History's "worst" nun - Theresa A. Yugar

Translator: Rebar Atta Reviewer: Ayan Organization

Juana Ramírez de Asbaje sat before a panel of prestigious theologians,

‎وانا ڕامیرێز دێ ئەزباھێ لە بەردەم ‎کۆڕی ئاینزانە پایەبەرزەکان و

jurists, and mathematicians.

‎دادوەر، و زاناکانی بیرکاری دانیشت.

The viceroy of New Spain had invited them to test the young woman’s knowledge

جێنشینی ئیسپانیای نوێ بانگھێشتی کردبوون‎ تاقیکردنەوەی زانیاری ئافرەتە گەنجەکە بکەن

by posing the most difficult questions they could muster.

بە کردنی قورسترین پرسیار لێی.

But Juana successfully answered every challenge,

‎بەڵام وانا ھەموو پرسیارەکانی ‎دروست وەڵامدایەوە،

from complicated equations to philosophical queries.

‎لە ھاوکێشە ئاڵۆزەکانەوە تا ‎گومانە فەلسەفییەکان.

Observers would later liken the scene

‎چاودێرەکان دواتر ئەویان بە

to “a royal galleon fending off a few canoes.”

"بە کەشتی شاهانە چواند کە چەند بەلەمێکی هەڵگرتووە".

The woman who faced this interrogation was born in the mid-17th century.

‎ئەو ئافرەتەی ڕوبەڕووی ئەم پرسیارانە بۆوە ‎لە ناوەڕاستی سەدەی حەڤدەهەم لە دایک بووە.

At that time, Mexico had been a Spanish colony for over a century,

‎لەو کاتەدا، مەکسیک بۆ زیاتر لە سەدەیک دەچوو کە داگیرکراوی ئیسپانیا بوو،

leading to a complex and stratified class system.

کە سیستەمی کۆمەڵی بەرەو ئاڵۆزی چیانەیەتی برد بوو.

Juana’s maternal grandparents were born in Spain,

باپیر و داپیرەی ووانا لە دایکییەوە ئیسپانی بوون،

making them members of Mexico’s most esteemed class.

ئەمەش وایکرد ببنە خێزانێکی پلە بەرز.

But Juana was born out of wedlock, and her father – a Spanish military captain –

دایک و باوکی وانا هاوسەرگیرییان نە کردبوو، باوکی کاپتن بوو لە سوپای ئیسپانیا،

left her mother, Doña Isabel, to raise Juana and her sisters alone.

کە دایکی (دۆنا ئیزابێل) بەجێھێشت، تا بە تەنھا وانا و خوشکەکانی گەورە بکات.

Fortunately, her grandfather’s moderate means

لە بەختی ئەوان، باپیرە نەرمونیانەکەی

ensured the family a comfortable existence.

دڵنیایی دا بە ئاسوودەیی ژیانی ئەم خێزانە.

And Doña Isabel set a strong example for her daughters,

و دۆنیا ئیزابێڵ بووە نمونەیەكی بەھێز بۆ كچەكانی،

successfully managing one of her father’s two estates,

و بەسەرکەوتووانە یەکێک لە دوو ھەرێمەکەی باوکی بەڕێوە دەبرد،

despite her illiteracy and the misogyny of the time.

سەڕاڕای نەخوێندەواریەکەی، و ئەو ڕقەی بەرامبەر ژن ھەبوو لەو کاتەدا.

It was perhaps this precedent that inspired Juana’s lifelong confidence.

ئەم نموونەیە بووە ھۆی باوەڕ بەخۆ بوونی وانا بە درێژایی ژیانی.

At age three, she secretly followed her older sister to school.

لە تەمەنی سێ ساڵیدا، بەنھێنی شوێنی خوشکەکەی کەوت بۆ قوتابخانە.

When she later learned that higher education was open only to men,

کاتێ دواتر زانی خوێندنی باڵا تەنھا تایبەتە بە پیاوان،

she begged her mother to let her attend in disguise.

