The genius of Mendeleev's periodic table - Lou Serico

Translator: tom carter Reviewer: Bedirhan Cinar

Translator: Xusto Rodriguez Reviewer: Serv. de Norm. Lingüística U. de Santiago de Compostela

The periodic table is instantly recognizable.

A táboa periódica recoñécese ao instante.

It's not just in every chemistry lab worldwide,

Non só está nos laboratorios do mundo enteiro,

it's found on t-shirts, coffee mugs, and shower curtains.

senón tamén en camisetas, cuncas e cortinas de baño.

But the periodic table isn't just another trendy icon.

Pero a táboa periódica non é só outra icona de moda.

It's a massive slab of human genius,

É un exemplo perfecto do inxenio humano,

up there with the Taj Mahal, the Mona Lisa, and the ice cream sandwich --

ao nivel do Taj Mahal, a Mona Lisa ou o sándwich de xeado.

and the table's creator, Dmitri Mendeleev, is a bonafide science hall-of-famer.

E o seu creador, Dmitri Mendeleiev, unha lenda da ciencia.

But why? What's so great about him and his table?

E por que? Que hai de xenial nel e na súa táboa?

Is it because he made a comprehensive list of the known elements?

Foi porque fixo unha lista exhaustiva dos elementos coñecidos?

Nah, you don't earn a spot in science Valhalla just for making a list.

Piiiii! Un lugar no Panteón da Ciencia non se acada só por facer unha lista.

Besides, Mendeleev was far from the first person to do that.

Ademais, Mendeleiev nin sequera foi a primeira persoa que a fixo.

Is it because Mendeleev arranged elements with similar properties together?

Será porque Mendeleiev agrupou os elementos con propiedades similares?

Not really, that had already been done too.

Tampouco. Iso tamén se fixera antes.

So what was Mendeleev's genius?

E entón, cal foi o xenio de Mendeleiev?

Let's look at one of the first versions of the periodic table from around 1870.

Vexamos unha das primeiras versións da táboa periódica, aí polo 1870.

Here we see elements designated by their two-letter symbols arranged in a table.

Aquí vemos elementos designados con símbolos de dúas letras,

organizados nunha táboa.

Check out the entry of the third column, fifth row.

Fíxense na entrada da columna 3, liña 5.

There's a dash there.

Alí hai unha raia.

From that unassuming placeholder springs the raw brilliance of Mendeleev.

Dese modesto marcador xorde a brillantez pura de Mendeleiev.

That dash is science.

Esa raia é ciencia.

By putting that dash there, Dmitri was making a bold statement.

Poñendo a raia aí, Dmitri facía unha declaración audaz.

He said -- and I'm paraphrasing here --

Dicía --e agora parafraséoo--

Y'all haven't discovered this element yet. In the meantime, I'm going to give it a name.

"Ninguén descubriu aínda este elemento. Ata daquela, voulle dar un nome.

It's one step away from aluminum, so we'll call it eka-aluminum,

Está a un recadro do aluminio, así que imos chamarlle eka-aluminio.

"eka" being Sanskrit for one.

En sánscrito 'eka' significa 'un'.

Nobody's found eka-aluminum yet, so we don't know anything about it, right?

Ninguén descubríu aínda o eka-aluminio, así que non sabemos nada sobre el, non?

Wrong! Based on where it's located, I can tell you all about it.

Falso! Partindo da súa posición na táboa podo contarvos todo sobre el.

First of all, an atom of eka-aluminum has an atomic weight of 68,

Primeiro, un átomo de eka-aluminio ten un peso atómico de 68,

about 68 times heavier than a hydrogen atom.

é case 68 veces máis pesado ca un átomo de hidróxeno.

When eka-aluminum is isolated, you'll see it's a solid metal at room temperature.

Cando o eka-aluminio se ille veredes que é un metal sólido a temperatura ambiente.

It's shiny, it conducts heat really well,

É brillante, conduce moi ben a calor,

it can be flattened into a sheet, stretched into a wire,

Pode aplanarse en follas, estirarse en arames,

but its melting point is low. Like, freakishly low.

pero ten un punto de fusión baixo, estrañamente baixo.

Oh, and a cubic centimeter of it will weigh six grams.

Ah, e un centímetro cúbico ha pesar 6 gramos."

Mendeleev could predict all of these things simply from where the blank spot was,

Mendeleiev podía prever todo isto só vendo onde estaba o espazo en branco,

and his understanding of how the elements surrounding it behave.

e cos seus coñecementos do comportamento dos elementos que o rodeaban.

A few years after this prediction,

Poucos anos despois desta previsión,

a French guy named Paul Emile Lecoq de Boisbaudran

un francés, chamado Paul Emile Lecoq de Boisbaudran,

discovered a new element in ore samples

descubriu un novo elemento en mostras de minerario

and named it gallium after Gaul, the historical name for France.

e chamoulle "galio", por "Galia", o nome histórico de Francia.

Gallium is one step away from aluminum on the periodic table.

O galio está a un paso do aluminio na táboa periódica.

It's eka-aluminum. So were Mendeleev's predictions right?

É o eka-aluminio. Entón as previsións de Mendeleiev foron acertadas?

Gallium's atomic weight is 69.72.

O peso atómico do galio é 69,72.

A cubic centimeter of it weighs 5.9 grams.

Un centímetro cúbico pesa 5,9 gramos.

it's a solid metal at room temperature,

É un metal sólido a temperatura ambiente,

but it melts at a paltry 30 degrees Celcius,

pero fóndese a uns simples 30º Celsius

85 degrees Fahrenheit.

(85º Fahrenheit).

It melts in your mouth and in your hand.

Derrétese na boca ou nas mans.

Not only did Mendeleev completely nail gallium,

Mendeleiev non só acertou de todo co galio

he predicted other elements that were unknown at the time:

senón que tamén previu outros elementos descoñecidos na época:

scandium, germanium, rhenium.

escandio, xermanio, renio...

The element he called eka-manganese is now called technetium.

O elemento que el chamou eka-manganeso chámase hoxe tecnecio.

Technetium is so rare it couldn't be isolated until it was synthesized in a cyclotron in 1937,

É tan raro que non puido illarse ata que foi sintetizado nun ciclotrón en 1937,

almost 70 years after Dmitri predicted its existence,

case 70 anos despois de que Dmitri predixera a súa existencia,

30 years after he died.

30 anos despois da súa morte.

Dmitri died without a Nobel Prize in 1907, but he wound up receiving a much more exclusive honor.

Dmitri morreu en 1907 sen acadar o Nobel,

pero acabou recibindo unha honra moito máis exclusiva.

In 1955, scientists at UC Berkeley successfully created 17 atoms of a previously undiscovered element.

En 1955, científicos da Un. de Berkeley crearon 17 átomos

dun elemento descoñecido ata daquela.

This element filled an empty spot in the perodic table at number 101,

Este elemento encheu un recadro baleiro na táboa periódica, no número 101,

and was officially named Mendelevium in 1963.

e recibiu oficialmente o nome de mendelevio en 1963.

There have been well over 800 Nobel Prize winners,

Máis de 800 persoas gañaron xa o premio Nobel,

but only 15 scientists have an element named after them.

pero só 15 científicos lle deron o seu nome a un elemento.

So the next time you stare at a periodic table,

Así que a próxima vez que mires

para unha táboa periódica

whether it's on the wall of a university classroom or on a five-dollar coffee mug,

na parede dunha aula, ou nunha cunca de cinco euros,

Dmitri Mendeleev, the architect of the periodic table,

Dmitri Mendeleiev, o arquitecto da táboa periódica,

will be staring back.

estará mirando para ti.