The rise and fall of the Mughal Empire - Stephanie Honchell Smith

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

It’s 1526 in what is now Northern India,

အချိန်က အိန္ဒိယမြောက်ပိုင်းမှာ ၁၅၂၆ ခုနှစ်ဖြစ်ပြီး

and Sultan Ibrahim Lodhi is about to face off against a prince

ပသီဘုရင် အီဘရာဟင် လော့ဒဟီဟာ အာရှ အလယ်ပိုင်း၊ ဇဟီရုဒ်ဒင် မိုဟာမက် ဘာဘာကနေ

from Central Asia, Zahiruddin Muhammad Babur.

ဆင်းသက်လာတဲ့ မင်းသားတစ်ပါးနဲ့ ရင်ဆိုင်ရတော့မှာပါ

To quash the threat, the Sultan brings his war elephants to battle.

ခြိမ်းခြောက်မှုကိုချေမှုန်းဖို့ ပသီဘုရင်က သူ့ တိုက်ဆင်တွေကို စစ်ထိုးဖို့ ခေါ်လာတယ်။

But it’s said that the explosions of Babur’s cannons and muskets

ဒါပေမဲ့ ဘာဘာရဲ့ အမြောက်တွေနဲ့ သေနတ်တွေရဲ့ ပေါက်ကွဲမှုတွေက ဆင်တွေကို

startled the elephants and they trampled the Sultan’s own army.

ထိတ်လန့်စေပြီး ဆင်တွေက ပသီဘုရင် ပိုင်တဲ့ စစ်တပ်ကိုပဲ နင်းခြေခဲ့တယ်လို့ ဆိုကြတယ်။

Babur had long harbored ambitions of building his own empire.

ဘာဘာဟာ အင်ပါယာကို တည်ဆောက်ဖို့ ရည်မှန်းချက်တွေကို တေးထားခဲ့တာ ကြာပါပြီ။

Though he was descended from some of the world’s most successful conquerors,

ဘာဘာဟာ ကမ္ဘာ့ အအောင်မြင်ဆုံး အောင်နိုင်သူတချို့ကနေ ဆင်းသက်လာခဲ့ပေမဲ့၊

he struggled to gain a foothold

အာရှ အလယ်ပိုင်းက ရည်မှန်းချက်ကြီးတဲ့

among the many ambitious princes in Central Asia.

တခြား.မင်းသားတွေအများအပြား အကြားမှာ ခြေကုပ်ရဖို့ ရုန်းကန်ခဲ့တယ်။

ဒါကြောင့် သူ့အာရုံစိုက်မှုကို အိန္ဒိယဆီ လှည့်ခဲ့တယ်၊

So he turned his attention to India,

where his descendants stayed and built the Mughal Empire,

အဲဒီမှာ သူ့သားစဉ်မြေးဆက်တွေ နေထိုင်ပြီး မဂို အင်ပါယာကို တည်ဆောက်ခဲ့တယ်။

one of the wealthiest and most powerful states in the early modern world

အစောပိုင်း ခေတ်သစ်ကမ္ဘာမှာ ချမ်းသာဆုံးနဲ့ အာဏာအရှိဆုံး နိုင်ငံတွေထဲက

and home to nearly a quarter of the global population.

တစ်နိုင်ငံ၊ ကမ္ဘာချီလူဦးရေရဲ့ လေးပုံတစ်ပုံနီးပါးရဲ့ နေအိမ်ပါ။

Babur died just four years after that fateful battle,

ဒီကြမ္မာငင်တဲ့ တိုက်ပွဲအပြီး လေး နှစ် အကြာမှာ ဘာဘာ သေဆုံးခဲ့ပေမဲ့

but his own memoirs and the work of his descendants

သူ့မှတ်တမ်းတွေနဲ့ သူ့သားစဉ်မြေးဆက်တွေရဲ့ လုပ်ဆောင်မှုက

immortalized him in colorful fashion.

အရောင်စုံတဲ့ ဟန်ပန်နဲ့ သူ့ကို မော်ကွန်းထိုးပေးခဲ့တယ်။

His daughter, Gulbadan, recalled in her own memoir how Babur—

သူ့သမီး ဂူလ်ဘာဒန်က မကြာသေးမီက ဘာဘာ အရက်သောက်တာကို စွန့်လွှတ်ခဲ့ပုံကို

having recently given up drinking—

သူ့မှတ်တမ်းကနေ ပြန်အမှတ်ရမိတယ်၊

filled a newly-constructed pool with lemonade rather than wine.

