Rethinking thinking - Trevor Maber

Translator: tom carter Reviewer: Bedirhan Cinar

Translator: Kaung Htet Thaw Reviewer: Sanntint Tint

Imagine a microscopic-sized ladder contained in the part of our brain

ကျွန်တော်တို့ မသိစိတ်လို့ နာမည်တပ်တဲ့ ဦးနှောက်အပိုင်းထဲက အလွန်သေးငယ်တဲ့

that we'll label our subconscious.

လှေကားလေးကို မြင်ယောင်ကြည့်ပါ။

The Ladder of Inference,

ဟားဗတ်ပါမောက္ခ ခရစ်အာဂရစ်

which was first proposed by Harvard professor Chris Argyris,

စတင်အဆိုပြုခဲ့တဲ့ “ကောက်ချက်လှေကား” ဟာ

is the basis of this model.

ဒီပုံစံရဲ့ အခြေခံပါ။

Every time we interact with someone,

လူတစ်ယောက်နဲ့ ထိတွေ့ဆက်ဆံတဲ့အခါတိုင်း

that experience enters the ladder at the bottom.

အဲဒီအတွေ့အကြုံဟာ လှေကားအောက်ခြေကို ရောက်သွားပါတယ်။

That same experience zips up the ladder in the blink of an eye,

မျက်စိတစ်မှိတ်အတွင်းမှာတင် အဲဒီအတွေ့အကြုံဟာ တက်သွားပြီး

exiting at the top.

အပေါ်ရောက်သွားပါတယ်။

This process happens thousands of times a day

ကျွန်တော်တို့မသိဘဲ ဒီလုပ်ငန်းစဉ်ဟာ တစ်ရက် အကြိမ်ထောင်ချီ

without us knowing it.

ဖြစ်ပွားပါတယ်။

Let's focus on what happens on each rung of the ladder.

လှေကားထစ် တစ်ထစ်ချင်းစီမှာ ဘာဖြစ်သလဲဆိုတာ ကြည့်ရအောင်။

On the first rung, we have the raw data and observations of our experience.

ပထမအထစ်မှာ ဒီအတွေ့အကြုံနဲ့ဆိုင်တဲ့ အချက်အလက်၊ မြင်ရတွေ့ရတာတွေ ပါပါတယ်။

This is very similar to what someone watching a video recording

အဲဒီအတွေ့အကြုံကို ဗီဒီယိုရိုက်ထားတာကို ထိုင်ကြည့်တဲ့သူ

of our experience would see.

မြင်ရတာနဲ့ တူပါတယ်။

Moving up to the second rung,

ဒုတိယအထစ်ရောက်တော့

we filter in specific information and details from our experience.

တချို့ အသေးစိတ်အချက်အလက်တွေကို စစ်ယူလိုက်ပါတယ်။

We unknowingly filter based on our preferences, tendencies,

ကျွန်တော်တို့ရဲ့အကြိုက်တွေ၊ အကျင့်တွေနဲ့ ကိုယ်တန်ဖိုးထားတာတွေပေါ်

and many other aspects that we believe are important.

မူတည်လို့ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ်တောင် မသိဘဲ ရွေးယူလိုက်တာပါ။

On to the third rung.

တတိယအထစ် ရောက်ပါပြီ။

We assign meaning to the information we have filtered through.

ကျွန်တော်တို့ စစ်ယူထားတဲ့ အချက်အလက်ကို အဓိပ္ပါယ်ဖော်ပါတယ်။

This is where we start to interpret what our information is telling us.

ဒီနေရာဟာ အချက်အလက်ကို အဓိပ္ပါယ်ကောက်တဲ့အဆင့်ပါ။

On our fourth rung, a very crucial thing happens.

စတုတ္ထအဆင့်မှာတော့ သိပ်ကို အရေးကြီးတာတစ်ခု ဖြစ်ပါတယ်။

We develop assumptions

အရင်အထစ်မှာ ဖော်လိုက်တဲ့

based on the meaning we created on the previous rung,

အဓိပ္ပါယ်ပေါ် မူတည်ပြီး ယူဆချက်တွေ ထပ်ထုတ်ပါတယ်။

and we start to blur the distinction between what is fact and what is story.

