How do your hormones work? - Emma Bryce

Translator: Arvind Patil Reviewer: Shrikant Bhimrao Patil

Over the course of our lifetimes,

आयुष्य जगत असतांना,

our bodies undergo a series of extraordinary metamorphoses:

शरीराची वाढ अनेक आमूलाग्र बदलांतून जाते:

we grow,

आपली वाढ होते,

experience puberty,

तारुण्य अनुभवतो,

and many of us reproduce.

व आपल्यापैकी काही पुनरुत्पादन करतात.

Behind the scenes,

या सर्व क्रियेमागे,

the endocrine system works constantly to orchestrate these changes.

अंत:स्रावी ग्रंथीप्रणाली हे बदल हाताळण्यासाठी सतत कार्यरत असते.

Alongside growth and sexual maturity,

शारीरिक वाढ व लैंगिक परिपक्वता यासह,

this system regulates everything from your sleep

ही प्रणाली झोपेपासून तर सर्व काही नियंत्रित करते

to the rhythm of your beating heart,

आपल्या धडधडणाऱ्या हृदयाच्या ठोक्यापर्यंत,

exerting its influence over each and every one of your cells.

ज्याचा शरीरातील प्रत्येक पेशीवर प्रभाव पडत असतो.

The endocrine system relies on interactions

अंत:र्स्त्रावी प्रणाली क्रियांवर निर्भर असते

between three features to do its job:

तीन प्रकारची वैशिष्ट्ये हे कार्य करतांना:

glands,

ग्रंथी.

hormones,

संप्रेरके,

and trillions of cell receptors.

व अब्जावधी पेशी संवेदके.

Firstly, there are several hormone-producing glands:

सर्वप्रथम, शरीरात अनेक संप्रेरके-उत्पाद ग्रंथी असतात:

three in your brain,

मेंदूत तीन,

and seven in the rest of your body.

बाकीच्या शरीरात सात,

Each is surrounded by a network of blood vessels,

प्रत्येकाभोवती रक्तवाहिन्यांचे जाळे असते,

from which they extract ingredients to manufacture dozens of hormones.

डझनभर संप्रेरके उत्पादित करण्यासाठी त्या त्यातून घटक शोषून घेतात.

Those hormones are then pumped out in tiny amounts,

त्यानंतर ही संप्रेरके अल्प प्रमाणात बाहेर फेकली जातात,

usually into the bloodstream.

सहसा रक्तप्रवाहामध्ये.

From there, each hormone needs to locate a set of target cells

तिथून, प्रत्येक संप्रेरकाने विशिष्ट पेशी समूहास निश्चित करण्याची गरज असते

in order to bring about a specific change.

एक विशिष्ट बदल घडवून आणण्यासाठी.

To find its targets, it’s helped along by receptors,

लक्ष्य शोधण्यात त्यासोबतच संवेदके मदत करतात,

which are special proteins inside or on the cell’s surface.

जे पेशीवर किवा पेशीच्या आत विशिष्ट प्रथिनांच्या स्वरुपात असतात.

Those receptors recognise specific hormones as they waft by,

पुढे सरकतांना ती संवेदके विशिष्ट संप्रेरकांना ओळखतात,

and bind to them.

आणि पेशीला जोडले जातात.

When this happens,

जेव्हा असे होते,

that hormone-receptor combination triggers a range of effects

तेव्हा हे संप्रेरक-संवेदक मिश्रण बदलाच्या शृंखलेला चालना देते

that either increase or decrease specific processes inside the cell

जे पेशीच्या आतमधील विशिष्ट प्रक्रिया एकतर वाढवतात किंवा कमी करतात

to change the way that cell behaves.

पेशीच्या वर्तनाची पद्धत बदलण्यासाठी.

By exposing millions of cells at a time

एकाच वेळी लक्षावधी पेशी पोहोचत असतांना

to hormones in carefully-regulated quantities,

काळजीपूर्वक नियंत्रित स्वरुपात संप्रेरकांपर्यंत,

the endocrine system drives large-scale changes across the body.

