်းတွေ

your science teacher is telling the class

ဖြစ်ပေါ်ပုံအကြောင်း

how fossils are formed.

ပြောပြနေချိန်လောက် အထိကို ပေါ်မလာသေးပါဘူး

The dinosaurs don't appear

ဒိုင်နိုဆောတွေက Grade 8

until three months into 8th grade

စတက်ပြီး သုံးလထိတောင် ပေါ်မလာသေးပဲ

and are soon wiped out right around spring break.

သိပ်မကြာခင် နွေဦးကျောင်းပိတ်ချိန် လောက်မှာ မျိုးတုန်းကုန်ပါတယ်

Three days before 9th grade begins,

Grade 9 မစခင် သုံးရက်အလို

when you realize summer is over

နွေရာသီကုန်လို့

and you need new school supplies,

စာရေးကိရိယာ အသစ်တွေလိုချိန်မှာ

Lucy, the Australopithecine, is walking around Africa.

လူစီလို့ခေါ် တဲ့ ဩစတြေးလျ လူတူမျိုးစိတ်က အာဖရိကတိုက် တဝမ်း လျှောက်သွားနေပါပြီ

As you finish breakfast

ခင်ဗျား နံနက်စာ စားပြီး

and head outside to catch your bus

ကျောင်း မရောက်ခင် ၄၄ မိနစ်အလို

44 minutes before school,

ကျောင်းကို bus နဲ့သွားဖို့ ထွက်လာချိန်မှာ

the Neanderthals are going extinct throughout Europe.

ကျောက်ခေတ်လူသားတွေ ဥရောပတစ်လွှားမှာ ပျောက်ကွယ်စပြုနေပါပြီ

The most recent glacial period

အနီးဆုံး ရေခဲခေတ်က

ends as your bus drops you off

အတန်းမစခင် ၁၆ မိနစ်အလို

16 minutes before class.

bus ပေါ်က ဆင်းချိန်မှာ အဆုံးသတ်သွားပါပြီ

Columbus sets sail 50 seconds before class

အတန်းမစခင် စက္ကန့် ၅၀ အလို ခင်ဗျားရဲ့စာသင်ခန်းကို ရှာနေချိန်မှာ

as you're still trying to find the right classroom.

ကိုလံဘတ်က ရွက်လွှင့်တာပါ

The Declaration of Independence is signed

လွတ်လပ်ရေး ကြေညာစာတမ်းကို

28 seconds later

နောက် ၂၈ စက္ကန့်အကြာ ထိုင်ခုံလွတ်ကို

as you look for an empty seat.

ခင်ဗျား ရှာချိန်မှာ လတ်မှတ်ထိုးပါတယ်

And you were born 1.3 seconds before the bell rings.

ခေါင်းလောင်းသံ မမြည်ခင် ၁.၃ စက္ကန့်အလိုမှာ ခင်ဗျားကိုမွေးတာပါ

So, you see, the Earth is extremely,

ဒီတော့ ကမ္ဘာမြေကြီးဟာ လူတွေနဲ့ယှဉ်ရင်

unbelievably old

မယုံနိုင်ဖွယ်ရာ အရမ်းကို

compared to us humans

အိုမင်းပြီး၊ ကျုပ်တို့လူတွေက

with a fossil record

ရုပ်ကြွင်းမှတ်တမ်းတစ်ခုကနေ

hiding incredible stories to tell us about the past

ဖုံးကွယ်နေတဲ့ မယုံနိုင်စရာ အတိတ်နဲ့ ဖြစ်နိုင်မဲ့ အနာဂတ်

and possibly the future as well.

တွေကို ပြောပြနိုင်ပါသေးတယ်

But in the short time we've been here,

ဒါပေမဲ့ ကျုပ်တို့ရှိနေတဲ့ တခဏလေးမှာ

we've learned so much

အများကြီး လေ့လာခဲ့ရပြီး

and will surely learn more

သိပ်မကြာခင် ဘူမိသက်တမ်းအတွင်း

over the next decades and centuries,

နောင် ဆယ်စုနှစ်တွေ၊ ရာစုနှစ်တွေ သာမက

near moments in geological time.

သေချာပေါက် ထပ်လေ့လာ တွေ့ရှိကြပေလိမ့်ဦးမှာပါ