The spear-wielding stork who revolutionized science - Lucy Cooke

Translator: Reviewer: Daban Q. Jaff

In May of 1822, Count Christian Ludwig von Bothmer

لە ئایاری ١٨٢٢، کۆنت کریستن لودڤیگ ڤۆن بۆتمیەر

لەقلەقێکی بە فیشەک خستە خوارەوە لە سەروو زەویەکانی قەڵاکەیەوە لە باکوری ئەڵمانیا.

shot down a stork over his castle grounds in North Germany.

However, he wasn’t the first person to hunt that specific bird.

بەڵام، یەکەم کەس نەبوو ئەم باڵندە دیاریکراوە ڕاو بکات.

Upon recovering the stork,

لە هێنانەوەی لەقلەقەکە،

von Bothmer found it impaled by a yard long wooden spear.

ڤۆن بۆتمیەر بە پێکراویی دۆزییەوە بە تیرێکی داری درێژ.

A local professor determined the weapon was African in origin,

پسپۆڕێکی ناوچەیی دیاری کرد کە چەکەکە ئەفریقییە،

suggesting that somehow, this stork was speared in Africa

پێشنیازکردنی ئەوەی بە جۆرێک، لەقلەقەکە لە ئەفریقیاوە پێکراوە

and then flew over 2,500 kilometers to the count’s castle.

وە دواتر ٢٥٠٠ کیلۆمەتر فڕیووە بەرەو قەڵاکەی کۆنت.

ئەم گەشتە سەرسوڕهێنەرە تەنها بەڵگەی بەهێزی لەقلەقەکە نەبوو،

This astonishing flight wasn’t just evidence of the stork’s resilience.

It was an essential clue in a mystery that plagued scientists for centuries:

بەڵگەیەکی سەرەکی بوو لە نهێنییەک کە زانایانی نیگەران کردبوو بۆ چەندین سەدە:

the seasonal disappearance of birds.

دیارنەمانی وەرزیى باڵندەکان.

Ancient naturalists had various theories to explain the annual vanishing act

سروشتگەرانی کۆن گریمانەی جۆراوجۆریان هەبوو بۆ شیکردنەوەی کرداری دیارنەمانی ساڵانە

we now know as migration.

ئێستا بە کۆچکردن دەیناسین.

Aristotle himself proposed three particularly popular ideas.

ئەرستۆ خۆی ٣ بیرۆکەی بەناوبانگی پێشنیاز کرد.

One theory was that birds transformed into different bodies that suited the season.

بیردۆزێکیان ئەوە بوو کە باڵندەکان دەگۆڕێن بۆ جەستەی جیاواز کە گونجاوە لەگەڵ وەرزەکە.

For example, summer time garden warblers

بۆ نموونە، باڵندەی هەمەڕەنگی هاوینی باخچە

were believed to transform into black caps every winter.

وا باوەڕ بووە کە گۆڕابن بۆ باڵندەی ڕەش هەموو زستانێک

In reality these are two distinct species— similar in shape and size,

لە ڕاستیدا ئەمانە دوو جۆری جیاوازن-هاوشێوە لە قەبارە و شێوە

but never appearing at the same time.

بەڵام هەرگیز لە هەمان کاتدا دەرنەدەکەوتن

Over the following centuries, birds were said to morph into humans,

بە درێژایی سەدەکانی دواتر، دەگووترا باڵندەکان دەگۆڕێن بۆ مرۆڤ،

plants, and even the timbers of ships.

ڕووەک، وە تەنانەت تەختەی کەشتی.

This last transmutation was especially popular with many Christian clergy.

ئەم گۆڕانەی کۆتایی بە تایبەتی بەربڵاو بوو لە ناو پیاوە ئاینییە مەسیحییەکان.

If barnacle geese were truly made of wood,

ئەگەر پەلە قازەکان بەڕاستی لە دار دروست بوو بن،

they could be deemed vegetarian and enjoyed during meatless fasts.