अंत:र्स्त्रावी ग्रंथीप्रणाली शरीरात मोठे बदल घडवून आणते.

Take, for instance, the thyroid and the two hormones it produces,

उदाहरणार्थ, थायरॉईड आणि त्याने उत्पादित दोन संप्रेरके,

triiodothyronine and thyroxine.

ट्रायोडोथायरोनिन व थायरोक्झिन.

These hormones travel to most of the body’s cells,

ही संप्रेरके शरीरातील सर्वाधिक पेशींपर्यंत पोहचतात,

where they influence how quickly those cells use energy

तिथे लक्ष देतात की पेशींनी ऊर्जा वापरावी

and how rapidly they work.

तसेच त्यांनी वेगाने काम कसं करावं.

In turn, that regulates everything from breathing rate

त्याचा परिणाम म्हणजे याद्वारे यांचे नियमन होते, म्हणजे श्वसनदर

to heartbeat,

यापासून, हृदयाचे ठोके,

body temperature,

शरीराचे तापमान,

and digestion.

तसेच पचनसुद्धा.

Hormones also have some of their most visible—and familiar—effects

संप्रेरकांचेसुद्धा काही सदृश्य आणि ओळखीचे परिणाम दिसतात

during puberty.

प्रजननक्षम अवस्थेदरम्यान,

In men, puberty begins when the testes start secreting testosterone.

पुरुषांत, या अवस्थेत वृषणांतून टेस्टोस्टेरॉन स्त्रवायला सुरुवात होते.

That triggers the gradual development of the sexual organs,

त्यामुळे जननेन्द्रियांचा हळुवार विकास सुरु होतो,

makes facial hair sprout,

चेहऱ्यावर दाढी, मिश्या फुटतात,

and causes the voice to deepen

तसेच यामुळे आवाज घोगरा होतो

and height to increase.

आणि उंची वाढू लागते.

In women, estrogen secreted from the ovaries signals the start of adulthood.

स्त्रियांत, बीजांतून इस्ट्रोजेन स्त्रवताना प्रजननक्षम अवस्थेत आल्याचे संकेत मिळतात.

It helps the body develop,

यामुळे शरीराची वाढ होते,

makes the hips widen,

नितंब विस्तारतात,

and thickens the womb’s lining,

व गर्भाशयाचे आवरण जाड होते,

preparing the body for menstruation or pregnancy.

शरीर मासिक पाळी व गर्भधारणेसाठी सज्ज होते.

An enduring misconception around the endocrine system

अंत:र्स्त्रावी ग्रंथीप्रणालीबद्दल दीर्घकाळापासून चुकीची धारणा

is that there are exclusively male and female hormones.

अशी आहे की पुरुष व स्त्रियांसाठी वेगवेगळी संप्रेरके असतात.

In fact, men and women have estrogen and testosterone,

वस्तुतः, स्त्री-पुरुषात इस्ट्रोजेन व टेस्टोस्टेरान हे दोन्ही असतात,

just in different amounts.

त्यांचे प्रमाण केवळ भिन्न असते.

Both hormones play a role in pregnancy, as well,

तसेच, संप्रेरके गर्भधारणेत महत्वाची भूमिका बजावतात,

alongside more than 10 other hormones that ensure the growth of the fetus,

याशिवाय अन्य १०हून जास्त संप्रेरके गर्भाच्या वाढीची खात्री करतात,

enable birth,

प्रसूती सुकर करतात,

and help the mother feed her child.

आणि आईने बाळास स्तनपान करावे यासाठी मदत करतात.

Such periods of hormonal change are also associated with fluctuations in mood.

संप्रेरक बदलाचा कालावधी हा मन:स्थितीच्या चढउताराशी सुद्धा संबंधित असतो.

That’s because hormones can influence

कारण हार्मोन्स मेंदूतील सेरोटोनीन सारख्या

the production of certain chemicals in the brain, like serotonin.

काही रासायनिक पदार्थांच्या उत्पादनावर परिणाम करतात.