ပြီးတော့ အမှန်တရားနဲ့ အထင်အမြင်ကြားက ​ကွာခြားချက်က စကွယ်ပျောက်လာပါတယ်။

On the fifth rung,

ပဉ္စမအထစ်မှာတော့

we develop conclusions based on our assumptions.

ယူဆချက်တွေပေါ် အခြေခံပြီး ကောက်ချက်ဆွဲပါတယ်။

This is also where our emotional reactions are created.

ခံစားချက်ပိုင်းတုံ့ပြန်မှုတွေ ဖြစ်ပေါ်ချိန်လည်း ဖြစ်ပါတယ်။

On the sixth rung,

ဆဋ္ဌမအဆင့်မှာ

we adjust our beliefs about the world around us,

အဲဒီအတွေ့အကြုံမှာ ပါဝင်တဲ့ လူတွေအပါအဝင်

including the person or people involved

ပတ်ဝန်းကျင်အကြောင်း ယုံကြည်ချက်တွေကို

in our experience of the moment.

ပြုပြင်ပြောင်းလဲပါတယ်။

On the seventh and final rung,

နောက်ဆုံး သတ္တမအဆင့်မှာတော့

we take action based on our adjusted beliefs.

အဲဒီ ယုံကြည်မှုတွေပေါ် မူတည်ပြီး လက်တွေ့လုပ်ပါတယ်။

Still with me? Great!

အခုထိ လိုက်မီရဲ့လား။ ကောင်းပါတယ်။

Let's take a real-life example

လက်တွေ့ဘဝက ဥပမာတစ်ခုကို

and run it up the ladder to see how this all works.

အဲဒီလှေကားပုံစံထဲ ထည့်ကြည့်ရအောင်။

Have you ever been cut off in a parking lot, signal light on

ကိုယ်က signal မီးပြထားပြီး

as you steer toward your coveted spot,

ကိုယ်ရပ်မယ့်နေရာကို သွားချိန်မှာ

တခြားသူက ဖြတ်ပြီး ကိုယ့်နေရာကို လုသွားလို့

only to slam on your brakes at the last minute

as someone pulls in front of you and steals your spot away?

ဘရိတ်ဆောင့်အုပ်လိုက်ရတာမျိုး ကြုံဖူးပါသလား။

Imagine that experience and notice all of the data

အဲဒီအတွေ့အကြုံနဲ့အတူ မြင်တွေ့ရသမျှ ဒေတာတွေဟာ

and observations landing on the first rung of your ladder.

လှေကားရဲ့ ပထမဆုံးအထစ်ကို ရောက်သွားပြီ။

Now let's watch what we pay attention to on the second rung.

အခု ဒုတိယအထစ်မှာ ဘာကို အဓိကထားသလဲဆိုတာ ကြည့်ရအောင်။

Who cares that it's sunny out and the birds are chirping?

အပြင်မှာ နေသာပြီး ငှက်ကလေးတွေ တေးသီနေတာ တွေးမိပါဦးမလား။

The 50% off sign outside of your favorite store is meaningless.

ကိုယ်အကြိုက်ဆုံးဆိုင်ရှေ့က ၅၀% စျေးလျှော့တဲ့ဆိုင်းဘုတ်ကလည်း ဘာမှမဟုတ်ဘူး။

You filter in the sensation of your grip tightening on the wheel,

အာရုံထဲ ဝင်လာတာက စတီယာတိုင်ကို တင်းတင်းဆုပ်လိုက်တဲ့ လက်၊

you feel your blood pressure rise,

တက်လာတဲ့ သွေး၊

you hear the squeal of your brakes,

ကျွိခနဲ မြည်သွားတဲ့ ဘရိတ်အုပ်သံနဲ့

and you notice the expression on the face of the other driver

ဖြတ်လုသွားတဲ့ ဒရိုင်ဘာရဲ့ မျက်နှာထားတို့ပဲ

as he pulls in front of you and quickly looks away.

ဖြစ်ပါတယ်။

Time for our third rung.

တတိယအထစ်ရောက်ပါပြီ။

Ever since you were young,

ကလေးကတည်းက

your parents taught you the importance of waiting in line

မိဘတွေက တန်းစီပြီး ကိုယ့်အလှည့်ကို စောင့်တတ်ဖို့

and taking your turn.

