The fish that walk on land - Noah R. Bressman

Translator: rewas nadr Reviewer: Zhila Mawlood

This pond is the only home this fish has ever known.

ئەم زەلكاوە ماڵی ئەم ماسیە بوە تا ئێستا،

But lately, it’s gotten crowded and food is scarce.

بەڵام بەم دواییە قەرەباڵغ بووە و خواردن کەم بووە.

Luckily, it has an option many don’t:

خۆشبەختانە، بژاردەیەکی هەیە كە زۆرێك لە ماسیەكانی تر نییانە.

as a walking catfish, it can dance its way out of the water

ئەو وەک پشیلەماسی، دەتوانێت سەما بکات بەو ڕێگایە دەتوانێت لە زەلكاوەكە دەربچێت،

and onto bigger and better things.

بۆ شوێنی گەورەترو باشتر .

However, it faces many challenges on its terrestrial journey:

لەگەڵ ئەوەشدا، ڕووبەڕووی چەندین ئاسته‌نگ دەبێتەوە لە گەشتە دوورەكەیدا:

it’s now in danger of suffocating, drying up,

ئێستا مەترسی خنکان و وشک بوونی هەیە،

suffering physical damage from rough terrain,

به‌ده‌ست ئازاری جەستەیی ده‌ناڵێنن بەهۆی ناوچە ڕەقەكانەوە،

and being hunted by land predators.

و لەلایەن ڕاوكەرەكانەوە ڕاوده‌كرێن.

We think of fish as completely aquatic animals.

ئێمە بیر لە ماسی دەكەینەوە وەک ئاژەڵی ئاوی.

But the walking catfish is just one of hundreds of fish species

بەڵام ئەو جۆری پشیلە ماسیە جۆرێكە لەو سه‌دان جۆرەی ماسی

that are actually amphibious,

كە لە ڕاستیدا وشكاوه‌كیین،

meaning that they possess adaptations that enable them to survive on land.

واتە ئەوان خاوەنی گونجاندنن کە توانای مانەوەیان دەداتێ لەسەر زەوی .

Fish amphibiousness is a spectrum.

وشكاوه‌كیبوونی ماسی ده‌گۆڕێت.

At one end are species like the mosquitofish

له‌ سه‌ره‌تای مه‌وداكه‌ چه‌شنی وه‌كو مێشوله‌ ماسی هه‌ن

that’ll only move on land when forced.

تەنها کاتێک دێته‌ سه‌ر زه‌وی كه‌ پێویست بێت.

And at the other end are species like mudskippers

و لە لایەکەی تریشەوە چه‌شنی وه‌كو ماسی قوڕگیر هه‌ن

that nonchalantly hop around mudflats for days at a time.

کە به‌ هێمنى لەدەوری قوڕەکاندا بازده‌دات بۆ چەند ڕۆژێک.

But why do fish make the exodus from water to land?

بەڵام بۆچی ماسی لە ئاوەوە دەرده‌چن بۆ زەوی؟

And how do they cope with this drastic transition?

و چۆن خۆیان دەگونجێنن لەگەڵ ئەم گواستنەوە بەهێزەدا؟

If temperatures get too high for the mangrove rivulus

ئەگەر پلەی گەرمی ماسی مارگرۆڤ ڕیڤلوس زۆر به‌رزبێت

in the shallow tropical pools it inhabits,

لەو حەوزه‌ خولگەییه‌ تەنکانه‌ی كه‌ نیشته‌جێیه‌،

it’ll flip itself onto a bank and cool off in the shade.

خۆی هەڵدەگێڕێته‌وه‌ له‌ لێوارێك و لە سێبەره‌كه‌ خۆی فێنك ده‌كاته‌وه‌.

During the dry period,

له‌و كاتانه‌ی كه‌ وشكه‌،

it can survive for two months out of the water

دەتوانێت بۆ ماوەی دوو مانگ لە دەرەوەی ئاوەكە بمێنێتەوە

by staying in moist environments.

بە مەرجێ ژینگەكەی شێدار بێت.

Meanwhile, the eel catfish makes its onshore voyage

لە هەمان کاتدا مار ماسی گەشتی کەنار دەریا دەکات

to satisfy its hearty craving for beetles.

بۆ تێركردنی ئارەزوەكانی به‌ خواردنی قالۆنچكه‌.

And for others, the terrestrial draw is more ritualistic.

