How to love, according to Rumi - Stephanie Honchell Smith

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Kanhaiya Verma

“A candle is made to become entirely flame.

“ဖယောင်းတိုင်တစ်တိုင်ကို မီးတောက်လုံးလုံး ဖြစ်လာအောင် ဖန်တီးထားတယ်။

In that annihilating moment it has no shadow.”

ဒီပျက်သုန်းစေတဲ့ အခိုက်အတန့်မှာ အရိပ်မရှိဘူး။”

According to legend, the renowned scholar, Jalaluddin Muhammad Rumi,

ဒဏ္ဍာရီအရ၊ နာမည်ကျော် ပညာရှင် ဂျလာလုဒ်ဒင် မိုဟာမက် ရူမီ ဟောပြောနေတုန်း၊

was giving a lecture when an older, disheveled man approached

ဖရိုဖရဲဖြစ်နေတဲ့ သက်ကြီးရွယ်အို တစ်ယောက်က ချဉ်းကပ်လာပြီး

and asked him the meaning of his academic books.

သူ့ရဲ့ ပညာရပ်ဆိုင်ရာစာအုပ်တွေရဲ့ အဓိပ္ပာယ်ကို မေးလိုက်တယ်။

Rumi didn’t know it yet, but this question and this man

ရူမီက ဒါကို မသိခဲ့သေးပေမဲ့၊ ဒီမေးခွန်းနဲ့ ဒီလူက

would change his life.

သူ့ဘဝကို ပြောင်းလဲပေးလိုက်မှာပါ။

Annoyed at the interruption, Rumi snapped,

အနှောင့်အယှက်ကြောင့် စိတ်အနှောင့်အယှက်ဖြစ်သွားတဲ့ ရူမီက

“They are something that you do not understand!”

“ဒါတွေက ခင်ဗျားနားမလည်တဲ့ အရာပဲ” ဆိုပြီး ခပ်မာမာပြောလိုက်တယ်။

Suddenly, the books caught fire.

ရုတ်တရက် စာအုပ်တွေ မီးလောင်သွားတယ်။

The man looked back at the astounded Rumi and simply replied:

ဒီလူက အံ့သြနေတဲ့ ရူမီကို ပြန်ကြည့်ပြီး “ခင်ဗျား နားမလည်နိုင်လောက်ဘူး”

“You couldn’t possibly understand.”

လို့ပဲ ပြန်ဖြေလိုက်တယ်။

The mysterious figure was Shams of Tabriz,

လျှို့ဝှက်ဆန်းကြယ်တဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်က ရူမီရဲ့ လောကအမြင်ကို

a charismatic Sufi mystic who would transform Rumi's worldview.

ပြောင်းလဲစေမယ့် သြဇာတိက္ကမရှိတဲ့ ဆူဖီ အသိထူးရနေတဲ့ ရှမ်းစ် တာဘရီဇ်ပါ။

Rumi, inspired by Shams’ teachings,

ရှမ်းစ်ရဲ့ သွန်သင်ချက်တွေက စေ့ဆော်တာခံရတဲ့ ရူမီဟာ

would go on to become one of the world’s most celebrated poets

တူရကီနဲ့ ပါရှန်းစကားပြော ကမ္ဘာတစ်ခွင်မှာ ယဉ်ကျေးမှုအမွေတွေ လွှမ်းမိုးတဲ့

and mystical philosophers,

ကမ္ဘာ့အကျော်ကြားဆုံး စာဆိုတွေနဲ့

whose cultural legacy looms large across Türkiye and the Persian-speaking world.

လျှို့ဝှက်ဆန်းကြယ်တဲ့ အတွေးအခေါ် ပညာရှင်တွေထဲက တစ်ယောက် ဖြစ်လာမှာပါ။

Rumi was born in 1207 near the Afghan city of Balkh,

ရူမီဟာ အာဖဂန်ရဲ့ ဘော်လ်ခ်မြို့အနီး ၁၂၀၇ ခုနှစ်မှာ မွေးဖွားခဲ့ပြီး

and as a child emigrated to Anatolia, where his father— a preacher and mystic—

ကလေးတည်းက အနာတိုလီယာကို ပြောင်းခဲ့ပြီး အဲဒီမှာ သူ့ဖခင် တရားဟောဆရာနဲ့ အသိထူးရသူက

hoped to secure a more prestigious position.

ပိုဂုဏ်သိက္ခာရှိတဲ့ ရာထူး ရယူဖို့ မျှော်လင့်ခဲ့တယ်။

By the time of Shams’ arrival,

ရှမ်းစ် ရောက်ရှိလာချိန်မှာ

Rumi was a well-respected scholar of Islamic law in the town of Konya.

