History's "worst" nun - Theresa A. Yugar

Tłumaczenie: Barbara Guzik Korekta: Rysia Wand

Juana Ramírez de Asbaje sat before a panel of prestigious theologians,

Juana Ramírez de Asbaje zasiadła przed zespołem znakomitych teologów,

jurists, and mathematicians.

prawników i matematyków.

The viceroy of New Spain had invited them to test the young woman’s knowledge

Wicekról Nowej Hiszpanii zaprosił ich, żeby ocenili wiedzę tej młodej kobiety,

by posing the most difficult questions they could muster.

zadając jej możliwie najtrudniejsze pytania.

But Juana successfully answered every challenge,

Juana na każde z nich odpowiadała prawidłowo,

from complicated equations to philosophical queries.

od skomplikowanych równań matematycznych po dociekania filozoficzne.

Observers would later liken the scene

Obserwatorzy porównali tę scenę

to “a royal galleon fending off a few canoes.”

do "królewskiego okrętu wojennego odpierającego atak kilku czółen".

The woman who faced this interrogation was born in the mid-17th century.

Kobieta, którą poddano temu przesłuchaniu, urodziła się w połowie XVII wieku.

At that time, Mexico had been a Spanish colony for over a century,

Wówczas Meksyk od ponad stu lat był kolonią hiszpańską,

leading to a complex and stratified class system.

dążącą do złożonego, wielowarstwowego systemu klasowego.

Juana’s maternal grandparents were born in Spain,

Dziadkowie Juany od strony matki urodzili się w Hiszpanii,

making them members of Mexico’s most esteemed class.

dzięki czemu należeli w Meksyku do najbardziej poważanej klasy.

But Juana was born out of wedlock, and her father – a Spanish military captain –

Jednak Juana była nieślubnym dzieckiem a jej ojciec, hiszpański kapitan wojskowy,

left her mother, Doña Isabel, to raise Juana and her sisters alone.

zostawił jej matkę, Doñę Isabel, by sama wychowała Juanę i jej siostrę.

Fortunately, her grandfather’s moderate means

Na szczęście przyzwoite zasoby finansowe dziadka

ensured the family a comfortable existence.

zapewniły rodzinie wygodne życie.

And Doña Isabel set a strong example for her daughters,

Doña Isabel była dla swoich córek przykładem silnej kobiety,

successfully managing one of her father’s two estates,

która z powodzeniem zarządzała jedną z dwóch posiadłości ojca,

despite her illiteracy and the misogyny of the time.

pomimo braku wykształcenia i wbrew ówczesnej nienawiści do kobiet.

It was perhaps this precedent that inspired Juana’s lifelong confidence.

Być może dzięki temu precedensowi Juana była tak pewna siebie.

At age three, she secretly followed her older sister to school.

W wieku trzech lat w tajemnicy poszła za siostrą do szkoły.

When she later learned that higher education was open only to men,

Kiedy później dowiedziała się, że studia są tylko dla mężczyzn,

she begged her mother to let her attend in disguise.

błagała matkę, żeby pozwoliła jej studiować w przebraniu.

Her request denied, Juana found solace in her grandfather’s private library.

Nie otrzymawszy zgody, Juana znalazła ukojenie w prywatnej bibliotece dziadka.

By early adolescence, she’d mastered philosophical debate, Latin,

Jako młoda dziewczyna opanowała dysputy filozoficzne, łacinę

and the Aztec language Nahuatl.

i język Azteków, nahuatl.

Juana’s precocious intellect attracted attention

Nad wiek rozwinięty intelekt Juany

from the royal court in Mexico City,

przyciągnął uwagę dworu królewskiego w Meksyku.

and when she was sixteen,

W wieku 16 lat

the viceroy and his wife took her in as their lady-in-waiting.

została przyjęta przez wicekróla i jego żonę jako dwórka.

Here, her plays and poems alternately dazzled and outraged the court.

Na dworze jej sztuki teatralne i wiersze raz budziły podziw, a raz oburzenie.

Her provocative poem Foolish Men

Jej prowokacyjny wiersz "Głupcy"

infamously criticized sexist double standards,

bezecnie krytykował seksistowskie, obłudne zachowania mężczyzn,

decrying how men corrupt women while blaming them for immorality.

którzy deprawują kobiety, jednocześnie obwiniając je o niemoralność.