အသစ် တည်ဆောက်ထားတဲ့ ရေကူးကန်ကို ဝိုင်အစား ရှောက်ရည်နဲ့ ဖြည့်ခဲ့တာပါ။

His grandson, Akbar, commissioned exquisite miniature paintings

သူ့ရဲ့မြေး ၊ အက္ကဘာက ဘာဘာရဲ့ ဇာတ်လမ်းတွေ အကြောင်း လက်ရာမြောက်တဲ့ ပန်းချီကား

of Babur’s stories—

အသေးစားတွေကို လုပ်ခိုင်းခဲ့တယ်၊

one depicted the empire’s founder riding through his camp,

တစ်ခုက သူ့စခန်းကို ဖြတ် စီးရင်း မြင်းပေါ်မှာ မူးပြီး ပုံလျက်သားကျနေတဲ့

drunkenly slumped over his horse.

အင်ပါယာ တည်ထောင်သူကို သရုပ်ဖော် ထားတာပါ။

It was Akbar who consolidated Mughal power.

မဂို အာဏာကို ပေါင်းစည်းပေးခဲ့တာက အက္ကဘာပါ။

He established protections for peasants—

သူက လယ် သမားတွေအတွက် အကာအကွယ်တွေကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး

which in turn increased their productivity and generated more tax revenue—

တစ်ပြန်တစ်လှည့်အနေနဲ့ ထုတ်လုပ်မှုကို တိုးမြှင့်ခဲ့ပြီး အခွန်တွေ ပိုရရှိကာ

and embarked on military campaigns to expand Mughal territory.

မဂို နယ်မြေ တိုးချဲ့ဖို့ စစ်ရေး လှုပ်ရှား မှုတွေကို စတင်ခဲ့တယ်။

Princes who swore allegiance to him were rewarded,

သူ့ကိုသစ္စာခံတဲ့ မင်းသားတွေကို ဆုလာဘ်ပေးပေမဲ့၊

while he made brutal examples of those who resisted,

ခုခံတွန်းလှန်သူတွေကို ရက်စက်တဲ့ နမူနာတွေ လုပ်ခဲ့ပြီး

killing them and many of their subjects.

သူတို့နဲ့ သူတို့ရဲ့ လက်အောက်ခံ များစွာကို သတ်ဖြတ်ခဲ့တယ်။

His conquests opened access to port cities on the Indian Ocean,

သူ့အောင်ပွဲတွေက အိန္ဒိယ သမုဒ္ဒရာက ဆိပ်ကမ်းမြို့တွေဆီ ဝင်ခွင့်ဖွင့်ပေးခဲ့တယ်၊

which connected the Mughals to Arab, Chinese, Ottoman, and European traders,

ဒါက မဂိုတွေကို အာရပ်၊တရုတ်၊ အော်တိုမင်၊ ဥရောပ ကုန်သည်တွေနဲ့ ဆက်သွယ်မိစေပြီး ၊

bringing in incalculable wealth,

အမေရိကကနေ ငွေထည်နဲ့ ကောက်ပဲသီးနှံသစ်တွေ

including silver and new crops from the Americas.

အပါအဝင် မရေတွက် နိုင်တဲ့ ကြွယ်ဝမှုတွေကို ယူဆောင်ပေးခဲ့တယ်။

As the Muslim ruler of a diverse, multiethnic empire,

ကွဲပြားတဲ လူမျိုးစုံရှိတဲ့ အင်ပါယာရဲ့ မွတ်စလင် အုပ်ချုပ်သူအနေနဲ့

Akbar worked to create internal cohesion by appointing members

အက္ကဘာဟာ ဟိန္ဒူ လူများစုဝင်တွေကို အစိုးရအတွင်းက ရာထူးမြင့်တွေမှာ ခန့်အပ်တာ၊

of the Hindu majority to high positions in his government,

ဟိန္ဒူသတို့သမီးတစ်ယောက်နဲ့ လက်ထပ်တာ၊ ရှေးခေတ် အိန္ဒိယ ကဗျာရှည်

marrying a Hindu bride,

“မဟာဘာရတ္တ”ကို ဘာသာပြန်ထားတဲ့

and distributing translated copies of the “Mahabharata,”

မိတ္တူတွေကို သူ့ရဲ့ မွတ်စလင် ဆွေကြီးမျိုးကြီးတွေဆီ

an ancient Indian epic poem, to his Muslim nobles.

