How atoms bond - George Zaidan and Charles Morton

Translator: Tun Lin Aung + 1 Reviewer: sann tint

Most atoms don't ride solo,

အက်တမ်အများစုက တကိုယ်တော် ခရီးမနှင်ကြပါ။

instead they bond with other atoms.

အဲဒီအစား အခြားသော အက်တမ်တွေနဲ့ ပေါင်းစည်းကြပါတယ်။

And bonds can form between atoms

ပြီးတော့ ဒြပ်စင်တူ အက်တမ်ချင်း၊

of the same element

(သို့) မျိုးကွဲဒြပ်စင်ရဲ့

or atoms of different elements.

အက်တမ်တွေ ကြား၌ စည်းနှောင်မှုတွေ ဖြစ်နိုင်တယ်

You've probably imagined bonding as a tug of war.

ဓာတ်စည်းနှောင်ခြင်းကို လွန်ဆွဲပွဲလို စိတ်ကူးကြည့်နိုင်ပါတယ်။

If one atom is really strong,

အကယ်၍ အက်တမ်တစ်လုံးက တကယ် အားကောင်းရင်

it can pull one or more electrons

တခြား အက်တမ်က အီလက်ထရွန်ကို တစ်လုံးထက်မက၊

off another atom.

ပိုပြီး ဆွဲယူနိုင်ပါတယ်။

Then you end up with one negatively charged ion

အဲဒီနောက် အက်တမ်တစ်လုံးက လျှပ်မဓာတ်ဆောင် ionနဲ့ အခြားတစ်လုံးက

and one positively charged ion.

လျှပ်ဖိုဓာတ်ဆောင် ion အဖြစ် ပွဲသိမ်းကြပါတယ်။

And the attraction between these opposite charges

ပြီးတော့ ဒီ ဆန့်ကျင်ဘက် လျှပ်စစ်ဓာတ် တွေကြား ဆွဲငင်ခြင်းကို

is called an ionic bond.

လျှပ်စစ်စည်း၊ Ionic Bond ခေါ်ပါတယ်။

This is the kind of sharing

ဒီ ပေးဝေမှု အမျိုးအစားက

where you just give away your toy to someone else

သင်ဟာ သင့်အရုပ်ကို အခြားတစ်ဦးထံ ပေးလိုက်ရုံနဲ့

and then never get it back.

ဒီအရုပ်ကို ဘယ်တော့မှ ပြန်မရသလိုပါပဲ။

Table salt, sodium chloride,

ဆားပွဲတင်ဆား ခေါ် Sodium Chlorideကို

is held together by ionic bonds.

Ionic Bondနဲ့ အတူတကွ စည်းနှောင်ထားပါတယ်။

Every atom of sodium gives up one electron

Sodium အက်တမ်တိုင်းက အီလက်ထရွန်တစ်လုံးကို

to every atom of chlorine,

Chlorine အက်တမ်းတိုင်းအား အပိုင်ပေးကာ

ions are formed,

Ionတွေ ဖွဲ့စည်းပါတယ်။

and those ions arrange themselves

ဒီ ionတွေက 3D အကွက်ထဲက lattice ခေါ်

in a 3D grid called a lattice,

ငြမ်းမှတ်တစ်ခုမှာ သူတို့ဘာသာသူတို့ နေရာချကြပါတယ်။

in which every sodium ion

အဲဒီမှာ Sodium ion တိုင်းကို

is bonded to six chloride ions,

Chlorine ion ခြောက်လုံးထိ ဓာတ်စည်းနှောင်ပြီး၊

and every chloride ion is bonded

Chlorine ion တိုင်းကိုလည်း Sodium ion

to six sodium ions.

ခြောက်လုံးထိ ဓာတ်စည်းနှောင်ကြပါတယ်။

The chlorine atoms never give

Chlorine အက်တမ်က Sodium အက်တမ်ရဲ့

the sodium atoms their electrons back.

အီလက်ထရွန်တွေကို ဘယ်တော့မှ ပြန်မပေးပါဘူး။

Now, these transactions aren't always so cut-and-dried.