بۆ ئه‌وانیتر، گواستنه‌وه‌ بۆ زه‌مینی زیاتر نه‌ریتییه‌.

Every year under the cover of night,

هەموو ساڵێک لەكاتی شەودا،

masses of California grunion flop their way onto sandy beaches,

كۆمه‌ڵێك ماسی گرۆنیۆنی كالیفۆرنیا ده‌خزنه‌ سه‌ر كەناره‌ لمییەكان،

where females deposit thousands of eggs into the sand

کە تیایدا مێینەكان هەزاران هێلكە ئەخەنە ناو لم

before re-entering the ocean.

پێش ئەوەی دووبارە بێنە ناو زەریاکە.

Underwater, fish breathe with gills,

لەژێر ئاودا، ماسیەكان بەهۆی كه‌وانه‌ی ڕیشه‌دار هەناسە دەدەن،

which are feathery organs packed with blood vessels

کە ئه‌ندامی نه‌رمن پڕن له‌ ده‌ماری خوێن

that absorb dissolved oxygen from the water.

کە ئۆکسجینی تواوه‌ له‌ ئاوه‌كه‌وه‌ دەمژێت

But in the open air, their gills collapse and are rendered useless,

بەڵام لەهەوای کراوە، كه‌وانه‌ی ڕیشه‌داریان لە كاردەكەوێ و بێسوود ده‌بێت،

so amphibious fishes need other ways to breathe.

بۆیە ماسییه‌ وشكاوه‌كییه‌كان پێویستییان به‌ ڕێگای تر بۆ هەناسەدان هه‌یه‌.

The armored catfish’s stomach is packed with blood vessels,

گه‌ده‌ی پشیلەماسی قه‌ڵغان له‌به‌ر پڕه‌ له‌ ده‌ماه‌ خوێن،

so it can gulp down air and breathe through its stomach lining.

بۆ ئەوەی بتوانێت هەوا قووتبدات و له‌ڕێی ناوپۆشی گه‌ده‌ هەناسە بدات.

And lungfish, being related to the ancestors of all tetrapods,

ئه‌و ماسییانه‌ی سییان هه‌یه‌، ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ باوانی چوار پێیه‌كان،

or four-limbed vertebrates, are equipped with true lungs.

یان بڕبڕەداره‌ چوار پەله‌كان کە بە سی ڕاستیەوە بەستراوە

They’ll actually drown if they’re kept underwater too long.

لە ڕاستیدا ئەوان دەخنکێن ئەگەر زۆر لەژێر ئاودا بمێننەوە.

Fish have thin, permeable skin that allows for essential compounds

ماسی پێستێکی باریک و تێپه‌ڕیوی هەیە کە ڕێگە دەدات بە پێکهاتە گرنگەکان

to diffuse into and out of their bodies while they’re underwater.

بڵاو ببنەوە لە دەرەوەو ناوەوەی لەشیان لە کاتێکدا کە لەژێر ئاودان

But this works against them on land as their bodily moisture

بەڵام ئەمە لەسەر زەوی دژیانانە هه‌ركه‌ شێی لەشیان

diffuses into the air.

بە هەوادا بڵاو دەبێتەوە.

To dodge dehydration, mudskippers roll in the mud like puppies.

بۆ ئەوەی لەوشكبونەوە دوربن، ماسی قوڕ گیر له‌ قوڕدا وه‌كو توتكه‌ سه‌گ ده‌خولێنه‌وه‌.

But the lungfish takes the cake:

بەڵام ماسیی سی دار پێشبڕكێیه‌كه‌ ده‌باته‌وه‌:

the rivers it inhabits disappear during dry seasons,

ئەو ڕووبارانەی کە لێی نیشتەجێن ون دەبن لە وەرزە وشکەکاندا،

so it buries itself in the earth and coats its body in a mucus cocoon.

کەواتە خۆی لە زەویدا دەشارێته‌وه‌ و لەشی به‌ قۆزاخه‌یه‌كی لینج ده‌پۆشێت.

It can survive like this for years until being resuscitated

بۆ چەندین ساڵ دەتوانێت بەم شێوەیە بێت تا ئەوکاتەی دەبوژێتەوە

by the next big rainstorm.

تا هاتنی شه‌پۆلی بارانی داهاتوو.

Amphibious fishes use powerful fins to move on land

ماسییه‌ وشكاوه‌كییه‌كان په‌ڕی بەهێز بەکار دێنن بۆ گواستنەوە بۆ سەر زەوی

and clever tools to navigate as they go.