ရူမီက ကိုနီယာမြို့က အများလေးစားတဲ့ အစ္စလာမ် ဥပဒေပညာရှင်တစ်ယောက်ပါ။

While he had been exposed to Sufism—

သူဟာ ဘုရားသခင်ရဲ့ ချစ်မေတ္တာကို တွေ့ကြုံတာအပေါ်

the mystical path within Islam, which focuses on experiencing God’s love—

အာရုံစိုက်တဲ့ အစ္စလာမ်ဘာသာ အတွင်းက ဆန်းကြယ်တဲ့လမ်း၊ ဆူဖီဝါဒနဲ့ထိတွေ့ခဲ့ပေမဲ့၊

he’d shown little interest in it.

သူက ဒါကို စိတ်ဝင်စားမှု မပြခဲ့သလောက်ပါ။

But this changed in his late thirties, when Shams came into his life.

ဒါပေမဲ့ ရှမ်းစ်က သူ့ဘဝထဲ ရောက်လာတဲ့အခါ အသက် ၃၀ နောက်ပိုင်း ဒါက ပြောင်းလဲသွားတယ်။

The academic study of law and theology was no longer Rumi's central focus.

ဥပဒေနဲ့ ဓမ္မပညာဆိုင်ရာ ပညာရပ်ဆိုင်ရာ လေ့လာ မှုက ရူမီရဲ့ အဓိက အာရုံစိုက်မှုမဟုတ်တော့ဘဲ

Rather, he saw them as candles guiding the way towards his ultimate goal:

ဒါတွေကို သူ မြင်ခဲ့တာက ဘုရားသခင် မေတ္တာ အတွေ့အကြုံကနေ ဘုရားသခင်နဲ့ သူ့ဝိညာဉ်ကို

the reunification of his soul with God through the experience of divine love.

ပြန်လည်ပေါင်းစည်းမှု၊ သူ့အန္တိမပန်းတိုင် ဆီ လမ်းညွှန်တဲ့ ဖယောင်းတိုင်တွေအဖြစ်ပါ။

He wrote of this tension in his native Persian,

ဒီအားပြိုင်မှုအကြောင်း သူ့ရဲ့ မိခင်ဘာသာ ပါးရှန်းလို ရေးသားခဲ့တာက

“Love resides not in learning, not in knowledge, not in pages and books.

“မေတ္တာဟာ သင်ယူမှု၊ အသိသုတ၊ စာမျက်နှာတွေ၊ စာအုပ်တွေမှာ မတည်ရှိပါ။

Wherever the debates of men may lead, that is not the lover’s path.”

ဘယ်မှာဖြစ်ဖြစ် လူတွေရဲ့ ငြင်းခုံမှုတွေက ဦးတည်စေလောက်တာက ချစ်သူရဲ့လမ်းမဟုတ်ပါ“တဲ့။

While Sufism had been part of Islamic observance for centuries,

ဆူဖီဝါဒက ရာစုနှစ်များစွာ အစ္စလာမ်ဘာသာ စောင့်ထိန်းမှုရဲ့အစိတ်အပိုင်းဖြစ်ခဲ့ပေမဲ့၊

the practices of some Sufis— from ecstatic dancing to composing poetry—

ပျော်ရွှင်ဖွယ် ကခုန်တာကနေ ကဗျာ စပ်ဆိုတာအထိ ဖြစ်တဲ့ ဆူဖီတချို့ရဲ့ အလေ့အထတွေကို

were looked down upon by conservative religious elites.

ရှေးရိုး စွဲ ဘာသာရေး အထက်တန်းလွှာတွေက အထင်သေး ခဲ့ကြတယ်။

As Rumi increasingly embraced Sufism under Shams’ influence,

ရှမ်းစ်ရဲ့ လွှမ်းမိုးမှုအောက်မှာ ရူမီက ဆူဖီဝါဒကို ပိုလက်ခံလာတာကြောင့်၊

many of his earlier followers disapproved.

သူ့ရဲ့အစောပိုင်း နောက်လိုက် များစွာက သဘောမတူကြဘူး။

When Shams suddenly disappeared, suspicions arose that he'd been murdered.

ရှမ်းစ် ရုတ်တရက် ပျောက်ကွယ်သွားတဲ့အခါ၊ သူ အသတ်ခံရလိုက်ရတယ်လို့ သံသယတွေ ထွက်လာတယ်။

Rumi expressed his devastation through poetry:

ရူမီက ကဗျာလင်္ကာကနေ သူ့စိတ်ဆင်းရဲမှုကို ဖော်ပြတာက “သူ့အလင်းထဲက

“He bathed us like a candle in his light; in thin air vanished, left us!”

