The fish that walk on land - Noah R. Bressman

Translator: Đặng Huyền Reviewer: Ngoc Nguyen

This pond is the only home this fish has ever known.

Cái ao này là ngôi nhà duy nhất của chú cá này.

But lately, it’s gotten crowded and food is scarce.

Nhưng gần đây, nó trở nên đông đúc, thức ăn lại khan hiếm.

Luckily, it has an option many don’t:

May mắn thay, nó có lựa chọn khác nhiều loài không có:

as a walking catfish, it can dance its way out of the water

cá trê trắng có thể rời khỏi môi trường nước,

and onto bigger and better things.

tìm tới những ao lớn và thoải mái hơn.

However, it faces many challenges on its terrestrial journey:

Tuy nhiên, nó phải đối mặt với nhiều thử thách trên hành trình trên cạn:

it’s now in danger of suffocating, drying up,

nguy cơ ngạt thở, mất nước,

suffering physical damage from rough terrain,

bị thương do địa hình gồ ghề,

and being hunted by land predators.

và bị các loài thú săn trên cạn săn đuổi.

We think of fish as completely aquatic animals.

Chúng ta luôn nghĩ rằng cá là động vật sống hoàn toàn trong nước.

But the walking catfish is just one of hundreds of fish species

Nhưng cá trê trắng chỉ là một trong hàng trăm loài cá

that are actually amphibious,

thực chất là loài lưỡng cư,

meaning that they possess adaptations that enable them to survive on land.

nghĩa là chúng sở hữu khả năng thích nghi cho phép chúng sống trên cạn.

Fish amphibiousness is a spectrum.

Cá lưỡng cư gồm nhiều loài.

At one end are species like the mosquitofish

Khởi đầu với các loài cá ăn muỗi,

that’ll only move on land when forced.

chỉ di chuyển lên mặt đất khi tình huống bắt buộc.

And at the other end are species like mudskippers

Kết thúc là các loài cá lác

that nonchalantly hop around mudflats for days at a time.

có thể tự do di chuyển giữa các bãi bồi trong nhiều ngày liền.

But why do fish make the exodus from water to land?

Nhưng tại sao cá phải di chuyển từ dưới nước lên trên cạn?

And how do they cope with this drastic transition?

Và chúng làm thế nào để đương đầu với những thay đổi lớn này?

If temperatures get too high for the mangrove rivulus

Nếu nhiệt độ tăng cao

trong những hồ nước nông nhiệt đới loài mangrove rivulus sinh sống,

in the shallow tropical pools it inhabits,

it’ll flip itself onto a bank and cool off in the shade.

chúng sẽ nhảy vào bóng râm gần bờ nằm hạ nhiệt.

During the dry period,

Vào mùa khô,

it can survive for two months out of the water

nó có thể sống hai tháng trên cạn

by staying in moist environments.

ở môi trường ẩm ướt.

Meanwhile, the eel catfish makes its onshore voyage

Trong khi đó, cá trê lươn tìm lên bờ

to satisfy its hearty craving for beetles.

để thỏa mãn cơn thèm ăn bọ cánh cứng.

And for others, the terrestrial draw is more ritualistic.

Đối với một số loài khác, lên cạn lại là một tập tính.

Every year under the cover of night,

Hàng năm, khi màn đêm bao phủ,

masses of California grunion flop their way onto sandy beaches,

hàng đàn các bạc nhỏ California đổ xô trườn lên các bãi biển,

where females deposit thousands of eggs into the sand

đẻ trứng trên cát

before re-entering the ocean.

rồi quay lại đại dương.

Underwater, fish breathe with gills,

Dưới nước, cá hô hấp bằng mang,

which are feathery organs packed with blood vessels

một cơ quan nhẹ như lông đầy các mạch máu

that absorb dissolved oxygen from the water.

giúp hấp thụ oxi hòa tan trong nước.

But in the open air, their gills collapse and are rendered useless,

Ở ngoài không khí, mang xẹp lại và trở nên vô dụng,

so amphibious fishes need other ways to breathe.

nên các loài cá lưỡng cư cần những cách khác để hô hấp.

The armored catfish’s stomach is packed with blood vessels,

Bụng của cá da trơn tập trung nhiều mạch máu,

so it can gulp down air and breathe through its stomach lining.

do đó, nó có thể lấy không khí rồi hô hấp bằng niêm mạc dạ dày.