و ئامرازە زیرەکەکان هه‌ركه‌ ده‌ڕۆن.

The Nopoli rock-climbing goby, no bigger than a few centimeters,

نوپۆلى ڕۆگی كه‌ به‌سه‌ر به‌رد هه‌ڵده‌گه‌ڕێ لە چەند سانتیمەترێک گەورەتر نییه‌،

scales hundred-meter-tall Hawaiian waterfalls,

به‌سه‌ر تاڤگه‌كانی هاوایی سه‌رده‌كه‌وێت كه‌ سه‌د مه‌تر درێژه‌،

inching its way up by alternately attaching the suction cups

بە نۆرە ڕێگای خۆی بەرەو سەرەوە دەهاوێ

on its mouth and pelvic fins.

لەسەر دەم و په‌ڕه‌ی حەوزه‌كان.

To find water while on land, the mummichog,

بۆ دۆزینەوەی ئاو لە زەویدا، ماسی مه‌میچۆگ،

like most amphibious fishes, is on the lookout for reflective surfaces.

وەک زۆربەی ماسییە وشكاوه‌كییه‌كان، لە گەڕانە بۆ ڕووه‌ به‌رپه‌چدراوه‌كان.

Other species, like mosquitofish,

جۆرەکانی تر، وەک مێشوولەماسی

exercise their inner ear to determine where they’re oriented on a slope,

گوێچکەی ناوەوەیان ڕادێنن بۆ دیاریكردنی ئاڕاسته‌ی لێژیه‌ك،

relying on the probability that they’ll find water by moving downhill.

به‌ پشت بەستن بە ئەگەری ئەوەی کە بە جوڵه‌یان بۆ گردەکە ئاو بدۆزنەوە

Our walking catfish, meanwhile,

لە کاتێکدا، پشیلەماسییەكه‌مان،

uses the taste buds that coat its body for navigation.

وه‌رگری تامكردن كه‌ جه‌سته‌ی داپۆشیوه‌ بەكار دێنن بۆ گەڕان

These taste buds are concentrated in its whiskers,

ئەم وه‌رگری تامكردنانه‌ له‌ ڕیشه‌كانی چڕبوونه‌ته‌وه‌،

which whip through the air,

كە لە هه‌وادا ده‌جووڵێن،

sensing compounds that signal the proximity and quality

وا له‌پێكهاته‌كان ده‌كات هه‌ست به‌ نزیكی و جۆری

of nearby water— and prey.

هه‌ریه‌كه‌ له‌ ئاو — و نێچیری نزیك بكه‌ن.

The walking catfish will shimmy towards attractive volatile amino acids

پشیله‌ماسی پیاسەکەر به‌ڕووی ترشی ئەمینی هه‌ڵچوه‌وه‌ ده‌له‌نگێنه‌وه‌

while steering clear of foul waters emanating hydrogen sulfide.

لە کاتێكدا له‌ ئاوی پیسبوو به‌هۆی گۆگردیدی هایدرۆجین دورده‌كه‌ونه‌وه‌.

While amphibious fishes face a multitude of new challenges upon leaving the water,

لە کاتێکدا ماسییە وشكاوه‌كییه‌كان ڕوبەڕوی چه‌ندین ئاسته‌نگ ده‌بنه‌وه‌ كاتێ ئاوجێدێڵن

they’ve evolved ingenious ways to overcome them.

چونكە ئەوان ڕێگای لێهاتوو به‌كاردێنن بۆ زاڵبوون به‌سه‌ریان.

They’re resilient in the face of droughts and floods

لەڕوبه‌ڕوبوونه‌وه‌ی وشكە ساڵی و لافاودا خۆڕاگرن

and have access to new prey as well as a plan B

توانایان هه‌یه‌ بۆ گه‌یشتن به‌ نێچیری نوێ و پیلانی بی

if they need to escape competitive, polluted, or unhealthy environments.

گه‌ر پێویست بكات له‌ ژینگه‌ی پیس، و پێشبڕكێدار، و ناته‌ندروست بڕۆن.

While being a “fish out of water” is generally regarded as a bad thing,

لە کاتێکدا کە "ماسی لە ده‌ره‌وه‌ی ئاو" ده‌سته‌واژه‌یه‌كی خراپه‌ بە گشتی

for these species, it offers an undisputed edge.

بۆ ئەم چه‌شنانه‌، بێگومان سودی خۆی هه‌یه‌.