دەکرێت وا دابنرێت ڕووەکین وە چێژی لێ وەربگیرێت لەماوەی ڕۆژووگرتنی بێ گۆشت

Aristotle’s second and even more enduring hypothesis was that birds hibernate.

دووەم گریمانە و زیاتر بەردەوامەکەی ئەرستۆ ئەوە بوو کە باڵندەکان سڕ دەبن.

This isn’t so far-fetched.

باوەڕکردن بەمە ئەستەم نییە.

Some species do enter short,

هەندێک جۆر دەچنە خەوێکی کورت،

deep sleeps which lower their heart rates and metabolisms.

قووڵ، کە لێدانی دڵیان نزم دەکاتەوە لەگەڵ میکانیزمی ژیان

And there’s at least one truly hibernating bird:

وە هیچ نەبێت جۆرێک باڵندەی سڕبوو هەیە.

the common poorwill sleeps out winters in the deserts of North America.

باڵندەی کووپەڵەی شەوانە زستانان لە بیابانەکانی ئەمریکای باکور دەخەوێت.

But researchers were proposing much more outlandish forms of hibernation

بەڵام لێکۆڵەران پێشنیاری جۆرێکی سڕبوونی بیانیان دەکرد.

well into the 19th century.

بە باشی بۆ ناو سەدەی ١٩م.

Barn swallows were said to remove their feathers and hibernate in holes,

باڵندەی کایەن وا ناسراون پەڕەکانیان لێ بکەنەوە و سڕببن لەناو چاڵدا،

یان بە درێژایی زستان بخەون لە ژێرەوەی دەریاچە و ڕووبارەکان.

or sleep through the winter at the bottom of lakes and rivers.

Aristotle’s final theory was much more reasonable,

کۆتا گریمانی ئەرستۆ زۆر گونجاو تر بوو،

and resembled something like realistic migration.

و لە شتێک دەچوو وەک کۆچکردنی ڕاستەقینەخوازانە.

However, this idea was also taken to extremes.

بەڵام، ئەم بیرۆکەیەش زۆر جەختی لەسەر کرایەوە.

In 1666, the leading migration advocate was convinced that each winter,

لە ١٦٦٦، بەڕێوەبەری لایەنگری کۆچکردن باوەڕی وابوو هەر زستانێک،

birds flew to the moon.

باڵندەکان بەرەو مانگ دەفڕین.

It might seem strange that prominent researchers considered such bizarre ideas.

لەوانەیە نامۆ بێت کە لێکۆڵەرانی بەناوبانگ بیرۆکەی نامۆی لەم جۆرەیان ڕەچاوکردووە.

But to be fair, the true story of migration

بەڵام دادپەروەرانە بێت، چیرۆکە ڕاستەقینەکەی کۆچکردن

may be even harder to believe than their wildest theories.

لەوانەیە سەخ تر بێت لە بیردۆزە نامۆکانیان بۆ باوەڕ پێکردن

Roughly 20% of all bird species migrate each year,

بە نزیکی %٢٠ی هەموو جۆرە باڵندەکان هەر ساڵێک کۆچ دەکەن،

following warm weather and fresh food around the planet.

بەدوای کەشی گەرم و خواردنی نوێدا دەڕۆن بە دەوری جیهاندا

For birds who spend their summers in the northern hemisphere,

ئەو باڵندانەی کە هاوینەکانیان لە نیوەگۆی زەوی بەسەر دەبەن،

this journey can span from 700 to over 17,000 kilometers,

ئەم گەشتە دەتوانێت ٧٠٠ بۆ ١٧٠٠٠ کیکۆمەتر بخایەنێت،

with some flights lasting as long as four months.

لەگەڵ چەند گەشتێک چوار مانگ بخایەنێت.

Birds who migrate across oceans may soar without stopping for over 100 hours.

ئەو باڵندانەی کۆچ دەکەن بە زەریاکان دەكرێ بێ وەستان زیاتر لە سەد کاتژمێر بفڕن

Sleeping and eating on the fly, they navigate the endless ocean

خەوتن و خواردن لە کاتی فڕین، ڕابەری زەریای بێ کۆتا دەکەن

by the stars, wind currents, and Earth’s magnetic field.

