Can you spot the problem with these headlines? (Level 1) - Jeff Leek & Lucy McGowan

Translator: Didar Omar Reviewer: Daban Q. Jaff

"New drug may cure cancer."

“دەرمانی نوێ لەوانەیە شێرپەنجە چارەسەر بکات”

"Aspirin may reduce risk of heart attacks."

“ئەسپرین لەوانەیە مەترسی جەڵتەی دڵ کەم بکاتەوە.”

"Eating breakfast can help you lose weight."

“خواردنی نانی بەیانی دەتوانێت یارمەتی کێش کەمكردنه‌وه‌ بدات.”

Health headlines like these flood the news,

سه‌رباسی هه‌وڵه‌كان هه‌مووی باسی ته‌ندرووستی ده‌كات،

often contradicting each other.

زۆر جار دژ بەیەکتر دەبن.

So how can you figure out what’s a genuine health concern

کەواتە چۆن بزانین کە خەمی تەندروستی ڕاستەقینە چیه‌

or a truly promising remedy,

یاخود چارەسەرێکی ته‌واو،

and what’s less conclusive?

و چی کەمتر گونجاوە؟

لە پزیشکیدا،

In medicine,

there’s often a disconnect between news headlines

زۆر جار پەیوەندی هەیە لە نێوان سەردێڕی هەواڵەکان و

and the scientific research they cover.

ئەو توێژینەوەیە زانستیانەی کە دەیانشاردەوە.

That’s because a headline is designed to catch attention—

چونکە مانشێتێک دیزاین کراوە بۆ ئەوەی سەرنج بدەین—

it’s most effective when it makes a big claim.

زۆر کاریگەرە کاتێک ئەوە داواكاریه‌كی گەورە دەکات.

By contrast,

بە پێچەوانەوە،

many scientific studies produce meaningful results

چەندین توێژینەوەی زانستی ئەنجامی باش بەرهەم دەهێنن

when they focus on a narrow, specific question.

کاتێک سەرنج دەدەنە سەر تەسکی پرسیارێکی تایبەت.

The best way to bridge this gap

باشترین ڕێگا بۆ پرکردنی ئەم بۆشاییە

is to look at the original research behind a headline.

ئەوەیە کە سەیری توێژینەوە ڕەسەنەکە بکەین لە پشت مانشێتێکەوە.

ئێمە بیرۆكه‌یه‌كی سادەیی سیناریۆی توێژینەوەمان به‌مێشكدا هاتووه‌

We’ve come up with a simplified research scenario

for each of these three headlines to test your skills.

بۆ هەریەک لەم سێ مانشێتە بۆ تاقیکردنەوەی کارامەییەکەت.

Keep watching for the explanation of the first study;

بەردەوامبە لە سەیرکردنی ڕوونکردنەوەکە لە یەکەم لێکۆڵینەوەدا;

then pause at the headline to figure out the flaw.

پاشان لەسەر مانشێتەکە بوەستێنە بۆ زانینی کەموکوڕییەکە.

Assume all the information you need to spot the flaw is included.

ئەو زانیاریانە دابنێ کە پێویستت پێیەتی بۆ ئەوەی کە کەموکوڕییەکە بگرێتەوە.

Let’s start with this hypothetical scenario:

با بەم گریمانە دەستپێبکەین سیناریۆ:

a study using mice to test a new cancer drug.

توێژینەوەیەک کە مشک بەکاردەهێنێت بۆ تاقیکردنەوەی دەرمانێکی نوێی شێرپەنجە.

The study includes two groups of mice,

توێژینەوەکە دوو گروپی مشک لەخۆ دەگرێت،

one treated with the drug, the other with a placebo.

یەکێک دەرمانەکەی چارەسەر کرد ئەوی تریان لەگەڵ پلاسبۆ.

At the end of the trial,

لە کۆتایی توێژینه‌وه‌كه‌دا،

the mice that receive the drug are cured,

ئەو مشکانەی دەرمانەکە وەردەگرن چارەسەر دەکرێن،

while those that received the placebo are not.

له‌كاتێكدا ئه‌وانه‌ی پلاسبۆیه‌كه‌یان به‌ركه‌وتبوو ئه‌وانه‌ نه‌بوون.

Can you spot the problem with this headline:

دەتوانیت کێشەکە دیاری بکەیت لەگەڵ ئەم مانشێتە:

"Study shows new drug could cure cancer"

“لێکۆڵینەوەكان دەرمانی نوێ نیشانده‌ده‌ن كه‌ دەتوانێت شێرپەنجە چارەسەر بکات”

Since the subjects of the study were mice,

لەبەر ئەوەی بابەتەکانی توێژینەوەکە مشک بوون،

we can’t draw conclusions about human disease based on this research.