သင်ပေးခဲ့ပါတယ်။

You live and die by the rule of first come, first served.

တစ်သက်လုံး ပထမဆုံးလာသူက ပထမဆုံးနေရာရမယ်ဆိုတာကို လက်ခံထားတယ်။

And now this guy has just stolen your spot.

အခုကျတော့ အဲဒီလူက ကိုယ့်နေရာကို လုသွားပြီ။

What gives?

ဘယ်လိုဖြစ်မလဲ။

Up to the fourth rung we go.

နောက် စတုတ္ထအထစ်ကို သွားရအောင်။

Watch closely as our assumptions take over

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ယူဆချက်တွေ စိုးမိုးလာပြီး

and our story creates itself.

ဇာတ်လမ်းတစ်ပုဒ်ဖြစ်လာတာ သေချာကြည့်ပါ။

"That stupid jerk, didn't his parents teach him anything?

“အသိဉာဏ်မရှိတဲ့ မိမဆုံးမ ဖမဆုံးမ အကောင်။

How could he not see my signal light?

ငါ့ signal မီးကို ဘာလို့ မမြင်တာလဲ။

He must never pay attention!

စိတ်လွတ်နေတာလား မသိဘူး။

Why does he think he's more important than anyone else?"

သူ့ကိုယ်သူ သူများတွေထက် ပိုအရေးပါတယ်များ ထင်နေလား။”

Jumping quickly to the fifth rung,

ပဉ္စမအထစ်ကို ရောက်သွားတော့

we conclude that this guy is heartless, inconsiderate,

အဲဒီလူဟာ စာနာစိတ်ကင်းမဲ့တယ်၊ သူများအတွက် မစဉ်းစားဘူး၊ သင်ခန်းစာပေးပြီး

he needs to be taught a lesson and put in his place.

သူ့နေရာသူသိအောင် လုပ်ရမယ်လို့ ကောက်ချက်ဆွဲလိုက်တယ်။

ကျွန်တော်တို့ ဒေါသထွက်တယ်၊ စိတ်ပျက်တယ်၊ လက်တုံ့ပြန်ချင်တယ်၊ကိုယ်မှန်တယ်လို့ထင်တယ်။

We feel angry, frustrated, vindictive, justified.

On our sixth rung,

ဆဋ္ဌအအထစ်ရောက်တဲ့အခါ

we adjust our beliefs based on the experience.

ဒီအတွေ့အကြုံပေါ် အခြေခံပြီး ကိုယ့်ယုံကြည်မှုတွေကိုပြင်တယ်။

"That's the last time I give in!

“ဒါ ငါ နောက်ဆုံးအကြိမ် သည်းခံတာပဲ။

Next time someone tries to cut me off,

နောက်တစ်ခေါက် ငါ့ကို ဖြတ်ခုတ်ရင်

tires will be smoking on the pavement

ငါ မရမက ငါ့နေရာရောက်အောင်

as I squeal past them into my spot."

အရှိန်တင်ပြီး ကျော်မောင်းမယ်။”

ကဲ အခု နောက်ဆုံးအထစ်ရောက်ပြီ၊ တကယ်လုပ်တော့မယ်။

And finally our last rung: we take action.

We back up, pull up behind his car,

နောက်ပြန်လှည့်မောင်းတယ်၊ သူ့ကားနား တိုးသွားတယ်၊

honk our horn, and roll down our window

ဟွန်းတီးတယ်၊ မှန်တံခါးကို ချပြီး

to scream a few choice words as well.

စိတ်ထဲဗလောင်ဆူနေတဲ့ စကားတချို့ပြောပစ်တယ်။

Now imagine,

အခု စဉ်းစားကြည့်။

he walks over quickly, apologizing.

သူက ကားပေါ်က မြန်မြန်ဆင်းလာပြီး တောင်းပန်တယ်။

His wife, who's almost due with their first baby,

သူ့အမျိုးသမီးဟာ ပထမဆုံးရင်သွေးလေးနဲ့ နေ့စေ့လစေ့ဖြစ်နေပြီ။

called him from inside the mall to say she is in labor

စျေးဝယ်ရင်း “ကလေးထွက်တော့မယ်၊

and needs to get to the hospital immediately.