အခု ဒီကိစ္စမျိုးက အမြဲတမ်း မူသေတော့ မမှတ်ယူနိုင်ပါ။

If one atom doesn't completely overwhelm the other,

အက်တမ်တစ်လုံးက အခြား အက်တမ်အပေါ် လွှမ်းမိုးခြင်း လုံး၀မရှိက

they can actually share each other's electrons.

တစ်လုံးက တစ်လုံးကို အီလက်ထရွန်တစ်လုံးစီ ဝေမျှနိုင်ပါတယ်။

This is like a pot luck

ဒါဟာ ဘုံထားလိုက်သလိုပါ

where you and a friend each bring a dish

ခင်ဗျားနဲ့ မိတ်ဆွေတစ်ဦး ဟင်းတစ်ပွဲစီ သယ်ပြီး

and then both of you share both dishes.

ခင်ဗျားတို့ နှစ်ဦး ဟင်းပွဲနှစ်ပွဲလုံးကို မျှစားသလိုပါ။

Each atom is attracted to the shared electrons

အက်တမ်တမ်တစ်လုံးစီက ၎င်းတို့ကြား မျှထားတဲ့

in between them,

အီလက်ထရွန်တွေကို ဆွဲငင်ကြတဲ့

and this attraction is called a covalent bond.

ဒီ ဆွဲငင်မှုကို ဖက်စပ်စည်း၊ Covalent Bond ခေါ်ပါတယ်။

The proteins and DNA in our bodies,

ဥပမာ၊ ကျုပ်တို့ ကိုယ်ခန္ဓာက Proteinနဲ့

for example,

DNA ဟာ

are held together largely by these covalent bonds.

ဒီ Covalent Bondနဲ့ အတူတကွ စည်းနှောင်ပါတယ်။

Some atoms can covalently bond

အချို့ အက်တမ်တွေက တခြား အက်တမ်

with just one other atom,

တစ်လုံးနဲ့၊ တခြားဟာတွေက အက်တမ်များစွာနဲ့

others with many more.

ဖက်စပ်သဘော ဓာတ်စည်းနိုင်ပါတယ်။

The number of other atoms

အက်တမ်တစ်လုံး စည်းနှောင်နိုင်တဲ့

one atom can bond with

တခြား အက်တမ်တွေရဲ့ အရေအတွက်က

depends on how its electrons are arranged.

၎င်းရဲ့ အီလက်ထရွန်တွေကို စီစဉ်ထားတဲ့ အပေါ်မူတည်ပါတယ်။

So, how are electrons arranged?

ဒီတော့ အီလက်ထရွန်ကို ဘယ်လို စီစဉ်ထားပါလဲ

Every atom of a pure, unbonded element

အရောအနှောကင်း၊ နှောင်စည်းမယ့် ဒြပ်စင်ရဲ့

is electrically neutral

အက်တမ်တိုင်းဟာ လျှပ်ပြယ်ပါ။

because it contains the same number

အကြောင်းမှာ နျူးကလိယပ်ကို

of protons in the nucleus

ဝန်းရံတဲ့ အီလက်ထရွန် ရှိတဲ့အတိုင်း

as it does electrons around the nucleus.

နျူးကလိယပ်ထဲမှာ ပရိုတွန်တွေက အရေအတွက်တူ ပါရှိလို့ပါ။

And not all of those electrons are available for bonding.

ဒီ အီလက်ထရွန်တွေ အားလုံးကိုတော့ ဓာတ်စည်းဖို့ရာ မလိုအပ်ပါ။

Only the outermost electrons,

နျူးကလိယပ်မှ အဝေးဆုံးပတ်လမ်း၌ရှိသော၊

the ones in orbitals furthest from the nucleus,

အမြင့်ဆုံး စွမ်းအင် ရှိသော၊ အပြင်ဘက် အကျဆုံးသော

the ones with the most energy,

အီလက်ထရွန်တွေကသာ

only those participate in bonding.

ဓာတ်စည်းခြင်း၌ ပါဝင်ပါတယ်။

By the way, this applies to ionic bonding too.

ဒါက Ionic Bond မှာလည်း အကျုံးးဝင်ကြောင်း စကားမစပ်ပြောပါရစေ။

Remember sodium chloride?