ဖယောင်းတိုင်လို ငါတို့ကို သန့်စင်ပေးခဲ့။ လေလွှာပါးမှာ ပျောက်ကွယ်၊ငါတို့ကို ချန်ခဲ့“

Rather than turning away from Sufism, Rumi became more devoted,

ရူမီက ဆူဖီဝါဒကို ရှောင်လွှဲတာထက်၊ ပိုကြည်ညိုလာကာ

participating in ritualized dancing and preaching the religion of love

ထုံးတမ်းစဉ်လာ ကခုန်တာမှာ ပါဝင်ပြီး ဟောပြောချက်တွေ၊ ကဗျာစာပေနဲ့ စကားပြေတို့ကနေ

through lectures, poetry, and prose.

မေတ္တာ ဘာသာတရားကို ဟောပြောခဲ့တယ်။

And while Shams would never return, Rumi continued to share his teachings,

ရှမ်းစ်က ဘယ်တော့မှ ပြန်လာမှာမဟုတ်ပေမဲ့၊ ရူမီက ရှမ်းစ်ရဲ့ နေအလင်းကို

seeing himself as the moon reflecting the light of Shams’ sun.

ရောင်ပြန်ဟပ်တဲ့ လအဖြစ် သူ့ကိုယ်သူ မြင်ကာ သူ့သွန်သင်ချက်တွေကို ဆက်လက်ဝေမျှခဲ့တယ်။

While in his mystical states, he composed the “Divan-i-Shams,”

သူ့ရဲ့ အသိခက်တဲ့ အခြေအနေတွေမှာ ရှိစဉ်မှာ “Divan-i-Shams”ကို စပ်ဆိုခဲ့ပြီး

a sprawling collection of lyrical poems

ဒါက ဒီနေ့ သူ ကျော်ကြားခဲ့တဲ့

that included many of the sayings for which he is famous today.

ဆိုရိုးများစွာ ပါဝင်တဲ့ ပြန့်ကျဲ့နေတဲ့ ခံစားချက်ပါတဲ့ လင်္ကာပေါင်းချုပ်တစ်ခုပါ။

The work expresses intense feelings of love and longing,

ဒီလက်ရာက သူ့ရဲ့ ပျောက်ကွယ်သွားတဲ့ ဂုရုကိုသာမက၊ ဘုရားသခင် ဖန်ဆင်းရှင်အတွက်ပါ

not only for his vanished mentor, but for the divine creator.

မေတ္တာနဲ့ တောင့်တမှုအကြောင်း ပြင်းထန်တဲ့ ခံစားမှုချက်တွေကို ဖော်ပြတာပါ။

Over time, Rumi's poetry matured.

ကြာလာတာနဲ့ ရူမီရဲ့ ကဗျာစာပေက ရင့်ကျက်လာတယ်။

He no longer saw himself as a reflection of Shams,

သူက ရှမ်းစ်ရဲ့ ပုံရိပ်တစ်ခုအဖြစ် သူ့ကိုယ်သူ မမြင်တော့ဘဲ၊ သူကိုယ်တိုင်ရဲ့

but as a beacon of light on his own.

အလင်းရောင် အချက်ပြမီးအဖြစ် မြင်ခဲ့တယ်။

In his early fifties, Rumi wrote “Masnavi,”

ရူမီက သူ့ရဲ့ အစောပိုင်း ငါးဆယ်အရွယ်မှာ ဘုရားသခင် မေတ္တာရဲ့ ပီတိဖြစ်စရာ

which shifts from ecstatic expressions of divine love

ဖော်ပြချက်တွေကနေ အခြားသူတွေကို ကိုယ်တိုင် ရှာဖွေတွေ့ရှိဖို့

to verses that guide others to discover it for themselves.

လမ်းညွှန်ပေးတဲ့ လင်္ကာတွေအဖြစ် ပြောင်းသွားတဲ့ “”Masnavi ” ကို ရေးခဲ့တယ်။

The poems are complex and layered,

ကဗျာလင်္ကာတွေက ရှုပ်ထွေးပြီး အလွှာလိုက်ဖြစ်နေကာ

incorporating ideas, stories, and quotes from Islamic religious texts,

အစ္စလာမ်ဘာသာရေး စာသားတွေ၊ အာရပ်နဲ့ ပါးရှန်းစာပေတွေ၊အစောပိုင်း ဆူဖီ စာတွေနဲ့

Arabic and Persian literature, and earlier Sufi writings and poetry.

ကဗျာလင်္ကာက အတွေးအခေါ်တွေ၊ ပုံပြင်တွေ၊ ကိုးကားချက်တွေ ပေါင်းစပ်နေတယ်။

In one story, he invokes the well-known characters of Layla

ဇာတ်လမ်းတစ်ပုဒ်မှာ သူက လေးလာနဲ့ အချစ်ရူး မာဂျနွန်ရဲ့ လူသိများတဲ့

and the love-crazed Majnun.

