What caused the Rwandan Genocide? - Susanne Buckley-Zistel

Translator: Nang Yin Mu Aung Reviewer: Sanntint Tint

၁၉၉၄ ခုနှစ်တုန်းက အာဖရိကနိုင်ငံ ရဝမ်ဒါမှာ ရက်ပေါင်း ၁၀၀ကျော်အတွင်း

For 100 days in 1994, the African country of Rwanda

suffered a horrific campaign of mass murder.

ကြောက်မက်ဖွယ် လူအစုလိုက် အပြုံလိုက် သတ်ဖြတ်မှုကြီး ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။ ဒေသတွင်းမှာ

အကြမ်းဖက်မှုတွေ လွှမ်းမိုးလာတာကြောင့် အိမ်နီးချင်းအချင်းချင်း ရန်လိုမှုတွေဖြစ်ကာ

Neighbor turned against neighbor as violence engulfed the region,

တိုင်းပြည်ရဲ့လူဦးရေ ၁၀ ပုံ ၁ ပုံကျော် သေဆုံးခဲ့ရပါတယ်။

resulting in the deaths of over one-tenth of the country’s population.

ဒီပဋိပက္ခရဲ့မီးစကိုလွန်ခဲ့တဲ့နှစ်ပေါင်း၁၀၀ လောက်ကတည်းကမွေးခဲ့တာပါ။ နယ်ချဲ့တွေ

The seeds of this conflict were planted a century earlier,

first when German, and later Belgian, colonizers arrived in the country.

တိုင်းပြည်ထဲဝင်ရောက်လာချိန်မှာဖြစ်ခဲ့တာပါ။ ဦးဆုံးကတော့ဂျာမန်တွေ၊ နောက်တော့ဘယ်ဂျီယံတွေ

At the time, Rwanda was ruled by a monarchy of Tutsi,

အဲ့အချိန်တုန်းက ရဝမ်ဒါမှာ တူဆီသက်ဦးဆံပိုင် စနစ်နဲ့ အုပ်ချုပ်နေခဲ့ချိန်ပါ။

တူဆီဆိုတာ တိုင်းပြည်ရဲ့ တိုင်းရင်းသား မျိုးနွယ်စု ၃ ခုထဲက ၁ခုပေါ့။

one of the three ethnic groups comprising the population.

Tutsi and the even smaller Twa communities were minority groups,

တူဆီနဲ့ သူ့ထက်အသိုက်အဝန်းသေးတဲ့ တွာလူမျိုးစုတွေဟာ လူနည်းစုတွေဖြစ်ပေမဲ့

ဟူတူကတော့ လူများစုပေါ့

while Hutu composed the majority.

Many Hutus and Tutsi civilians were on good terms,

ဟူတူနဲ့တူဆီလူမျိုး ပြည်သူအများစုတွေဟာ အချင်းချင်းသင့်မြတ်စွာ နေထိုင်ခဲ့ကြပါတယ်

but colonial powers encouraged political division.

ဒါပေမဲ့ နယ်ချဲ့အင်အားစုတွေက နိုင်ငံရေးအရ ခွဲခြားထားဖို့ကို အားပေးအားမြောက်ပြုခဲ့တယ်

Belgians enforced record keeping around ethnic identity,

ဘယ်ဂျီယံတွေဟာမျိုးနွယ်စုဝိသေသတွေကို မှတ်တမ်းတင်ထားဖို့အတင်းအကျပ်စေခိုင်းခဲ့တယ်

and created a public narrative that cast Tutsi as elite rulers

တူဆီတွေကအထက်တန်းလွှာအုပ်ချုပ်သူတွေဖြစ်ပြီး ဟူတူတွေကတော့ သာမာန် လယ်သမားတွေဖြစ်တယ်လို့

and Hutu as ordinary farmers.

ပြည်သူတွေအကြား လုပ်ကြံဇာတ်လမ်းထွင်တယ်

Over time, this propaganda led to intense political hostility.

