How to get a word added to the dictionary - Ilan Stavans

Translator: Uyanga Sainsanaa Reviewer: Indra Ganzorig

“Dictionary:” noun, “a malevolent literary device

Толь бичиг: нэр үг, “шинэ хэл сурахад саад болох

for cramping the growth of a language and making it hard and inelastic.”

ээдрээтэй утга зохиолын хэрэгсэл.”

“Lexicographer:” noun, “a writer of dictionaries; a harmless drudge.”

Толь зүйч: нэр үг, “толь бичгийн зохиолч; гэмгүй ажилсаг нэгэн.”

While the concept of a dictionary dates back to ancient civilizations,

Толь бичиг гэх ойлголт нь эртний соёл иргэншлээс эхлэлтэй ч

the first English dictionary was published by Robert Cawdrey in 1604.

Англи хэл дээрх анхны толь бичгийг Роберт Каудри 1604 онд бичсэн байдаг.

In the centuries that followed,

Дараагийн хэдэн зуунд

many more dictionaries were written by individual authors

олон зохиогчид юуг нэмэх, хасахаа бие даан шийдэн,

who chose what to include or exclude.

илүү олон толь бичиг гаргасан.

They not only defined words, they openly showcased their creators’ opinions—

Тэд үгийн тайлбар зохиохоос гадна, хувийн үзэл бодлоо ч тусгадаг байлаа.

like Ambrose Bierce’s definition of “dictionary”

Жишээ нь эхэнд дурдсан Амброүз Биерсийн “толь бичиг”,

and Samuel Johnson’s definition of “lexicographer.”

мөн Самуэл Жонсоны “толь зүйч” гэх үгсийн тайлбарууд.

After their authors deaths, many of these dictionaries quickly became outdated.

Зохиогчид нь нас барснаас хойш, эдгээр толь бичгүүд маш хурдан хоцрогдов.

But one 19th century dictionary had a different fate.

Гэвч 19-р зууны нэгэн толь бичиг арай өөр хувь тавилантай байв.

In 1828, American lawyer and author Noah Webster published

1828 онд Америк хуульч, зохиолч Ноа Вебстер

“An American Dictionary of the English Language” with a lofty goal:

“Англи хэлний Америк толь бичгийг”

to give the United States its own version of the English language.

АНУ-ыг өөрсдийн Англи хэлний хувилбартай болгох зорилготойгоор бичив.

He believed that as a new nation,

Тэрээр шинэхэн үндэстний хувьд

the United States needed its own distinct version of English

АНУ өөрсдийн гэсэн Англи хэлний хувилбартай болж

to assert its independence from Britain.

Их Британиас тусгаар болсноо нотлох нь зүйтэй гэж үзэв.

In his dictionary, Webster sought to describe and officialize

Вебстер толь бичигтээ америкчуудын ярьдаг арга барилыг дүрсэлж

the way Americans spoke.

албан ёсны болгохыг хичээсэн.

Most dictionaries in Webster’s time were prescriptive:

Вебстерийн үеийн ихэнх толь бичгүүд зааварчилсан хэв маягтай байсан.

they dictated how words should be used,

Тэд хүмүүс үгсийг өдөр тутамд хэрхэн ашиглаж байсныг баримтжуулахын оронд

rather than documenting the way people actually used language in daily life.

үгийг хэрхэн ашиглахыг заадаг байв.

When Webster broke this convention and included slang words in his dictionary,

Вебстер энэ хэвийг эвдэж, толь бичигт өдөр тутмын хэлцүүдийг оруулсан нь

critics accused him of polluting the English language.

шүүмжлэгчид нь Англи хэлийг бохирдууллаа хэмээн буруутгаж байлаа.

But he argued that these words captured local variations of language—

Гэвч тэрээр эдгээр үгсийн орон нутгийн хувилбарыг илүү тодотгосон нь

a vital part of what made American English unique.

Америк Англи хэлний онцлог гэж тайлбарлав.

He also believed spelling rules were unnecessarily complex,

Тэрбээр мөн зөв бичгийн дүрэм нь хэтэрхий төвөгтэй хэмээн

and that we should write the way we speak as much as possible.

аль болох ярьдаг шигээ л бичих нь зүйтэй гэж үздэг байв.

Still, Webster’s own opinions influenced the words he included

Гэвч бас л Вебстерийн хувийн үзэл бодол толь бичгийн үгсийн сонголт,

and the way he defined them.

тэдгээрийг тайлбарт нь нөлөөлсөн.

He excluded slang words from Black communities

Тэрээр өнгөт арьстнуудын хэрэглэдэг

because he didn’t consider them proper.

“зохисгүй” гэж үзсэн хар ярианы үгсийг хассан юм.

And when he defined “woman,”

“Эмэгтэй хүн” гэсэн үгийг тайлбарлахдаа

he added that “women are soft, mild, pitiful, and flexible.”

“эмэгтэй хүн бол зөөлөн, өрөвдөлтэй, налархай” гэж оруулсан.

By the time of his death, Noah Webster was a household name.

Түүнийг нас барах үед олон нийтээрээ Ноа Вебстер гэж мэддэг болсон байлаа.

Seeing a lucrative business opportunity,

Ашигтай бизнесийн боломж гэж хараад

brothers George and Charles Merriam bought the rights to Webster’s Dictionary.