ဇာတ်ကောင်တွေကို တိုင်တည်ခဲ့တယ်။

In Rumi’s version, the king,

ရူမီရဲ့ မူမှာ ဘုရင်က

hearing Majnun’s musings on Layla’s unsurpassed beauty,

လေးလာရဲ့ ပြိုင်ဘက်ကင်း အလှအပနဲ့ပတ်သက်ပြီး မာဂျနွန်ရဲ့ ဈာန်ဝင်စားမှုတွေကို ကြားပြီး

demands to see her.

သူ့ကို တွေ့ဖို့ တောင်းဆိုတယ်။

ဒါပေမဲ့ လေးလာ ရောက်လာတဲ့အခါ၊ မာဂျနွန်ရဲ့ ချီးမွမ်းမှုတွေနဲ့

But when Layla arrives, he’s confused,

as her beauty pales in comparison to Majnun's praises.

ယှဉ်လိုက်ရင် သူ့ရဲ့ အလှအပက မှေးဖျော့သွားတော့ သူ စိတ်ရှုပ်သွားတယ်။

To this, Layla replies, “I am Layla. The problem is you are not Majnun.”

ဒါအတွက် လေးလာ ပြန်ဖြေတာက “ကျွန်မက လေလာပါ။ ပြဿနာက ရှင်က မာဂျနွန်မဟုတ်ဘူးလေ“တဲ့။

For Rumi, experiencing love meant opening his heart to all of God’s creation—

ရူမီအတွက် အချစ်ကို ခံစားတာက ဘုရားသခင်ရဲ့ ဖန်ဆင်းမှုအားလုံးဆီ စိတ်နှလုံးကို ဖွင့်ကာ

looking at everything and everyone like Majnun gazing upon Layla.

မာဂျနွန်က လေလာကို ငေးကြည့်နေသလို၊ အရာရာကို ကြည့်နေတာပါ။

In this way, he saw romantic love as an expression—

ဒီနည်းနဲ့ စိတ်ကူးယဉ် မေတ္တာကို ဘုရားသခင် မေတ္တာရဲ့ သေးငယ်တဲ့အတိုင်းအတာမှာ

on a smaller scale— of divine love.

ထုတ်ဖော်ချက်တစ်ခုအဖြစ် သူ ရှုမြင်ခဲ့တယ်။

Following Rumi’s death, the Mevlevi Sufi order was established around his teachings

ရူမီ ကွယ်လွန်ပြီးနောက် Mevlevi Sufi အမိန့် ကို သူ့ရဲ့သွန်သင်ချက်တွေ ပတ်ပတ်လည်မှာ

and still exists in Türkiye today.

တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ဒီနေ့ တူရကီမှာ ရှိနေပါ။

His poems and other writings were copied and dispersed across the Islamic world,

သူ့ကဗျာတွေနဲ့ အခြားစာပေတွေကို ကူးယူပြီး အစ္စလာမ်ကမ္ဘာမှာ ပျံ့နှံ့သွားစေခဲ့တယ်။

inspiring and shaping Persian poetry,

ဒါက ၁၉ ရာစုမှာ အနောက်နိုင်ငံတွေနဲ့ မိတ်ဆက်မပေးခင်

before being introduced to the West in the 19th century.

ပါရှန်းကဗျာလင်္ကာကို စေ့ဆော်၊ ပုံသွင်းပေးတာပါ။

For generations, his works have been read and reread,

မျိုးဆက်တွေချီပြီး ကမ္ဘာတစ်ဝန်းက နှစ်သက်သူတွေကို ဆွဲဆောင်တဲ့

translated and reinterpreted, drawing admirers from around the world.

သူ့လက်ရာတွေကို ပြန်လည်ဖတ်ရှုပြီ း ဘာသာပြန် ပြန်လည်အနက်ဖွင့်ဆိုခဲ့ကြတယ်။

While Rumi's words reflect his specific historical context and Islamic worldview,

ရူမီရဲ့ စကားလုံးတွေက သူ့ရဲ့သီးခြား သမိုင်း အခြေအနေနဲ့အစ္စလာမ်လောာကအမြင်ကိုထင်ဟပ်ပေမဲ့

for many, his message feels universal:

လူများစွာအတွက်၊ သူ့သတင်းစကားက လူတိုင်းခံစားလို့ရပါတယ်။

“If you have lost heart in the Path of Love,

“သင်ဟာ ချစ်မေတ္တာ လမ်းကြောင်းမှာ စိတ်ပျက်အားလျော့နေရင်၊

flee to me without delay:

နှောင့်နှေးမှုမရှိဘဲ ကျုပ်ဆီ ထွက်ပြေးလာပါ။

I am a fortress invincible.”

ကျုပ်ဟာ ကျော်လွှားမရတဲ့ ခံတပ်တစ်တပ်ပါ”