အချိန်ကြာလာတာနဲ့အမျှ ဒီဝါဒဖြန့်မှုကြောင့် တင်းမာတဲ့ နိုင်ငံရေးအရ ရန်လိုမှုတွေ

And while colonial powers had largely withdrawn by 1959,

ဖြစ်လာစေခဲ့တယ်။ ၁၉၅၉မှာ နယ်ချဲ့အင်အားတပ် အများစုကတိုင်းပြည်ကနေဆုတ်ခွာသွားကြချိန်မှာ

lingering anger motivated a Hutu revolt,

တမြေ့မြေ့လောင်နေတဲ့ ဒေါသမီးဟာ ဟူတူတွေရဲ့ ပုန်ကန်မှုဖြစ်လာစေဖို့တွန်းအားဖြစ်လာခဲ့တယ်

forcing many Tutsi leaders to flee the country.

တူဆီမျိုးနွယ်ခေါင်းဆောင်တွေ တိုင်းပြည်ကနေ ထွက်ပြေးရတဲ့အထိပဲ။

Over the following decade,

နောက် ၁၀နှစ်ကြာတော့

Rwanda transitioned to an independent republic with a Hutu government.

ရဝမ်ဒါဟာ ဟူတူအစိုးရလက်အောက်မှာ လွတ်လပ်တဲ့ သမ္မတနိုင်ငံအဖြစ် အသွင်ကူးပြောင်းခဲ့တယ်။

This new administration argued that as the majority group,

ဟူတူတွေဟာ လူမျိုးကြီးအုပ်စုဖြစ်တဲ့အလျောက် သူတို့သာလျှင် နိုင်ငံရေးအာဏာကိုရပိုင်ခွင့်

Hutu deserved exclusive access to political power.

ရှိသင့်တယ်လို့ ဒီအစိုးရအဖွဲ့သစ်က အငြင်းပွားကြတယ်။

They excluded the Tutsi minority by appointing offices based on population

လူနည်းစုတူဆီလူမျိုးတွေကိုဖယ်ထုတ်လိုက်ကြတယ် လူဦးရေအချိုးအလိုက်ရာထူးတွေပေးတာ၊အစောပိုင်း

and prohibited the return of Tutsi families that had fled years earlier.

နှစ်တွေကထွက်ပြေးသွားတဲ့ တူဆီမိသားစုတွေ ပြန်လာမှာကို တားမြစ်တာတွေကို လုပ်ခဲ့ကြတယ်

Hutu extremists also circulated propaganda

ဟူတူအစွန်းရောက်တွေကလည်းဝါဒတွေဖြန့်ကြတယ်၊

blaming Tutsi for the country’s economic, social, and political problems.

တိုင်းပြည်ရဲ့လူမှု၊ စီးပွား၊ နိုင်ငံရေး ပြဿနာတွေအတွက် တူဆီတွေကို အပြစ်ဖို့ကြတယ်။

ပြည်ပြေးနေရတဲ့ သူတို့ဘဝတွေကို မကျေနပ်ကြတာကြောင့်

Discontent with their life in exile,

a small group of Tutsi insurgents invaded Rwanda in 1990,

တူဆီ သူပုန်အဖွဲ့ငယ်တွေဟာ ၁၉၉၀ မှာ ရဝမ်ဒါကို ကျုးကျော်တိုက်ခိုက်ခဲ့ကြတယ်။

ကြောက်မက်ဖွယ် ပြည်တွင်းစစ်ကြီး အစပြုခဲ့ပါတော့တယ်

beginning a violent civil war.

The conflict lasted three years before it was resolved with a formal peace accord.

တရားဝင် ငြိမ်းချမ်းရေး သဘောတူညီချက်နဲ့ မဖြေရှင်းခင်မှာပဋိပက္ခသုံးနှစ်ကြာခဲ့ပါတယ်။

ဒါပေမဲ့ စစ်ပွဲရဲ့ နောက်ဆက်တွဲကတော့ မလုံခြုံမှုတွေနဲ့ရုတ်ရုတ်သဲသဲဖြစ်နေခဲ့တယ်။

But the war’s aftermath was rife with insecurity.