لە دایکی پاڕایەوە بھێڵێت خۆی بخاتە سەر شێوەی پیاو و بچێت بخوێنێت.

Her request denied, Juana found solace in her grandfather’s private library.

داواکەی پشتگوێ خرا، وانا ئاسوودەیی خۆی دۆزیەوە لە کتێبخانە تایبەتییەکەی باپیریدا.

By early adolescence, she’d mastered philosophical debate, Latin,

لە سەرەتاکانی ھەرزەکاریدا، تەواو شارەزا بوو لە مشتومڕی فەلسەفی، لاتینی،

and the Aztec language Nahuatl.

و زمانی ئەزتیکیی ناھواتڵ.

Juana’s precocious intellect attracted attention

لێزانییەکەی وانا لەو تەمەنەدا سەرنجی

from the royal court in Mexico City,

کۆشکی شاھانەی شاری مەکسیکی ڕاکێشا،

and when she was sixteen,

و کاتێک کە شازدە ١٦ساڵ بوو،

the viceroy and his wife took her in as their lady-in-waiting.

جێنشینی شا و خێزانەکەی بردیان وەک خانمێک کە دواتر دەبێتە شاژن.

Here, her plays and poems alternately dazzled and outraged the court.

لێرە، شانۆ و ھۆنراوەکانی بە نۆرە دەست و پەیوەندەکانی شای سەرسام و توڕە دەکرد.

Her provocative poem Foolish Men

ھۆنراوە ئیستیفزازیەکەی پیاوی گەمژە

infamously criticized sexist double standards,

ڕەخنەی دەگرت لە ئەو دوو پێوەرەی ھەبوون بۆ ڕەگەز،

decrying how men corrupt women while blaming them for immorality.

لەوەی چۆن پیاو ئافرەت لەڕێ لادەدات و لەھەمان کاتدا ڕەخنەی بێڕەوشتیان لێ دەگرێت.

Despite its controversy, her work still inspired adoration,

سەرەڕای ناڕەزاییەکان لێی، کارەکەی ھێشتا دەبووە ھۆی ڕێز لێگرتنی،

and numerous proposals.

و ھاتنی داوای ھاوسەرگیری زۆر بۆی،

But Juana was more interested in knowledge than marriage.

بەڵام وانا زیاتر حەزی لە زانست بوو نەک ھاوسەرگیری.

And in the patriarchal society of the time,

و لە کۆمەڵگەی پیاو سالاری ئەو سەردەمە،

there was only one place she could find it.

تەنھا دەیتوانی یەک شوێن بدۆزێتەوە و بچێت بۆی.

The Church, while still under the zealous influence of the Spanish Inquisition,

کڵێسە، لە کاتێکدا ھێشتا لە ژێر دەست لێپرسینەوەی ئیسپانییەکاندا بوو،

would allow Juana to retain her independence and respectability

لەوێ دەتوانرا ڕێ بە وانا بدەن سەربەخۆیی و ڕێزی خۆی بپارێزێت

while remaining unmarried.

لەو کاتەی بێ ھاوسەر دەمێنێتەوە.

At age 20, she entered the Hieronymite Convent of Santa Paula

لە ٢٠ ساڵیدا، چووە ناو دێری ڕەبەنی سانتا پاولا

and took on her new name: Sor Juana Inés de la Cruz.

و ناوێکی تازەی وەرگرت سۆخ وانا ئینێز دی لا کروز.

For years, Sor Juana was considered a prized treasure of the church.

بۆ ساڵانێک، سۆخ وانا وەک گەنجینەی بەنرخی کڵێسە دادەنرا.

She wrote dramas, comedies, and treatises on philosophy and mathematics,

شانۆ و کۆمیدیا و و پەرتووکی دەنوسی لەسەر بیرکاری و فەلسەفە،

in addition to religious music and poetry.

و لەگەڵ مۆسیقا و ھۆنراوەی ئایینی.

She accrued a massive library,

ئەو کتێبخانەیەکی گەورەی کۆکردەوە،

and was visited by many prominent scholars.