ناتوانین دەرەنجامەکان نیشانده‌ین دەربارەی نەخۆشی مرۆڤ لەسەر بنەمای ئەم توێژینەوەیە.

In real life, early research on new drugs and therapies is not conducted on humans.

لەژیاندا توێژینەوە لەسەر دەرمانی نوێ و چارەسەرەکان لەسەر مرۆڤ ئەنجام نادرێت.

ئەگەر ئەنجامە سەرەتاییەکان قایلكه‌ربن،

If the early results are promising,

clinical trials follow to determine if they hold up in humans.

تاقیکردنەوەی پزیشکی بەدوایدا دێت بۆ ئه‌وه‌ی بزانن به‌كه‌ڵكی مرۆڤ دێت یان نا.

Now that you’ve warmed up,

ئێستا کە تۆ گەرمت کردووە،

let’s try a trickier example:

با نمونەیەکی تر تاقی بکەینەوە:

a study about the impact of aspirin on heart attack risk.

توێژینەوەیەک دەربارەی کاریگەری ئەسپرین لەسەر مەترسی جەڵتەی دڵ.

The study randomly divides a pool of men into two groups.

توێژینه‌وه‌كه‌ بە شێوەیەکی هەڕەمەکی پیاوەکان دابه‌ش ده‌كات بۆ دوو گرووپ.

The members of one group take aspirin daily,

ئەندامانی یەک گروپ ڕۆژانە ئەسپرین وەرده‌گرن،

while the others take a daily placebo.

لە کاتێکدا ئەوانی تر پلاسبۆیەکی ڕۆژانە وەردەگرن.

By the end of the trial,

له‌ كۆتایدا،

گروپی پلاسبۆ بە شێوەیەکی بەرچاو ئازاریان دەچێژێت به‌هۆی هێرشی زیاتری دڵه‌وه‌

the control group suffered significantly more heart attacks

than the group that took aspirin.

وه‌ك لەو گروپەی کە ئەسپرینیان وەرگرتبوو.

Based on this situation, what’s wrong with the headline:

لەسەر بنەمای ئەم دۆخە چی هەڵەیە لەگەڵ مانشێتەکە::

"Aspirin may reduce risk of heart attacks"

“ئەپریسین لەوانەیە مەترسی جه‌أده‌ی دڵ کەم بکاتەوە”

In this case, the study shows evidence that aspirin reduces heart attacks in men,

له‌م حاڵه‌ته‌دا، ئه‌وه‌مان نیشانده‌دات كه‌ ئه‌سپرین سه‌كته‌ له‌ پیاوان داده‌به‌زێنێ،

because all the participants were men.

چونکە هەموو بەشداربووان پیاو بوون.

بەڵام ئەنجامەکە “ئەسپرین مەترسی جه‌ڵده‌ی دڵ كه‌م ده‌كاته‌وه‌” زۆر فراوانە;

But the conclusion “aspirin reduces risk of heart attacks” is too broad;

we can’t assume that results found in men would also apply to women.

ناتوانین بڵێین کە ئەو ئەنجامانەی دۆزراونەتەوە لە پیاودا پۆ ژنیش ده‌بێ.

Studies often limit participants based on geographic location, age, gender,

توێژینەوەکان بەشداربووان سنورداردەکەن لەسەر بنەمای شوێنی جوگرافی، تەمەن، ڕەگەز،

or many other factors.

یان چەندین فاکتەری تر.

Before these findings can be generalized,

پێش ئەوەی ئەم دەرەنجامانە گشتگیر بکرێن،

similar studies need to be run on other groups.

خوێندنی هاوشێوە پێویستە بەڕێوەببرێت لەسەر گروپەکانی تر.

If a headline makes a general claim,

ئەگەر مانشێتێک باسی گشتی بکات،

it should draw its evidence from a diverse body of research, not one study.

دەبێ بەڵگەکانی لە هەمەجۆرەوە بکێشێته‌ هه‌موو توێژینەوەكه‌وه‌، نەک یەک توێژینەوە.

Can you take your skills from the first two questions to the next level?

دەتوانیت لە یەکەمەوە کارامەییەکەت بزانیت بۆ ئاستی داهاتوو؟

Try this example about the impact of eating breakfast on weight loss.

ئەم نموونەیە تاقیبکەوە دەربارەی کاریگەری خواردنی نانی بەیانی لەسەر دابەزاندنی کێش.