While some civilians in both groups remained amicable,

နှစ်ဖွဲ့လုံးက အရပ်သားအချို့ဟာ ဆက်ပြီးတော့ ချစ်ချစ်ခင်ခင်ရှိနေကြပေမဲ့လည်း

the treaty intensified political polarization.

စာချုပ်ကြောင့် နိုင်ငံရေးအရကွဲပြားမှုကို ပိုပြင်းထန် လာစေခဲ့တယ်။

And in 1994, when a plane carrying the Hutu Rwandan president was shot down,

၁၉၉၄မှာ ဟူတူလူမျိုး ရဝမ်ဒါသမ္မတစီးလာတဲ့ လေယာဉ် ပစ်ချခဲ့ရတဲ့ချိန်မှာ

the conflict broke out anew.

ပဋိပက္ခဟာဟာ အသစ်တဖန် မွေးဖွားလာခဲ့တယ်

This time, Hutu officials had prepared a deadly response

ဒီတစ်ကြိမ်မှာတော့ ဟူတူအရာရှိတွေဟာ သူတို့အာဏာ ဆက်ထိန်းထားနိုင်ဖို့အတွက်

to ensure they stayed in power.

ထိတ်လန့်ဖွယ်တုံ့ပြန်မှုတွေ ပြင်ဆင်ခဲ့တယ်။

Working off a list of targets,

ပစ်မှတ်စာရင်းကသူတွေကို ဖယ်ရှားပစ်တယ်။

government-funded Hutu militias flooded the streets,

အစိုးရထောက်ပံ့ထားတဲ့ ဟူတူပြည်သူ့စစ်တွေဟာ လမ်းမတွေပေါ်မှာ အပြည့်ပါ၊

perpetrating acts of physical and sexual violence

တူဆီနိုင်ငံရေးအရရန်သူတွေနဲ့အရပ်သားတွေအပေါ်

ရုပ်ပိုင်းလိင်ပိုင်းဆိုင်ရာအကြမ်းဖက်မှုတွေ ကျုးလွန်ကြတယ်။

against Tutsi political enemies and civilians.

မတည်ငြိမ်မှုတွေဖြစ်ပြီးနောက် လတွေမှာတော့

Over the chaotic following months,

ဟူတူအရပ်သား ၁သန်းကျော်ဟာအစိုးရနဲ့ပူးပေါင်း လာခဲ့ပါတယ်။ အကျပ်ကိုင်တာကြောင့်ရယ်

over 1 million Hutu civilians joined their ranks due to coercion,

မိမိကိုယ်ကာကွယ်ဖို့နဲ့ ကိုယ်ရေးကိုယ်တာ လုပ်စရာ ရှိတာတွေကြောင့်ပါ။

self-preservation, or the pursuit of personal agendas.

တူဆီနစ်နာခံစားရသူတွေဟာ ဝတ်ပြုကျောင်းတွေနဲ့ စာသင်ကျောင်းတွေမှာ ခိုလှုံခွင့်တောင်းတယ်။

Tutsi victims sought refuge at churches and schools

နိုင်ငံတကာအဖွဲ့အစည်းတွေကသူတို့ကို ကာကွယ်ပေးမလားဆိုတဲ့မျှော်လင့်ချက်နဲ့ပါ၊

where they hoped international organizations would protect them,

ဒါပေမဲ့ ဘယ်ပြင်ပ အဖွဲ့အစည်းကမှ ကူညီဖို့ ရောက်မလာခဲ့ပါဘူး

but no outside party came to their aid.

