Network theory - Marc Samet

Transcriber: Andrea McDonough Reviewer: Bedirhan Cinar

Translator: rewas nadr Reviewer: Daban Q. Jaff

What does "going viral" on the internet really mean,

ڕاستی "بەناوبانگ بوون" لەسەر ئینتەرنێت چی دەگەیەنێت،

and why does it happen so quickly?

و بۆچی بە خێرای ڕوودەدات؟

Why is a financial institution too big to fail?

بۆچی دامەزاراوەی دارای گەورە شكست دەهێنێت؟

How does a virus in Africa end up

چۆن ڤایرۆسێک لە ئەفریقا کۆتایی دێت

in the United States in a matter of hours?

لە ئەمریکا لە چەند کاتژمێرێکدا؟

Why are Facebook and Google such powerful companies

بۆچی فەیسبووك وگۆگڵ كۆمپانیای بە دەسەڵاتن

at creating global connections?

لە دروستکردنی پەیوەندی جیهانیدا؟

Well, in a word:

باشە لە وشەیەکدا

networks.

تۆڕەکان.

But what are networks?

بەڵام تۆڕەکان چین؟

Everyone knows about their social network,

هەموو دەزانین لەسەر تۆڕەكۆمەڵایەتیەكان،

but there are all different kinds of networks

بەڵام تۆڕی كۆمەڵایەتی جیاواز هەیە

you probably haven't thought about.

لەوانەیە بیرت لێ نەكردبێتەوە

Networks are collections of links

تۆڕەکان کۆکراوەی لینکەکانن

which combine by specific rules and behaviors if they are alive.

کە بە یاسا و ڕەفتاری دیاریکراو تێکەڵ بەیەك دەبن ئەگەر زیندوو بن.

We say that networks are alive

ئێمە دەڵێین کە تۆڕەکان زیندوون

because they are in constant change.

چونکە ئەوان لە گۆڕانکاری بەردەوامدان.

Over time, the connections within a network

بە پێی کات، پەیوەندیەکان لە نێو تۆڕێکدا

migrate and concentrate in new places,

کۆچ کردن و چڕبوونەوە لە شوێنە نوێیەکان،

forming evolving structures.

پێکهاتە درووست دەکەن.

How the evolution and concentration

چۆن پەرەسەندن و چڕکردنەوە

of constantly changing connections occurs

لە گۆڕانی پەیوەندیەکان بە بەردەوامی

is the subject of a whole discipline called

بابەتیكی تەواو تایبەتی پێدەڵێن

network theory.

تیۆری تۆڕ.

We can think of networks as neighborhoods.

دەکرێت بیر لە تۆڕەکان بکەینەوە وەک گەڕەک.

Neighborhoods are defined by maps.

گەڕەكەكان بە نەخشە جیادەكرێنەوە

A Google map demonstrates the relationship

نەخشەی گۆگڵ پەیوەندیەكە دەردەخات

between locations in exactly the same fashion

لە نێوان شوێنەکان بە هەمان شێوە

a network connects hubs and nodes,

تۆڕێک تەوەرەکان و گرێکان دەبەستێتەوە،

using streets as links to connect neighborhoods.

شەقامەكان بەکاردێت وەک لینک بۆ پەیوەندی گەڕەكەكان.

The reason a network can expand and evolve so quickly

هۆکاری ئەوەی کە تۆڕێک دەتوانێت زۆر بەخێرای فراوان گەشە بكات

is based upon a mathematical concept called

لەسەر بنەمای چەمکێکی بیرکارییە پێی دەوترێت

power functions.

کارەکانی هێز.

A power function is a mathematical amplification mechanism,

کاری هێز میکانیزمی گەورەکردنی بیرکارییە،

which over specific and very small ranges,

کە لەسەر مەودایەکی دیاریکراو و زۆر بچووک،

accelerates changes logarithmically.

گۆڕانکاریەکان لە لۆگاریتمیدا خێراتر دەکات.

