The rise and fall of the Mughal Empire - Stephanie Honchell Smith

Translator: Vi Trần Reviewer: 24 Anh

It’s 1526 in what is now Northern India,

Năm 1526, ở vùng đất mà ngày nay là miền bắc Ấn Độ,

and Sultan Ibrahim Lodhi is about to face off against a prince

Quốc vương Ibrahim Lodhi sắp đối đầu với một vị hoàng tử từ Trung Á,

from Central Asia, Zahiruddin Muhammad Babur.

Hoàng tử Zahiruddin Muhammad Babur.

To quash the threat, the Sultan brings his war elephants to battle.

Để dập tắt mối đe dọa, Quốc vương mang những con voi chiến ra chiến trường.

But it’s said that the explosions of Babur’s cannons and muskets

Nhưng tương truyền rằng tiếng nổ của đại bác và súng hỏa mai của Babur

startled the elephants and they trampled the Sultan’s own army.

khiến đàn voi giật mình

và chúng giẫm lên chính đội quân của Quốc vương.

Babur had long harbored ambitions of building his own empire.

Babur từ lâu đã nuôi dưỡng tham vọng xây dựng đế chế của riêng mình.

Though he was descended from some of the world’s most successful conquerors,

Mặc dù ngài là hậu duệ của những nhà chinh phục giỏi nhất thế giới,

he struggled to gain a foothold

nhưng lại chật vật tìm chỗ đứng

among the many ambitious princes in Central Asia.

giữa nhiều hoàng tử tham vọng khác ở Trung Á.

So he turned his attention to India,

Nên ngài đã chuyển sự chú ý sang Ấn Độ,

where his descendants stayed and built the Mughal Empire,

nơi con cháu của ngài ở lại và xây dựng Đế quốc Mô-gôn,

one of the wealthiest and most powerful states in the early modern world

một trong những đế chế giàu có và hùng mạnh nhất trong thời kỳ tiền hiện đại

and home to nearly a quarter of the global population.

và là nơi sinh sống của gần một phần tư dân số thế giới.

Babur died just four years after that fateful battle,

Babur qua đời chỉ bốn năm sau trận chiến định mệnh đó,

but his own memoirs and the work of his descendants

nhưng cuốn hồi ký của ngài và các tác phẩm của các hậu duệ

immortalized him in colorful fashion.

đã giúp ngài sống mãi một cách thật huy hoàng.

His daughter, Gulbadan, recalled in her own memoir how Babur—

Con gái của ngài, Gulbadan, hồi tưởng lại trong quyển hồi kí của mình

having recently given up drinking—

về Babur - người mới cai rượu,

filled a newly-constructed pool with lemonade rather than wine.

đã đổ đầy nước chanh vào bể bơi mới xây thay vì rượu.

His grandson, Akbar, commissioned exquisite miniature paintings

Cháu trai của ngài, Akbar, đã đặt vẽ những bức tranh thu nhỏ tinh xảo

of Babur’s stories—

kể về những câu chuyện của Babur.

one depicted the empire’s founder riding through his camp,

Có chuyện kể rằng người dựng nên đế chế cưỡi ngựa qua doanh trại của mình,

drunkenly slumped over his horse.

say khướt nên ngã gục trên lưng ngựa.

It was Akbar who consolidated Mughal power.

Chính Akbar là người đã thống nhất sức mạnh của đế quốc Mô-gôn.

He established protections for peasants—

Ngài thiết lập chính sách bảo vệ nông dân,

which in turn increased their productivity and generated more tax revenue—

từ đó giúp tăng năng suất nông nghiệp và tạo ra nhiều doanh thu thuế

and embarked on military campaigns to expand Mughal territory.

và triển khai các chiến dịch quân sự để mở rộng lãnh thổ của Mô-gôn.

Princes who swore allegiance to him were rewarded,

Các hoàng tử đã thề sẽ trung thành với ngài đều được ban thưởng,

while he made brutal examples of those who resisted,

trong khi những kẻ chống đối sẽ nhận hình phạt tàn bạo để làm gương,

killing them and many of their subjects.

họ và những người thân cận sẽ bị giết.

His conquests opened access to port cities on the Indian Ocean,

Các cuộc chinh phạt của ngài đã mở đường đến các thành phố cảnh ở Ấn Độ Dương,

which connected the Mughals to Arab, Chinese, Ottoman, and European traders,

kết nối người Mô-gôn với người Ả Rập, người Trung Quốc,

người Ottoman và các thương nhân ở Châu Âu,

bringing in incalculable wealth,

mang lại của cải không kể xiết,

including silver and new crops from the Americas.

bao gồm cả bạc và các giống cây trồng mới từ Châu Mỹ.

As the Muslim ruler of a diverse, multiethnic empire,

Là một nhà cai trị theo đạo Hồi của một đế chế đa dạng, đa sắc tộc,

Akbar worked to create internal cohesion by appointing members

Akbar cố gắng tạo sự liên kết nội bộ bằng việc bổ nhiệm các thành viên

of the Hindu majority to high positions in his government,

phần lớn thuộc Ấn Độ giáo vào các chức vụ cao trong bộ máy nhà nước,

marrying a Hindu bride,

cưới một cô dâu theo Ấn Độ giáo,

and distributing translated copies of the “Mahabharata,”

và phân phát các bản dịch của sử thi “Mahabharata,”

an ancient Indian epic poem, to his Muslim nobles.

một bài thơ sử thi Ấn Độ cổ đại, cho các quý tộc Hồi giáo của mình.