UN soldiers who’d overseen the Peace Accord

ငြိမ်းချမ်းရေး သဘောတူညီချက်ကို ကြီးကြပ်ခဲ့တဲ့ကုလသမဂ္ဂ စစ်သားတွေကို

were instructed to abandon Tutsi civilians,

တူဆီအရပ်သားတွေကို ပစ်ထားခဲ့လိုက်ဖို့ ညွှန်ကြားထားပါတယ်။

and UN leadership refused to acknowledge the genocide taking place.

ကုလသမ္မဂခေါင်းဆောင်ပိုင်းတွေကလူမျိုးတုံး သတ်ဖြတ်မှုဖြစ်နေတာကိုအသိမှတ်ပြုဖို့လက်မခံ

The violence didn’t end until mid-July,

ဂျူလိုင်လလယ်လောက်ထိအကြမ်းဖက်မှုတွေ ဆက်ဖြစ်နေခဲ့တယ်

when the Tutsi army— who instigated the previous civil war—

ယခင်ပြည်တွင်းစစ်ဖြစ်ဖို့သွေးထိုး လှုံ့ဆော်ခဲ့တဲ့တူဆီစစ်တပ်ဟာ

seized control of the country.

တိုင်းပြည်ကို သိမ်းပိုက်လိုက်ချိန်ပေါ့။

By the time the fighting was over,

တိုက်ခိုက်မှုတွေ ပြီးသွားချိန်မှာ

roughly 800,000 Rwandans had been killed,

အကြမ်းဖျင်းအားဖြင့် ရဝမ်ဒါပေါင်း ၈သိန်းလောက် အသတ်ခံခဲ့ရပါတယ်

and only a small fraction of the Tutsi population was left alive.

တူဆီလူမျိုးစုရဲ့ လူဦးရေအနည်းငယ်ပဲ အသက်ရှင်ကျန်ခဲ့ပါတယ်

In the months that followed,

နောက်လတွေမှာ

there was no easy strategy for bringing the killers to justice.

ကျုးလွန်သတ်ဖြတ်ခဲ့သူတွေကို တရားစွဲဆိုဖို့ လွယ်ကူတဲ့နည်းဗျူဟာတော့ မရှိခဲ့ပါဘူး။

The UN established a special tribunal in Tanzania to try the key perpetrators.

အဓိကကျူးလွန်သူတွေကိုတရားရင်ဆိုင်စေဖို့ UNက တန်ဇန်းနီးယားမှာ အထူးခုံရုံးတွေဖွဲ့ပေးတယ်

But Hutu civilians from every level of society had committed atrocities

ဒါပေမဲ့ လူ့အဖွဲ့စည်းအလွှာတိုင်းက ဟူတူ အရပ်သားတွေဟာ သူတို့ရဲ့ အိမ်နီးချင်းတွေ၊

သူငယ်ချင်းတွေနဲ့ မိသားစုဝင်တွေအထိပါ ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်မှုတွေကို ကျူးလွန်ခဲ့တယ်။

against their neighbors, friends, and even family members.

There were roughly 120,000 Rwandans awaiting trial,

တရားစီရင်မှုကို စောင့်ဆိုင်းနေတဲ့ရဝမ်ဒါ နိုင်ငံသား ၁၂၀,၀၀၀ ခန့်ရှိပြီးလူတွေ

and inmates were dying from overcrowding and poor hygiene.

ပြွတ်သိပ်ပြည့်ကျပ်ပြီး တစ်ကိုယ်ရေ သန့်ရှင်းမှုမရှိတာကြောင့်အကျဉ်းသားတွေ

The new Rwandan government estimated it would take 100 years to prosecute

သေဆုံးကြရတယ်။ ရဝမ်ဒါအစိုးရသစ်ဟာ တရားရုံးမှာစွဲဆိုခံထားရတဲ့အရပ်သားတွေကို

every accused civilian in national court.

အမှုတင်ဖို့ နှစ်ပေါင်း၁၀၀ကြာမယ်လို့ မှန်းထားတယ်။

So officials determined the best path forward involved

ဒါကြောင့် အရာရှိတွေကတိုင်းပြည်ရဲ့အတိတ်ကို ပြန်လည်စဉ်းစားပြီး ရှေ့ဆက်ရမယ့်

looking to the country’s past.