And lungfish, being related to the ancestors of all tetrapods,

Cá phổi, có họ hàng với tổ tiên của mọi loài bốn chân,

or four-limbed vertebrates, are equipped with true lungs.

hay động vật bốn chi có xương sống, có phổi thực.

They’ll actually drown if they’re kept underwater too long.

Chúng sẽ thực sự bị chết đuối nếu ở trong nước quá lâu.

Fish have thin, permeable skin that allows for essential compounds

Cá có lớp da mỏng, thấm nước, cho phép các hợp chất thiết yếu

to diffuse into and out of their bodies while they’re underwater.

khuếch tán vào và ra khỏi cơ thể khi chúng trong nước.

But this works against them on land as their bodily moisture

Nhưng lại chống lại chúng khi ở trên cạn

do độ ẩm trong cơ thể bị khuếch tán vào không khí.

diffuses into the air.

To dodge dehydration, mudskippers roll in the mud like puppies.

Để tránh mất nước, cá thòi lòi lăn trong bùn như những chú chó con.

But the lungfish takes the cake:

Tuy nhiên, cá phổi mới là loài sống lâu nhất trên cạn:

the rivers it inhabits disappear during dry seasons,

những con sông chúng sinh sống biến mất vào mùa khô,

so it buries itself in the earth and coats its body in a mucus cocoon.

vì vậy, chúng vùi mình vào đất, bọc cơ thể trong một lớp kén nhầy.

It can survive like this for years until being resuscitated

Nó có thể sống nhiều năm như vậy đến khi hồi phục

by the next big rainstorm.

vào mùa mưa sau.

Amphibious fishes use powerful fins to move on land

Cá lưỡng cư sử dụng bộ vây khỏe di chuyển trên mặt đất

and clever tools to navigate as they go.

và làm công cụ định vị thông minh khi di chuyển.

The Nopoli rock-climbing goby, no bigger than a few centimeters,

Cá leo thác Nopoli, chỉ dài vài centimet,

scales hundred-meter-tall Hawaiian waterfalls,

vượt thác cao hàng trăm mét ở Hawaii,

nhích dần lền

inching its way up by alternately attaching the suction cups

bằng cách luân phiên gắn giác hút ở miệng và vây bụng vào đá.

on its mouth and pelvic fins.

To find water while on land, the mummichog,

Để tìm nước trên cạn, cá mummichog,

like most amphibious fishes, is on the lookout for reflective surfaces.

cũng như hầu hết các loài cá lưỡng cư, phải tìm các bề mặt phản chiếu.

Other species, like mosquitofish,

Một số loài khác, như cá ăn muỗi,

exercise their inner ear to determine where they’re oriented on a slope,

rèn luyện tai trong để xác định dốc nước,

relying on the probability that they’ll find water by moving downhill.

dựa vào khả năng tìm nước khi trượt dốc.

Our walking catfish, meanwhile,

Mặt khác, cá trê trắng

uses the taste buds that coat its body for navigation.

sử dụng nụ vị giác quanh cơ thể để định hướng.

These taste buds are concentrated in its whiskers,

Nụ vị giác tập trung ở ria,

which whip through the air,

quất trong không khí,

sensing compounds that signal the proximity and quality

cảm nhận các tín hiệu phức tạp cho biết khoảng cách và tính chất

of nearby water— and prey.

của nguồn nước gần đó - cũng như con mồi.

The walking catfish will shimmy towards attractive volatile amino acids

Cá trê trắng di chuyển về phía có axit amin lơ lửng trong không khí,

while steering clear of foul waters emanating hydrogen sulfide.

và tránh xa những vùng nước hôi thối tỏa ra mùi hydro sunfua.

While amphibious fishes face a multitude of new challenges upon leaving the water,

Đối mặt với vô số thử thách mới khi rời khỏi nước,

they’ve evolved ingenious ways to overcome them.

cá lưỡng cư phát triển nhiều kỹ năng để vượt qua.

They’re resilient in the face of droughts and floods

Chúng kiên cường đối mặt với lũ lụt và hạn hán

and have access to new prey as well as a plan B

và khả năng tiếp cận con mồi mới như kế hoạch B

if they need to escape competitive, polluted, or unhealthy environments.

khi cần thoát khỏi môi trường cạnh tranh, ô nhiễm và nguy hiểm.

While being a “fish out of water” is generally regarded as a bad thing,

Dù “cá thiếu nước” thường bị xem là điều không tốt,

for these species, it offers an undisputed edge.

nhưng với những loài này, nó tạo ra lợi thế không thể tranh cãi.