بە ئەستێرە، تەوژمی با و مەیدانی موگناتیسی زەوی.

Tracking the specifics of these epic expeditions is notoriously difficult.

شوێنکەوتنی وەردەکاری ئەم گەشتە مەزنانە بە شێوەیەکی بەچاو سەختە.

And while birds often take the most direct route possible,

و لە کاتێکدا باڵندەکان بە زۆری شیاوترین ڕێگەی ڕاستەوخۆ هەڵدەبژێرن.

storms and human development can alter their paths,

زریان و گەشەکردنی مرۆیی دەتوانن ڕێگاکانیان بگۆڕن،

further complicating our attempts to chart migration.

زیاتر ئاڵۆزکردنی هەوڵەکانمانە بۆ نەخشەکێشانی کۆچکردن.

Fortunately, Count von Bothmer’s stork offered physical proof

خۆشبەختانە، لەقلەقەکەی کۆنت ڤۆن بۆتمیەر بەڵگەی جەستەیی پێشکەش کرد

not only that European storks were migrating south for the winter,

نەک تەنها لەقلەقی ئەوروپی کۆچیان کردووە بۆ باشوور لەبەر زستان،

but also where they were migrating to.

بەڵام هەروەها ئەو شوێنەش کە کۆچیان کردووە بۆی.

Ornithologists across the continent

باڵندەناسان بە درێژایی کیشوەرەکە

were eager to map the trajectory of this flight,

بە پەرۆش بوون بۆ نەخشە کێشانی ئەم گەشتە،

including Johannes Thienemann.

لە نێوانیاندا یۆهاناس سینەمان

Owner of the world’s first permanent bird observatory,

خاوەنی یەکەم ڕوانگەی باڵندەی هەمیشەیی جیهانی،

Thienemann was a major public advocate for the study of birds.

سینەمان بانگەشەخوازێکی سەرەکی گشتی بوو بۆ خوێندن لەسەر باڵندە.

And to solve the field’s biggest mystery,

وە بۆ شیکار کردنی گەورەترین نهێنی بوارەکە،

he wrangled an army of volunteers from across Germany.

دژایەتی یەک سوپای خۆبەخشی کرد بە درێژایی ئەڵمانیا.

His team used aluminum rings to tag the legs of two thousand storks

تیمەکەی ئەڵقەی ئەلەمنیۆمیان بەکارهێنا بۆ هێما کردنی قاچی دوو هەزار لەقلەق

with unique numbers and the address of his offices.

لەگەڵ ژمارەی تایبەت و ناونیشانی فەرمانگەکانییەوە.

Then he advertised the initiative as widely as possible.

دواتر دەستپێشخەرییەکەی بڵاو کردەوە بە فراوانترین رێگا.

His hope was that word of the experiment would find its way to Africa,

هیوای ئەوەبوو هەواڵی تاقیکردنەوەکەی ڕێگایەک بدۆزێتەوە بەرەو ئەفریقیا،

so people finding the tags would know to mail them back with more information.

بۆ ئەوەی ئەوانەى هێماکانیان دەدۆزییەوە ئیمەیڵیان بۆ بنێرنەوە بە زانیاری زیاتر.

Sure enough, from 1908 to 1913,

بە دڵنیاییەوە، لە ١٩٠٨ بۆ١٩١٣،

Thienemann received 178 rings, 48 of which had been found in Africa.

سینەمان ١٧٨ ئەڵقەی بە دەست گەیشت ٤٨یان لە ئەفریقیا دۆزرابوونەوە.

Using this data, he plotted the first migration route ever discovered,

بەکارهێنانی ئەم زانیارییە، نەخشەی یەکەم ڕێگای کۆچکردنی کێشا کە دۆزرابێتەوە.

and definitively established that storks were not, in fact, flying to the moon.