အကောင်းဆုံးနည်းလမ်းကိုဆုံးဖြတ်ခဲ့ကြတယ်

ရဝမ်ဒါမှာ လူအချင်းချင်းကြား ပဋိပက္ခတွေကို ဖြေရှင်းတဲ့ gacaca လို့ခေါ်တဲ့

Rwanda has a traditional process

for resolving interpersonal conflicts called gacaca.

ရိုးရာလုပ်ထုံးလုပ်နည်း တစ်ခုရှိပါတယ်။

Roughly translating to “justice on the grass,”

“မြက်ခင်းပြင်ပေါ်က တရားစီရင်ရေး“လို့ အကြမ်းဖျင်း ဘာသာပြန်လို့ရပါတယ်

gacaca had long been used to address offenses within villages.

Gacaca စနစ်ကိုကျေးလက်က အမှုတွေဖြေရှင်းဖို့ သုံးခဲ့ကြတာကြာပါပြီ

Local witnesses would offer testimony

ဒေသခံ မျက်မြင်သက်သေတွေက ထွက်ဆိုချက်တွေ ပေးပြီး

and could then speak for or against the accused.

တရားခံဘက်က ထောက်ခံပြီးတော့ဖြစ်စေ ဆန့်ကျင်ပြီးတော့ဖြစ်စေ ပြောဆိုနိုင်ပါတယ်။

Then, appointed lay judges would determine an appropriate penalty

ခန့်အပ်ထားတဲ့အရပ်သား တရားသူကြီးတွေက ရပ်ရွာနည်းလမ်းတွေအရ ဆီလျော်တဲ့ပြစ်ဒဏ်ကို

within the community’s means.

ချမှတ်ပေးကြပါတယ်

In the hope of trying perpetrators more quickly,

ကျူးလွန်သူတွေကိုမြန်မြန်ရှာနိုင်ဖို့ ရည်ရွယ်ချက်နဲ့ အစိုးရဟာ

Gacacaစနစ်ကို တရားဝင်တရားရုံးတွေမှာ လိုက်လျောညီထွေရှိအောင် ပြင်ဆင်ခဲ့တယ်။

the government adapted gacaca for their formal courts.

These hybrid trials had no professional attorneys or judges,

ဒီလို ပေါင်းစပ်တရားကြားနာရေးတွေမှာ ပညာရှင်ရှေ့နေတွေ၊ တရားသူကြီးတွေမရှိသလို

and no evidence outside the spoken word

နှုတ်ထွက်ဆိုချက်အပြင်အခြားသက်သေတွေမရှိပါ။

and a case file detailing the crimes of the accused.

တရားခံကို စွဲဆိုတဲ့ပြစ်မှုတွေကို အသေးစိတ် ဖော်ပြထားတဲ့အမှုတွဲတွေမရှိဘူး။

All charges were then divided into four categories:

စွဲချက်တွေအားလုံးကို အမျိုးအစား ၄မျိုး ခွဲလိုက်ပါတယ်။

masterminding the genocide and committing acts of sexual violence,

လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုစီစဉ်ညွှန်ကြားသူတွေ၊ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာအကြမ်းဖက်မှုကျူးလွန်သူတွေ

participating in the killings, physical assault,

သတ်ဖြတ်မှုတွေကိုယ်ထိလက်ရောက်စော်ကားမှုတွေ မှာပါဝင်သူတွေ၊

or destroying Tutsi property.