Despite its controversy, her work still inspired adoration,

Choć kontrowersyjne, jej dzieła wzbudzały podziw

and numerous proposals.

i liczne oświadczyny.

But Juana was more interested in knowledge than marriage.

Jednak Juana bardziej ceniła sobie wiedzę od małżeństwa.

And in the patriarchal society of the time,

W ówczesnym patriarchalnym społeczeństwie

there was only one place she could find it.

tylko w jednym miejscu mogła to znaleźć.

The Church, while still under the zealous influence of the Spanish Inquisition,

Kościół, choć nadal pod wielkim wpływem inkwizycji hiszpańskiej,

would allow Juana to retain her independence and respectability

pozwoliłby Juanie zachować niezależność i szacunek

while remaining unmarried.

pomimo panieństwa.

At age 20, she entered the Hieronymite Convent of Santa Paula

W wieku 20 lat wstąpiła do klasztoru Hieronimitów św. Pauli

and took on her new name: Sor Juana Inés de la Cruz.

i przyjęła nowe imię: Sor Juana Inés de la Cruz.

For years, Sor Juana was considered a prized treasure of the church.

Przez lata Sor Juana była uważana za skarb kościoła.

She wrote dramas, comedies, and treatises on philosophy and mathematics,

Pisała dramaty, komedie i traktaty na tematy filozoficzne i matematyczne.

in addition to religious music and poetry.

Tworzyła też muzykę sakralną oraz poezję.

She accrued a massive library,

Zgromadziła wielkie zbiory biblioteczne

and was visited by many prominent scholars.

i była często odwiedzana przez prominentnych uczonych.

While serving as the convent’s treasurer and archivist,

Pełniąc rolę klasztornego skarbnika i archiwisty,

she also protected the livelihoods of her niece and sisters

chroniła też majątek swoich siostrzenic i sióstr

from men who tried to exploit them.

przed tymi, którzy chcieliby go pozyskać.

But her outspokenness ultimately brought her into conflict with her benefactors.

Jenak otwartość Sor Juany doprowadziła ją do konfliktu z jej dobroczyńcami.

In 1690, a bishop published Sor Juana’s private critique of a respected sermon.

W 1690 roku biskup opublikował jej prywatną krytykę cenionego kazania.

In the publication,

W tej publikacji

he admonished Sor Juana to devote herself to prayer rather than debate.

namawiał Sor Juanę, by raczej poświęciła się modlitwie niż debacie.

She replied that God would not have given women intellect

Odpowiedziała na to, że Bóg nie dałby kobietom intelektu,

if he did not want them to use it.

gdyby nie chciał, aby go wykorzystały.

The exchange caught the attention of the conservative Archbishop of Mexico.

To przykuło uwagę konserwatywnego arcybiskupa Meksyku.

Slowly, Sor Juana was stripped of her prestige,

Sor Juanę powoli obdzierano ze zdobytego poważania

forced to sell her books and give up writing.

i zmuszono do sprzedaży swoich dzieł i porzucenia pisania.

Furious at this censorship, but unwilling to leave the church,

Wściekła na taką cenzurę, ale również niechętna, by porzucić kościół,

she bitterly renewed her vows.

z rozgoryczeniem odnowiła swoje śluby.

In her last act of defiance, she signed them

W ostatnim akcie buntu podpisała się pod nimi własną krwią:

“I, the worst of all,” in her own blood.

"Ja, najgorsza ze wszystkich".

Deprived of scholarship, Sor Juana threw herself into charity work,

Pozbawiona stypendium, Sor Juana poświęciła się pracy charytatywnej.

and in 1695, she died of an illness she contracted while nursing her sisters.

W 1695 roku zaraziła się od sióstr, którymi się opiekowała i zmarła.

Today, Sor Juana has been recognized as the first feminist in the Americas.

Sor Juana jest obecnie uznawana za pierwszą feministkę obu Ameryk.

She’s the subject of countless documentaries, novels, and operas,

Jest tematem niezliczonych powieści, filmów dokumentalnych oraz oper.

and appears on Mexico’s 200-peso banknote.

Jej wizerunek jest widoczny na banknocie o nominale 200 peso.

In the words of Nobel laureate Octavio Paz:

Jak powiedział noblista Octavio Paz:

“It is not enough to say that Sor Juana’s work is a product of history;

"Nie wystarczy powiedzieć, że dorobek Sor Juany to produkt historii.

we must add that history is also a product of her work.”

Należy dodać, że historia jest dziełem jej dorobku".