و سەردان دەکرا لەلایەن زۆرێک لە زانا دیارەکانەوە.

While serving as the convent’s treasurer and archivist,

لە کاتی خزمەت کردن وەک خەزنەدار و لێپرسراوی ئەرشیڤ،

she also protected the livelihoods of her niece and sisters

ئەو ژیانی خوشکەکانی و خوشکەزاکانی دەپاراست

from men who tried to exploit them.

لەو پیاوانەی دەیانویست بیان چەوسێننەوە.

But her outspokenness ultimately brought her into conflict with her benefactors.

بەڵام بە ئاشکرا قسە کردنەکەی، ئەوی بەرەو ناکۆکی برد لەگەڵ پیاوانی ئاینی.

In 1690, a bishop published Sor Juana’s private critique of a respected sermon.

لە ١٦٩٠، سەرۆک قەشەیەک ڕەخنەی نھێنی سۆخ وانای بڵاوکردەوە لە وتارێکی پیرۆز.

In the publication,

لە بەرچاو خەڵکدا،

he admonished Sor Juana to devote herself to prayer rather than debate.

ئەو وانای وریا کردەوە کە خۆی بۆ نوێژ کردن تەرخان بکات نەک دیبەیت کردن.

She replied that God would not have given women intellect

وانا وەڵامی داوە و گوتی خودا بیر وھۆش نادات بە ئافرەتان

if he did not want them to use it.

ئەگەر نەیەوێت بە کاری بێنن.

The exchange caught the attention of the conservative Archbishop of Mexico.

ئەم وەڵامدانەوەیە سەرنجی گەورە قەشەی میری مەکسیکۆی ڕاکێشا.

Slowly, Sor Juana was stripped of her prestige,

بە ھێواشی، ڕێزیان لە سۆخ وانا سەندەوە،

forced to sell her books and give up writing.

ناچار کرا کتێبەکانی بفرۆشێت و دەست ھەڵبگرێت لە نووسین.

Furious at this censorship, but unwilling to leave the church,

توڕە بوو لەم چەوساندنەوەیە، بەڵام نەیدەویست کڵێسە بەجێ بھێڵێت،

she bitterly renewed her vows.

ئەو بە قینەوە سوێندەکانی نوێ کردەوە.

In her last act of defiance, she signed them

لە کۆتا بەرگری لە خۆی، بە خوێنی خۆی نووسی

“I, the worst of all,” in her own blood.

من، خراپترینی نێو ھەمووانم.

Deprived of scholarship, Sor Juana threw herself into charity work,

دورخرایەوە لە خوێندن، وانا چووە نێو کاری خێرخوازیەوە،

and in 1695, she died of an illness she contracted while nursing her sisters.

لە ١٦٩٥، مرد بە نەخۆشییەک کە تووشی بوو لە کاتی پەرستاری کردن بۆ خوشکەکانی.

Today, Sor Juana has been recognized as the first feminist in the Americas.

ئەمڕۆ، سۆخ وانا دەناسرێتەوە بە یەکەم ئافرەتی فێمینیست لە ئەمریکادا.

She’s the subject of countless documentaries, novels, and operas,

ئەو بابەتی نووسینی دۆکیومێنتاری و ڕۆمان و ئۆپێرایەکی بێشوومارە،

and appears on Mexico’s 200-peso banknote.

وێنەی نەخشێنراوە لە سەر پارەی ٢٠٠ پێسۆیی مەکسیکی.

In the words of Nobel laureate Octavio Paz:

بە پێی قسەی خاوەنی خەڵاتی نۆبڵ ئۆکاتاڤیۆ پاز:

“It is not enough to say that Sor Juana’s work is a product of history;

ئەوە بەس نییە بڵێین کارەکانی سۆخ وانا بەرھەمی مێژووە؛

we must add that history is also a product of her work.”

پێویستە ئەوەش زیاد بکەین کە مێژووش بەرھەمی کارەکانی ئەوە.