တူဆီတွေရဲ့ စည်းစိမ်အိုးအိမ်တွေကို ဖျက်ဆီးသူတွေဆိုပြီး ခွဲထားပါတယ်

Those found guilty of the first two categories

ပထမအမျိုးအစား၂မျိုးကျူးလွန်သူဟာ

were entered into the traditional court system,

ရိုးရာတရားရုံးစနစ်အတိုင်း စစ်ဆေးခံရမှာဖြစ်ပြီး

but the other crimes were assigned set penalties

အခြားပြစ်မှု ၂မျိုးကတော့ သတ်မှတ်ထားတဲ့ ပြစ်ဒဏ်ကျခံရမှာဖြစ်ပေမဲ့

which could be reduced if the accused pled guilty.

အသနားခံလွှာတင်ပါက အပြစ်လျော့ပေါ့နိုင်ပါတယ်။

Beginning in 2002, thousands of gacaca courts convened every week.

၂၀၀၂ခုနှစ်အစပိုင်းမှာထောင်ချီတဲ့ gacaca တရားရုံးတွေမှာ အပတ်စဉ်တရားကြားနာမှုတွေ

လုပ်ခဲ့ကြပါတယ်။ သမားရိုးကျတရားရုံး လုပ်နည်းတွေထက် ပိုမြန်ဆန်တာတွေ့ရတယ်

The process proved faster than conventional courts,

but Rwandan opinion on the trials was mixed.

ဒီလိုတရားစီရင်ရေးအပေါ် အမြင်တွေကတော့ အမျိုးမျိုးရှိကြတာပေါ့လေ

Some didn’t want to accuse their neighbors in a community setting,

အချို့က ရပ်သူရွာသားတွေရှေ့မှာကိုယ့်ရဲ့ အိမ်နီးချင်းတွေကို မစွပ်စွဲချင်ကြဘူး

မျက်မြင်သက်သေဖြစ်နိုင်သူတွေကထွက်ဆိုချက်တွေ မပေးဖို့ ခြိမ်းခြောက်ခံခဲ့ကြတယ်။

and many potential witnesses were intimidated to prevent their testimony.

ဒါ့အပြင် အမှုစစ်ဆေးရာမှာ ဟူတူအားလုံးဟာ သတ်ဖြတ်မှုမှာမပါခဲ့တာတွေ့ရတဲ့ အတွက်ကြောင့်

Additionally, while the trial showed that not all Hutu participated in the killings,

တရားရုံးတွေက တူဆီနစ်နာသူတွေရဲ့အမှုတွေကိုပဲ ဆန်းစစ်ခဲ့ပြီးတော့

the courts only reviewed cases with Tutsi victims,

ပြည်တွင်းစစ်အရှေ့ပိုင်းမှာဖြစ်ခဲ့တာတွေနဲ့ လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုအတွင်းက ဟူတူလူမျိုး

ignoring the Hutu casualties incurred during the genocide

and the preceding civil war.

အသေအပျောက်တွေကိုမျက်ကွယ်ပြုခဲ့ပါတယ်။

When the trials concluded in 2012,

၂၀၁၂မှာ ကြားနာမှုတွေအဆုံးသတ်ကြတော့

the courts had convicted 1.7 million individuals.

တရားရုံးဟာ လူသန်းပေါင်း ၁.၇ကို စီရင်ချက်ချခဲ့ပါတယ်

For some families, these verdicts helped restore the dignity

တချို့မိသားစုတွေအတွက် ဒီစီရင်မှုတွေဟာ အကြမ်းဖက်မှုမှာ သေဆုံးခဲ့သူတွေရဲ့

of those lost in the violence.

ဂုဏ်သိက္ခာကို ပြန်ဆယ်ပေးနိုင်ခဲ့ပါတယ်။

For others, the trials were a decade-long reminder

တချို့တွေအတွက်တော့ ဒီကြားနာစီရင်မှုတွေဟာ မေ့မေ့ပျောက်ပျောက်ချန်ထားပစ်ချင်ခဲ့တဲ့

of a past they were desperate to leave behind.

၁၀စုနှစ်တခုကြာ အမှတ်ရစေခဲ့တဲ့ အတိတ်က အရာတွေပဲဖြစ်ပါတော့တယ်။