ဖြန့်ဝေတာတွေနဲ့ ပြည်တွင်း စည်းလုံးမှုကို ဖန်တီးဖို့ လုပ်ခဲ့တယ်။

Akbar also hosted lively religious debates where Sunni and Shia Muslims,

အက္ကဘာဟာ ဆွန်နီနဲ့ ရှီယာ မွတ်စလင်တွေ၊ ဟိန္ဒူ၊ဂျိန်း၊ဇော်ရိုအာစထရီယန်တွေရှိရာမှာ

Hindus, Jains, Zoroastrians,

တက်ကြွတဲ့ ဘာသာရေး ဆွေးနွေးပွဲတွေကိုလည်း ကျင်းပပေးပြီး

and the newly arrived Portuguese Jesuit missionaries

အသစ် ရောက်ရှိလာတဲ့ ပေါ်တူဂီ ယေရှု ခရစ်ယာန် သာသနာပြုတွေရဲ့ ယုံကြည်ရာ

defended the merits of their respective faiths.

အသီးသီးရဲ့ ကောင်းမြတ်မှုတွေကို ကာကွယ်ပေးခဲ့တယ်။

While most participants viewed this as an intellectual exercise,

တက်ရောက်သူ အများစုက ဒါကို ဉာဏ်အလေ့အကျင့် တစ်ခုအဖြစ် ရှုမြင်ကြပေမဲ့၊

Portuguese missionaries were disappointed by their failure to convert Akbar.

ပေါ်တူဂီ သာသနာပြုတွေက အက္ကဘာကို ဘာသာ မပြောင်းနိုင်တာကြောင့် စိတ်ပျက်ခဲ့ကြတယ်။

The Mughals built architectural masterpieces

မဂိုတွေဟာ တာ့ဂျ် မဟာနဲ့ ခံတပ်နီလိုမျိုး

such as the Taj Mahal and the Red Fort,

ဗိသုကာ လက်ရာမွန်တွေကို တည်ဆောက်ခဲ့ကြတယ်၊

a palace three kilometers around, that housed 50,000 people

လူပေါင်း ၅၀,၀၀၀ ကို အိမ်နေရာပေးထားပြီး ခမ်းနားထည်ဝါတဲ့

and contained the magnificent gold and jewel-encrusted Peacock Throne.

ရွှေနဲ့ကျောက်မျက်ရတနာတွေ စီခြယ်ထားတဲ့ ဥဒေါင်း ပလ္လင်ပါတဲ့ နန်းတော်တစ်ခုပါ။

Just the throne took seven years to construct.

ပလ္လင်တစ်ခုတည်းကို တည်ဆောက်ဖို့ ခုနစ်နှစ် ကြာခဲ့တယ်။

During its first 180 years, the Mughals had only six rulers,

ပထမ အနှစ် ၁၈၀ အတွင်း မဂိုတွေမှာ အုပ်စိုးသူ ခြောက်ယောက်သာရှိခဲ့ပြီး

which contributed to the empire’s stability.

ဒါက အင်ပါယာရဲ့ တည်ငြိမ်မှုကို ထောက်ပံ့ပေးခဲ့တာပါ။

When the fourth emperor, Jahangir,

စတုတ္ထ ဧကရာဇ် ဂျာဟန်ဂါက

struggled with alcohol and opioid addiction,

အရက်၊ ဘိန်းစွဲနေတာနဲ့ ရုန်းကန်ရတဲ့အခါ၊

his wife, Nur Jahan, took the reins as co-ruler.

သူ့ဇနီး နူရ် ဂျာဟန်က တွဲဖက်အုပ်ချုပ်သူ အဖြစ် တာဝန်တွေကို ယူခဲ့တယ်။

သစ္စာဖောက် ဗိုလ်ချုပ်တစ်ဦးက အာဏာသိမ်းဖို့ ကြိုးပမ်းမှုမှာ သူ့ခင်ပွန်းကို ဖမ်းဆီးတော့

When a traitorous general captured her husband in an attempted coup,

she negotiated his release and rallied the army to stop the rebellion.

သူက လွတ်မြောက်ရေးကို ညှိနှိုင်းပြီး ပုန်ကန်မှု ရပ်တန့်ဖို့ တပ်ကို စုစည်းတယ်။

She once led a hunting party to track down a tiger that was terrorizing a village,

သူက တစ်ခါက ရွာကို ခြောက်လှန့်တဲ့ ကျားကို ခြေရာခံဖို့ အမဲလိုက်အဖွဲ့ကို ဦးဆောင်သူပါ၊

leading one poet to write:

အထင်ကရ ကဗျာဆရာ တစ်ယောက်က ရေးသားခဲ့တာက

“Though Nur Jahan be in form of a woman/ In the ranks of men she’s a tiger-slayer.”