When chemical levels shift, they may cause changes in mood, as well.

रासायनिक पदार्थांच्या प्रमाणात बदल होतो, तेव्हा मानसिक स्थितीही बदलते.

But that’s not to say that hormones have unlimited power over us.

पण त्याचा अर्थ असा नव्हे की संप्रेरकांची आपल्यावर निरंकुश हुकुमत असते.

They’re frequently viewed as the main drivers of our behavior,

आपल्या वर्तनाचे मुख्य चालक म्हणून त्यांच्याकडे वारंवार बघितले जाते,

making us slaves to their effects, especially during puberty.

विशेषतः युवावस्थेत, ते आपणाला त्यांच्या परिणामांचे गुलाम बनवतात.

But research shows that our behavior is collectively shaped

पण संशोधन सांगते की आपले वर्तन एकूणच आकाराला येत असते

by a variety of influences,

अनेक घटकांच्या परिणामांद्वारे,

including the brain and its neurotransmitters,

यात मेंदू आणि त्याचे न्युरोट्रान्समीटर,

our hormones,

आपली संप्रेरके,

and various social factors.

आणि विविध सामाजिक घटक अंतर्भूत असतात.

The primary function of the endocrine system

अंत:र्स्त्रावी ग्रंथीप्रणालीचे प्राथमिक कार्य

is to regulate our bodily processes, not control us.

आपल्या शारीरिक क्रियांचे नियमन करणे हे असते, आपल्यावर नियंत्रण ठेवणे नव्हे.

Sometimes disease,

काहीवेळा रोग,

stress,

ताणतणाव,

and even diet can disrupt that regulatory function, however,

आणि आपला आहारसुद्धा या शारीरिक क्रियांत व्यत्यय आणू शकतो, तथापि,

altering the quantity of hormones that glands secrete

ग्रंथीतून स्त्रवणाऱ्या संप्रेरकांचे प्रमाण बदलल्यावर

or changing the way that cells respond.

किवा पेशींचा प्रतिसाद बदलल्यावरही असं घडतं.

Diabetes is one of the most common hormonal disorders,

मधुमेह हा संप्रेरकांच्या असंतुलनामुळे होणारा अतिसामान्य विकार आहे,

occurring when the pancreas secretes too little insulin,

स्वादुपिंडात कमी प्रमाणात इन्सुलिन स्त्रवते तेव्हा याचा प्रादुर्भाव होतो,

a hormone that manages blood sugar levels.

जे संप्रेरक रक्तातील शर्करा प्रमाण नियंत्रित करते.

And hypo- and hyperthyroidism

आणि हायपो- किंवा हायपर थायरॉईडिझम होतो

occur when the thyroid gland makes too little or too much thyroid hormone.

जेव्हा थायरॉईड ग्रंथीतून थायरॉईड संप्रेरक कमी-जास्त प्रमाणात स्त्रवते.

When there’s too little thyroid hormone, that results in a slowed heart rate,

थायरॉईड हे संप्रेरक अत्यंत कमी स्त्रवते, तेव्हा हृदयाचे मंद ठोके पडतात,

fatigue,

थकवा येतो,

and depression,

तसेच नैराश्य जाणवते.

and when there’s too much thyroid hormone,

आणि थायरॉईड संप्रेरक जास्त स्त्रवते तेव्हा

weight loss,

वजन घटते,

sleeplessness,

शांत झोप येत नाही,

and irritability.

तसेच चिडचिड होते.

But most of the time,

पण बऱ्याचदा,

the endocrine system manages to keep our bodies in a state of balance.

अंत:र्स्त्रावी ग्रंथीप्रणाली आपल्या शरीराला संतुलित अवस्थेत ठेवत असते.

And through its constant regulation,

आणि त्याच्या सातत्यपूर्ण नियमनाने,

it drives the changes that ultimately help us become who we are.

ते अशा बदलांना चालना देतं की यामुळे अंतिमतः आपण कोण आहोत हे ठरवायला मदत करतं.