ဆေးရုံချက်ချင်းသွားရမယ်” လို့ သူ့ကို ဖုန်းဆက်တယ်တဲ့။

We're momentarily shocked, apologize profusely,

ကျွန်တော်တို့ ရုတ်တရက်ကြီးထိတ်လန့်သွားပြီး အဲဒီလူကို မရပ်တမ်း တောင်းပန်တယ်၊

and wish him luck as he rushes toward the entrance.

ဝင်ပေါက်ကို သူပြေးသွားတဲ့အချိန်မှာ ဆုတောင်းပေးတယ်။

What just happened here?

ဒီမှာ ဘာဖြစ်သွားပြီလဲ။

What changed? Why is this so significant?

ဘာပြောင်းသွားလဲ။ ဘာကြောင့် သိပ်အရေးပါတာလဲ။

In our parking lot example,

ကားပါကင်ဥပမာမှာဆိုရင်

our beliefs were short-circuited by the ladder of the other individual.

ကျွန်တော်တို့ယုံကြည်မှုတွေဟာ တခြားသူရဲ့ အတွေ့အကြုံကြောင့် မှိန်သွားတယ်။

"My wife is in labor, I need to get there quick,

“ငါ့မိန်းမ ဗိုက်နာနေပြီ၊ ငါ မြန်မြန်သွားရမယ်၊

there's a parking spot. Whew!

ဒီမှာ နေရာတစ်ခုရှိတယ်၊ တော်ပါသေးရဲ့။

Oh, jeez, I cut someone off.

အမလေး၊ ငါ တခြားသူကို ဖြတ်လိုက်မိပြီ။

I'd better apologize quickly so they don't think I'm a jerk."

ငါ့ကို မကောင်းတဲ့လူလို့ မထင်အောင် မြန်မြန်သွားတောင်းပန်မှပဲ။”

But what if we were able to short-circuit our ladders ourselves?

ဒါပေမဲ့ ကိုယ်တိုင် တချို့လှေကားထစ်တွေကို ကျော်နိုင်ရင်ရော ဘယ်လိုလဲ။

Proactively, by choice?

ကိုယ်ရွေးချယ်မှုနဲ့ ကိုယ်ပေါ့။

Guess what? We can!

ဖြစ်နိုင်လား။ ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

Let's return to our unique human function of free will.

သူမတူတဲ့ လူ့အရည်အချင်း စိတ်ကြိုက် ရွေးချယ်နိုင်စွမ်းကို သတိရပါ။

Next time you notice yourself reacting to your experience,

နောက်တစ်ခေါက် အတွေ့အကြုံတစ်ခုကို တုံ့ပြန်နေတာကို ခံစားမိရင်

pay focused attention to your ladder.

ကိုယ့်ရဲ့အတွေးလှေကားကို အာရုံစိုက်ကြည့်ပါ။

Ask yourself what beliefs are at play,

ဘာယုံကြည်မှုတွေ ပါဝင်နေသလဲ၊

where do they come from?

ဘယ်ကနေ သူတို့ ဆင်းသက်လာသလဲ၊

What data and observations did you filter in

သူတို့ကြောင့် ဘယ်အချက်အလက်တွေကိုပဲ

as a result of your beliefs,

ကိုယ်က ခေါင်းထဲ ထည့်လိုက်သလဲ၊

and why?

ပြီးတော့ ဘာကြောင့်လဲ။

Are your assumptions valid and supported by facts?

ကိုယ့်ရဲ့ ယူဆချက်တွေက ကျိုးကြောင်းခိုင်လုံရဲ့လား။

Would a different set of assumptions create different feelings,

ယူဆချက်တွေ ခြားနားသွားရင် ခံစားချက်တွေ ခြားနားသွားမလား၊

and result in new and better conclusions and actions?

ဒါမှမဟုတ် ပိုကောင်းတဲ့ ကောက်ချက်တွေ၊ လက်​တွေ့တုံ့ပြန်ပုံတွေ ဖြစ်လာမလား။

We all have our own unique ladder.

အားလုံးမှာ မတူညီတဲ့ လှေကားတွေ ရှိပါတယ်။

Be mindful of yours,

ကိုယ့်လှေကားကိုယ် သတိထားပြီး

and help others to see theirs.

သူများလည်း သူတို့လှေကားကို မြင်အောင်ကူညီပါ။