” နူရ် ဂျာဟန်၊ အမျိုးသမီး အသွင်ရှိသော်လည်း အမျိုးသား အဆင့်တွေမှာ ကျားနိုင်သူပါ“တဲ့။

Following the death of the sixth emperor, Aurangzeb, in 1707,

ဆဋ္ဌမ ဧကရာဇ်၊ အိုရန်ဇက်ဘ် ကွယ်လွန်ပြီးနောက် ၁၇၀၇ ခုနှစ်မှာ

seven emperors took the throne over the next 21 years.

သတ္တမ ဧကရာဇ်က နောင် ၂၁ နှစ်အတွင်း ရာဇပလ္လင်ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့တယ်။

These frequent transitions of power reflected

ဒီမကြာခဏ အာဏာ အပြောင်းအလဲတွေက

the larger political, economic, social, and environmental crises

၁၈ ရာစု တစ်လျှောက် အင်ပါယာကို ဒုက္ခပေးတဲ့ ပိုကြီးမားတဲ့ နိုင်ငံရေး၊ စီးပွားရေး၊

that plagued the empire throughout the 18th century.

လူမှုရေးနဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ အကျပ်အတည်းတွေကို ထင်ဟပ်ခဲ့တယ်။

In response to this turmoil,

ဒီမငြိမ်မသက်မှုကို တုံ့ပြန်တဲ့အနေနဲ့

regional leaders started refusing to pay taxes and broke away from Mughal control.

ဒေသခံ ခေါင်းဆောင်တွေက အခွန်ဆောင်ဖို့ငြင်း ဆိုကာ မဂို ထိန်းချုပ်မှုကနေ ခွဲထွက်ခဲ့တယ်။

The British East India Company offered military support to these regional rulers,

ဗြိတိသျှ အရှေ့ အိန္ဒိယ ကုမ္ပဏီက ဒီဒေသန္တရ အုပ်ချုပ်သူတွေကို စစ်ရေး ထောက်ပံ့ခဲ့တယ်၊

which in turn increased the company's political influence,

ဒါက ကုမ္ပဏီရဲ့ နိုင်ငံရေး လွှမ်းမိုးမှုကို တိုးမြှင့်ပေးပြီး

enabling it to eventually take direct control of Bengal,

နောက်ဆုံး အိန္ဒိယထဲက အချမ်းသာဆုံး ဒေသတစ်ခုဖြစ်တဲ့ ဘင်္ဂလားကို

one of the wealthiest regions in India.

တိုက်ရိုက် ထိန်းချုပ်မှု ရယူနိုင်စေခဲ့တယ်။

By the 19th century, the East India Company had massive political influence

၁၉ ရာစု အရောက်မှာ အရှေ့ အိန္ဒိယ ကုမ္ပဏီက ကြီးမားတဲ့ နိုင်ငံရေး သြဇာရှိခဲ့ပြီး

and a large standing army, which included Indian troops.

အိန္ဒိယစစ်တပ်တွေပါဝင်တဲ့ ကြီးမားတဲ့ အမြဲတမ်း စစ်တပ်တစ်တပ် ရှိခဲ့တယ်။

When these troops revolted in 1857,

၁၈၅၇ ခုနှစ်မှာ ဗြိတိသျှတပ်တွေကို မောင်းထုတ်ပြီး

aiming to force out the British and restore Mughal influence,

မဂိုသြဇာကို ပြန်လည်ထူထောင်ဖို့ ရည်ရွယ်တဲ့ စစ်တပ်တွေက ပုန်ကန်တဲ့အခါ၊

the British government intervened,

ဗြိတိသျှအစိုးရက ဝင်ဖြန်ဖြေခဲ့တယ်၊

replacing company rule with direct colonial rule,

ကုမ္ပဏီ အုပ်ချုပ်ရေးကို ကိုလိုနီ အုပ်ချုပ်ရေးနဲ့ အစားထိုးကာ

deposing the last Mughal emperor and sending him into exile.

နောက်ဆုံး မဂို ဧကရာဇ်ကို ဖြုတ်ချကာ ပြည်နှင်ဒဏ်ပေးလိုက်တယ်။

And so, over three centuries after its founding,

ဒီလိုနဲ့ တည်ထောင်ပြီး ရာစုနှစ် သုံးစုကျော်အကြာမှာ

မဂို အင်ပါယာ အဆုံးသတ်သွားခဲ့တယ်။

the Mughal Empire came to an end.