Akbar also hosted lively religious debates where Sunni and Shia Muslims,

Akbar cũng tổ chức các buổi tranh luận tôn giáo sôi nổi

nơi mà người Hồi giáo Sunni và Shia,

Hindus, Jains, Zoroastrians,

người theo Ấn Độ giáo, Kỳ Na giáo, Hỏa giáo

and the newly arrived Portuguese Jesuit missionaries

và các nhà truyền giáo Dòng Tên ở Bồ Đào Nha mới đến

defended the merits of their respective faiths.

sẽ lần lượt biện hộ cho giá trị đức tin của mình.

While most participants viewed this as an intellectual exercise,

Trong khi hầu hết người tham gia xem đây như buổi trao dồi kiến thức,

Portuguese missionaries were disappointed by their failure to convert Akbar.

các nhà truyền giáo Bồ Đào Nha lại thất vọng vì không thể cải đạo cho Akbar.

The Mughals built architectural masterpieces

Người Mô-gôn đã xây dựng được các kiệt tác kiến trúc

such as the Taj Mahal and the Red Fort,

như Đền Taj Mahal và Pháo đài Đỏ,

a palace three kilometers around, that housed 50,000 people

một cung điện trải dài khoảng ba ki-lô-mét và chứa được 50.000 người

and contained the magnificent gold and jewel-encrusted Peacock Throne.

và chứa Ngai Chim Công bằng vàng, nạm ngọc lộng lẫy.

Just the throne took seven years to construct.

Chỉ riêng chiếc ngai đã tốn bảy năm để đúc nên.

During its first 180 years, the Mughals had only six rulers,

Trong 180 năm đầu tiên, người Mô-gôn chỉ có sáu nhà cai trị,

which contributed to the empire’s stability.

điều này đóng góp cho sự bền vững của đế chế.

When the fourth emperor, Jahangir,

Khi hoàng đế thứ tư, Jahangir,

struggled with alcohol and opioid addiction,

chật vật với chứng nghiện rượu và thuốc phiện,

his wife, Nur Jahan, took the reins as co-ruler.

vợ của ngài, Nur Jahan, lên nắm quyền đồng cai trị.

When a traitorous general captured her husband in an attempted coup,

Khi một vị tướng tạo phản, bắt chồng nàng trong một cuộc đảo chính,

she negotiated his release and rallied the army to stop the rebellion.

nàng thương lượng thả chồng mình

và tập hợp quân đội để đàn áp cuộc nổi loạn.

She once led a hunting party to track down a tiger that was terrorizing a village,

nàng từng dẫn đầu một nhóm săn bắn để truy tìm con hổ đang đe dọa ngôi làng,

leading one poet to write:

từ đó, một nhà thơ đã viết:

“Though Nur Jahan be in form of a woman/ In the ranks of men she’s a tiger-slayer.”

“Mặc dù Nur Jahan có hình hài là nữ /

Trong hàng ngũ đàn ông, nàng mới là kẻ giết hổ.”

Following the death of the sixth emperor, Aurangzeb, in 1707,

Sau sự ra đi của vị hoàng đế thứ sáu Aurangzeb, vào năm 1707,

seven emperors took the throne over the next 21 years.

bảy vị hoàng đế thay nhau lên ngôi trong suốt 21 năm sau đó.

These frequent transitions of power reflected

Việc chuyển giao quyền lực thường xuyên đã phản ánh

the larger political, economic, social, and environmental crises

một cơn khủng hoảng lớn hơn về chính trị, kinh tế, xã hội và môi trường,

that plagued the empire throughout the 18th century.

điều đó đã gây khó khăn cho đế chế trong suốt thế kỷ 18.

In response to this turmoil,

Để đối phó với sự hỗn loạn này,

regional leaders started refusing to pay taxes and broke away from Mughal control.

các lãnh đạo khu vực từ chối đóng thuế

và tách khỏi sự kiểm soát của Mô-gôn.

The British East India Company offered military support to these regional rulers,

Công ty Đông Ấn của Anh đề nghị hỗ trợ quân sự cho các nhà cầm quyền khu vực này,

which in turn increased the company's political influence,

từ đó làm tăng ảnh hưởng chính trị của Công ty,

enabling it to eventually take direct control of Bengal,

mở đường cho toàn quyền kiểm soát trực tiếp vùng Bengal,

one of the wealthiest regions in India.

một trong những vùng giàu có nhất của Ấn Độ.

By the 19th century, the East India Company had massive political influence

Vào thế kỷ 19, Công ty Đông Ấ đã có được ảnh hưởng chính trị to lớn

and a large standing army, which included Indian troops.

và một đội quân thường trực lớn, trong đó có quân đội Ấn Độ.

When these troops revolted in 1857,

Khi những đội quân này nổi dậy vào năm 1857,

aiming to force out the British and restore Mughal influence,

nhằm đánh đuổi người Anh và khôi phục ảnh hưởng của đế quốc Mô-gôn,

the British government intervened,

chính phủ Anh đã can thiệp,

replacing company rule with direct colonial rule,

thay thế chế độ công ty bằng chế độ thực dân trực tiếp,

deposing the last Mughal emperor and sending him into exile.

phế truất hoàng đế Mô-gôn cuối cùng và đưa ngài đi lưu vong.

And so, over three centuries after its founding,

Và như vậy, hơn ba thế kỷ sau khi thành lập,

the Mughal Empire came to an end.

Đế quốc Mô-gôn hoàn toàn sụp đổ.