Sodium Chloride ကို မှတ်မိပါလား။

Well, the electron that sodium loses

Sodium ဆုံးရှုံးလိုက်တဲ့ အီလက်ထရွန်က

is the one furthest from its nucleus,

၎င်းရဲ့ နျူးကလိယပ်မှ အဝေးဆုံးရှိ အီလက်ထရွန်ပါ၊

and the orbital that electron occupies

ပြီးတော့ ၎င်းက Chlorine ထဲ ဝင်တဲ့အခါ

when it goes over to chlorine

ဒီ အီလက်ထရွန် နေရာယူတဲ့ပတ်လမ်းဟာ

is also the one furthest from its nucleus.

Chlorine နျူးကလိယပ်မှ အဝေးဆုံးမှာရှိတဲ့ ပတ်လမ်းမှာ ဖြစ်ပါတယ်။

But back to covalent bonding.

Covalent Bond ဓာတ်စည်းကို ပြန်သွားစို့။

Carbon has four electrons

Carbon မှာ ဓာတ်စည်းဖို့ လွတ်လပ်-

that are free to bond,

အီလက်ထရွန် လေးလုံး၊

nitrogen has three,

Nitrogen မှာ သုံးလုံးနဲ့

oxygen two.

Oxygen က နှစ်လုံးပါ။

So, carbon is likely to form four bonds,

ဒီတော့ Carbon က ဓာတ်စည်း လေးခု

nitrogen three,

Nitrogen သုံးခု

and oxygen two.

Oxygen နှစ်ခု ဖြစ်ဖို့များတယ်။

Hydrogen only has one electron,

Hydrogenက အီလက်ထရွန် တစ်လုံးပဲရှိတယ်

so it can only form one bond.

ဒီတော့ ဓာတ်စည်း တစ်ခုသာ ဖွဲ့နိုင်တယ်။

In some special cases,

အထူးကိစ္စရပ်တွေမှာ အက်တမ်တွေဟာ

atoms can form more bonds

သင် မျှော်လင့်တာထက် ပိုများတဲ့

than you'd expect,

ဓာတ်စည်းဖြစ်နိုင်ပေမဲ့

but they better have a really good reason to do so,

ဒီလိုလုပ်ဖို့ အကြောင်းပြချက် ကောင်းကောင်းရှိကြပါတယ်။

or things tend to fly apart.

သို့မဟုတ် အရာ၀တ္ထုတွေ ပဲ့ထွက်ကုန်မှာပါ။

Groups of atoms

တစ်ဖွဲ့နဲ့ တစ်ဖွဲ့

that share electrons covalently with each other

ပေးမျှစည်းနဲ့ အီလက်ထရွန်တွေမျှတဲ့ အက်တမ်

are called molecules.

အုပ်စုတွေကို Molecule ခေါ်ပါတယ်။

They can be small.

သူတို့က သေး နိုင်တယ်။

For example, every molecule of oxygen gas

ဥပမာ၊ Oxygen ဓာတ်ငွေ့ရဲ့ Moleculeတိုင်းကို

is made up of just two oxygen atoms

တစ်ခုနဲ့ တစ်ခု ဓာတ်စည်းထားတဲ့ Oxygen အက်တမ်ဟာ

bonded to each other.

နှစ်လုံးတည်းနဲ့ ပြုလုပ်ပါတယ်။

Or they could be really, really big.

တကယ့် ကြီးမားတာတွ​ေဖြစ်နိုင်တယ်။

Human chromosome 13 is just two molecules,

လူ့ ခရိုမိုဇုန်း ၁၃ ဟာ မော်လီကျူး နှစ်လုံးသာ ဖြစ်ပါတယ်။

but each one has over 37 billion atoms.

ဒါပေမဲ့ တစ်ခုစီမှာ အက်တမ်ပေါင်း ၃၇ ဘီလျှံကျော်ရှိပါတယ်

And this neighborhood,

ပြီးတော့ ဒီ အနီးအပါးက၊

this city of atoms,

ဒီ အက်တမ့်မြို့တော်ကို

is held together by the humble chemical bond.

သာမည ဓာတုဓာတ်စည်းနဲ့သာ အတူတကွ စည်းနှောင်ပါတယ်။