ах дүү Жорж болон Чарльз Мерриам Вебстер толь бичгийн эрхийг худалдан авав.

Together with Webster’s son-in-law, the Merriams made a new, revised edition.

Тэгээд тэд Вебстерийн хүргэн хүүтэй хамт шинэ, засварласан хувилбарыг нь гаргасан.

It was the beginning of the Merriam-Webster Dictionary.

Энэ нь одоогийн Мерриам-Вебстер толь бичгийн эхлэл байлаа.

Today, the Merriam-Webster Dictionary begins to address

Өнөөдрийн Мерриам-Вебстер толь бичиг нь

a contradiction in Webster’s goal:

Вебстерийн анхны бүтээлийн зөрчлийг шийдвэрлэдэг.

he wanted to represent an entire nation,

Тэрээр бүхэл бүтэн үндэстнийг төлөөлөхийг хүссэн ч

but he based his work on just one person’s opinion: his own.

зөвхөн өөрийнхөө үзэл бодлоор толь бичгээ бүтээсэн.

Since Webster’s death, each new edition of the dictionary has been curated

Вебстерийг нас барснаас хойш толь бичгийн хувилбарууд нь

by a group of language experts rather than by a single authority.

зөвхөн нэг хүнээр бус, хэлний бүлэг мэргэжилтнүүдээр тодорхойлогддог болсон.

The current criteria for including a word in the dictionary

Одоогийн байдлаар шинэ үг толь бичигт нэмэхэд

are that it has “widespread, sustained, and meaningful use.”

“түгээмэл, удаан хэрэглэгдэх, утга төгөлдөр” байх гэсэн шалгууртай.

This clearly includes profanities,

Энэ шалгуураар бол хуучин толь бичгүүдэд багтаагүй

which were sometimes excluded from dictionaries in the past.

хараалын үгсийг ч орхихгүй гэсэн үг юм.

Racial slurs also meet the criteria for inclusion,

Арьстны үзлийн хараалын үгс ч энэ шалгуурыг давах хэдий ч

but some argue that including them might legitimize them.

хүмүүс ийм үгсийг олон нийтээр зөвшөөрөгдсөн болгох эрсдэлтэй гэж үздэг.

Dictionaries don’t just add new words—

Толь бичиг зөвхөн шинэ үгсийг нэмээд зогсохгүй

they also redefine old words to reflect changing attitudes and usage.

хуучин үгсэд хэрэглээнээс хамаарч шинэ тайлбарууд ч нэмдэг.

One 1736 dictionary defined “wife” as “a married woman whose will,

1736 оны нэгэн толь бичигт “эхнэр” гэх үгийг

in the judgment of the law, is subject to the will of her husband:

“хуулийн дагуу нөхрийнхөө эрхшээлд байж, өөрөө ямар ч хүсэл хэрэгцээтэй байх ёсгүй”

for which reason a wife is said to have no will.”

гэж тайлбарласан байдаг.

Today, “wife” is defined simply as “a female partner in a marriage.”

Өнөөдөр үүнийг тайлбар нь “гэрлэлтийн эмэгтэй хамтрагч” гэж байдаг.

In 2019, Merriam-Webster’s word of the year was “they.”

2019 онд Мерриам-Вебстерийн “тэд” гэх үг оны шилдэг үг тодорсон байдаг.

The word has been in regular use for centuries,

“Тэд” гэх үг нь олон зууны туршид тогтмол хэрэглэгдсээр ирсэн ч

but has only recently gained a new recognized meaning,

саяхнаас л шинэ утга нэмэгдэж орсон нь

as a pronoun for one person whose gender identity is nonbinary.

“хүйсийн чиг баримжаа нь аль нэг бүлэгт хамаардаггүй хүний бие төлөөний үг” юм.

The question of which words belong in the dictionary impacts all of us—

Ямар үгс толь бичигт орох вэ гэх асуултын хариу бид бүгдэд нөлөөлдөг.

when our words and definitions are represented, they’re affirmed;

Бидний хэрэглэдэг үгсийг илэрхийлэхэд эдгээр нь үнэн зөв болохыг батлан,

if not, they— and we— are minimized.

үгүй бол эдгээр үгс төдийгүй биднийг хязгаарлагддаг.

Today, lexicographers have expanded word sourcing

Өнөөдөр толь бичиг судлаачид хайлтын системд аль үгс

to include the dictionary’s users: tracking which words are most searched,

хамгийн их дурдагдаж байгааг хянан, толь бичгийн хэрэглэгчдийг мөн оролцуулан

and adding them to the dictionary.

үгийн эх сурвалжийг илүү өргөтгөх болсон.

So, who decides what’s in the dictionary?

Тэгэхээр толь бичигт ямар үгс байхыг хэн шийддэг вэ?

More than ever before the answer is: we do.

Уг асуултын хариу нь хэзээнээс ч илүүтэйгээр “бид” болсон.

All of us shape language every day.

Бид бүгд хэлээ өдөр бүр шинэчилж байдаг.

When we collectively embrace one word or redefine another,

Бид хамтдаа нэг үгийг сонгох авах эсвэл өөр нэг үгийг дахин тодорхойлох үед

eventually, those words and meanings are reflected in our dictionaries.

яваандаа тэдгээр үг, утга нь бидний толь бичигт тусгагдсан байдаг.