توێژەران گروپێک لەخەڵکیان دامەزراندوە کە هەمیشە نانی بەیانی ناخۆن و

Researchers recruit a group of people who had always skipped breakfast

داوایان لێبکەن دەست پێبکەن هەموو ڕۆژێک نانی بەیانی بخۆن.

and ask them to start eating breakfast everyday.

The participants include men and women of a range of ages and backgrounds.

بەشداربووان ژن و پیاو لەخۆدەگرێت لە مەودای تەمەنەکان و زانیاره‌كانیان.

لە ماوەی ساڵێکدا،

Over a year-long period,

participants lose an average of five pounds.

به‌شداربووه‌كان به‌شێوه‌یه‌كی مام ناوه‌ند كێش له‌ده‌ستده‌ده‌ن بۆ هه‌ر 5 پاوه‌ندێك.

So what’s wrong with the headline:

کەواتە چ كێشه‌یه‌ك لە سەردێڕەکەدا هەیە:

"Eating breakfast can help you lose weight"

خواردنی نانی بەیانی یارمەتی كه‌مكرنه‌وه‌ی كێشت ده‌دات”

ئەو کەسانەی له‌ توێچینه‌وه‌كه‌دا دەستیان كردووه‌ به‌ نانی بەیانی و کێش دابه‌زین—

The people in the study started eating breakfast and lost weight—

but we don’t know that they lost weight because they started eating breakfast;

بەڵام نازانین کە ئەوان کێشیان لە دەست داوە چونکە دەستیان کرد بە خواردنی نانی بەیانی;

perhaps having their weight tracked

له‌وانه‌یه‌ چاودێری كێشیان بكه‌ین

inspired them to change their eating habits in other ways.

هانیان دا نکە خواردنیان بگۆڕن و خووەکانیشیان بە شێوازی تر.

To rule out the possibility that some other factor caused weight loss,

له‌وانه‌یه‌ كۆمه‌ڵێك هۆكاری تر بووبنه‌ هۆی دابەزاندنی کێش،

we would need to compare these participants

پێویستە بەراوردیان بکەین ئەو بەشداربووانە

to a group who didn’t eat breakfast before the study

بۆ گروپێک کە نانی بەیانیان نەخوارد پێش توێژینەوەکە و

and continued to skip it during the study.

بەردەوام بوو لە نه‌خواردنی لە میانه‌ی توێژینه‌وه‌كه‌دا..

A headline certainly shouldn’t claim the results of this research

سەردێڕێك نابێت بانگەشەی ئەوە بکات ئەنجامی ئەم توێژینەوەیە

are generally applicable.

بە گشتی کارپێکراون. و

And if the study itself made such a claim without a comparison group,

ئەگەر توێژینەوەکە خۆی وای لێ بکات داواکردنێک بەبێ گروپی بەراوردکردن،

then you should question its credibility.

کەواتە دەبێت پرسیار لە دڵنیایی بکەیت.

Now that you’ve battle-tested your skills

ئێستا کە تۆ تاقیکردنەوەی کارامەیی خۆتت کردووە

on these hypothetical studies and headlines,

لەسەر ئەم لێکۆڵینەوە گریمانانە وە مانشێتەکان،

you can test them on real-world news.

دەتوانیت تاقییان بکەیتەوە لەسەر هەواڵه‌ جیهانیه‌ ڕاستەقینەكان.

Even when full papers aren’t available without a fee,

تەنانەت کاتێک پەڕەی تەواو بەردەست نیە بەبێ هیچ باجێک،

you can often find summaries of experimental design and results

تۆ زۆر جار دەتوانیت کورتەیەک بدۆزیتەوە لە دیزاینی تاقیکاری و ئەنجامەکان

in freely available abstracts,

لە پوخته‌یه‌كی بەردەستدا،

or even within the text of a news article.

یان تەنانەت لەناو دەقەکەشدا لە وتارێکی هەواڵدا.

Individual studies have results

خوێندنی تاکەکەسی ئەنجامێکی هەیە

کە مەرج نییە هاوتا بێت بۆ سەردێرێک.

that don’t necessarily correspond to a grabby headline.

Big conclusions for human health issues

دەرئەنجامێکی گەورە بۆ کێشەکانی تەندروستی مرۆڤ

require lots of evidence accumulated over time.

پێویستی بە چەندین بەڵگە هەیە کە کەڵەکە بوون بە درێژایی کات.

But in the meantime,

بەڵام لە هەمان کاتدا،

we can keep on top of the science, by reading past the headlines.

دەتوانین بەردەوام بین بە خوێندنەوەی مانشێتەکانی ڕابردوو.