That is, a very small change in one parameter

یانی گۆڕانێکی زۆر بچووک لە یەک پارامیتەردا

produces a huge change in another

گۆڕانکارییەکی گەورە لە یەکێکی تردا بەرهەم دەهێنێت

over a very specific range of values.

لەسەر مەودایەکی زۆر دیاریکراو لە بەهاکان.

An example of how network structure emerges

نمونەیەک بۆ چۆنیەتی دەرکەوتنی پێکهاتەی تۆڕ

is the algorithm used by Google.

ئەو لۆگاریتمەیە لە لایەن گۆگڵەوە بەكار هاتوە.

As the number of links around a search term, say "friends", increases,

وەک ژمارەی لینکەکان لە دەوری زاراوەیەکی گەڕان، دەڵێن ”هاوڕێ”، زیاد دەكات

connections begin to form among millions

پەیوەندیەکان دەست دەکەن بە پێکهاتن لە نێوان ملیۆنان

of different searches using the term "friend".

لە گەڕانی جیاواز بە بەکارهێنانی دەستەواژەی ”هاوڕێ”.

What Google has cleverly accomplished

ئەوەی گووگڵ زیرەکانە بە دەستهێنا

is a real-time mathematical model

مۆدێلێکی بیرکارییە لە کاتی ڕاستەقینەدا

for how to predict the emergence of growing connections

بۆ چۆنیەتی پێشبینی کردنی دەركەوتنی پەیوەندی گەشەسەندو

among billions of search terms.

لە نێوان ملیارەها زاراوەی گەڕاندا.

The algorithm Google derived collects

لۆگاریتمی گۆگڵ کۆی دەکاتەوە

the number of references to any search object.

ژمارەی سەرچاوەکان بۆ هەر بابەتێک کە گەڕانی بۆ کرا بێت.

As references to a search object increase,

کاتێک سەرچاوەکان بۆ ئەو بابەتانەی گەڕانی بۆ کراوە زیاد دەکات،

the number of links also increases, creating a node.

ژمارەی لینکەکان زیاد دەکات، ناوکی گەڕان درووست دەبێت.

As the node increases in size,

لەگەڵ زیادکردنی قەبارەی ناوکی گەڕان،

it eventually becomes a hub,

لە کۆتایدا دەبێتە هۆبە،

which links to many nodes.

کە ناوکی جۆراوجۆر بە یەکەوە دەبەستێتەوە.

Networks will continue to emerge

تۆڕەکان بەردەوام دەبن لە دەرکەوتنیان

as new ways of connecting and creating neighborhoods are defined.

وەک ڕێگە نوێیەکانی پەیوەندی و دروستكردنی گەڕەك پێناسە دەكرێت.

Perhaps you can begin to see why networks are so powerful.

لەوانەیە بێتە بەر چاوت بۆچی تۆڕەكان ئەوەندە بەهێزن.

As Google continues to collect the billions of daily searches,

لە کاتێکدا گوگڵ بەردەوامە لە كۆكردنەوەی ملیارها گەڕانی ڕۆژانە،

new clusters of links will rapidly emerge,

کۆمەڵە نوێیەکەی لینکەکان بە خێرای دەردەكەون،

forming additional and growing networks.

دروستکردنی تۆڕە زیادەکان و گەشەسەندووەکان.

Despite the logarithmic expansion of your network,

سەرەڕای فراوانبوونی لۆگاریتمی تۆڕەکەت،

the laws of six degrees of separation still apply.

یاساکانی شەش پلەی جیاکردنەوە هێشتا جێبەجێ دەكرێت.

Therefore, if you explore a close friend or acquaintances

بۆیە، ئەگەر سەیری ئەژماری کەسێک یان ناسیاوێک بکەیت

in you Facebook network,

لە تۆڕی فەیسبووک،

everyone on average will be separated

هەموو کەسەکان بە شێوەیەکی گشتی لە سەر

by six individuals or less

شەش بنەما یان کەم تر جیا کراینەوە

and a map of your social network will create neighborhoods

و نەخشەی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانت گەڕەك دروست دەكات

linked by common connections among friends.

پەیوەندی هەیە بە پەیوەندی هاوبەش لە نێوان برادەران.