The spear-wielding stork who revolutionized science - Lucy Cooke

Çeviri: Gözden geçirme: Ramazan Şen

In May of 1822, Count Christian Ludwig von Bothmer

1822 yılının Mayıs ayında,

Kont Christian Ludwig von Bothmer

shot down a stork over his castle grounds in North Germany.

Kuzey Almanya’daki kalesinin üstünden geçen bir leyleği vurdu.

However, he wasn’t the first person to hunt that specific bird.

Ancak Kont, bu kuşu avlayan ilk kişi değildi.

Upon recovering the stork,

Von Bothmer leyleği bulduğunda

von Bothmer found it impaled by a yard long wooden spear.

bir metre uzunluğunda, ahşap bir mızrakla yaralandığını gördü.

A local professor determined the weapon was African in origin,

Bölgenin yerlisi olan bir profesör,

bu mızrağın Afrika yapımı olduğundan emindi

suggesting that somehow, this stork was speared in Africa

ve bu da leyleğin Afrika'da yaralanıp

and then flew over 2,500 kilometers to the count’s castle.

bir şekilde 2.500 kilometreden fazla uçarak

Kont’un kalesine uçtuğu anlamına geliyordu.

Bu hayret verici uçuş

This astonishing flight wasn’t just evidence of the stork’s resilience.

sadece leyleklerin dirençlerinin bir kanıtı değildi.

It was an essential clue in a mystery that plagued scientists for centuries:

Yüzyıllar boyunca bilim insanlarının

aklını karıştıran bir gizemi çözmede önemli bir ipucuydu.

the seasonal disappearance of birds.

Bu gizem, kuşların mevsimsel olarak kaybolmasıydı.

Ancient naturalists had various theories to explain the annual vanishing act

Eski doğa bilimciler,

günümüzde göç olarak bildiğimiz

bu yıllık ortadan kaybolma davranışını açıklamak için birçok teori öne sürdüler.

we now know as migration.

Aristotle himself proposed three particularly popular ideas.

Aristo, özellikle popüler olan üç teori ileri sürdü.

One theory was that birds transformed into different bodies that suited the season.

Teorilerden biri,

kuşların mevsime uyum sağlayabilmek için

farklı bedenlere dönüşmesiydi.

For example, summer time garden warblers

Örneğin, yazın boz ötleğeni olan hayvanın

were believed to transform into black caps every winter.

kışın kara başlı ötleğene dönüştüğü düşünülüyordu.

In reality these are two distinct species— similar in shape and size,

Aslında, bunlar şekil ve boyut olarak birbirine çok benzeyen

but never appearing at the same time.

fakat hiçbir zaman aynı zamanda ortaya çıkmayan iki farklı tür.

Over the following centuries, birds were said to morph into humans,

Daha sonraki yüzyıllarda,

kuşların insanlara, ağaçlara

plants, and even the timbers of ships.

hatta gemi kerestelerine dönüştüğü söylendi.

This last transmutation was especially popular with many Christian clergy.

Bu son dönüşüm özellikle Hristiyan din adamları arasında popülerdi.

If barnacle geese were truly made of wood,

Yaban kazları gerçekten tahtadan olsaydı

they could be deemed vegetarian and enjoyed during meatless fasts.

et yenilmeyen oruç zamanlarında

keyifle kaz yiyebilirlerdi ve vejetaryen sayılırlardı.

Aristotle’s second and even more enduring hypothesis was that birds hibernate.

Aristo’nun ikinci ve daha çok kabul gören teorisi

kuşların kış uykusuna yattığıydı.

This isn’t so far-fetched.

Bu varsayım çok da imkansız değil.

Some species do enter short,

Bazı türler gerçekten de

kalp atış hızlarını ve metabolizmalarını yavaşlatan

deep sleeps which lower their heart rates and metabolisms.

kısa ve derin uykulara dalarlar.

And there’s at least one truly hibernating bird:

En azından bir tane gerçekten de kış uykusuna yatan bir kuş var.

the common poorwill sleeps out winters in the deserts of North America.

Kış akşam kırlangıcı, Kuzey Amerika çöllerinde kış aylarında uyur.

But researchers were proposing much more outlandish forms of hibernation

Fakat araştırmacılar 19. yüzyıla kadar

çok daha tuhaf bir kış uykusu fikrini öne sürüyorlardı.

well into the 19th century.

Barn swallows were said to remove their feathers and hibernate in holes,

Kır kırlangıçlarının kışın tüylerini döktüklerini

ve deliklerde kış uykusuna yattıklarını

or sleep through the winter at the bottom of lakes and rivers.

ya da kış boyunca göl ve nehirlerin diplerinde

uykuya daldıklarını söylüyorlardı.

Aristotle’s final theory was much more reasonable,

Aristo'nun son teorisi daha mantıklıydı

and resembled something like realistic migration.

ve günümüzdeki göç fikrine benziyordu.

However, this idea was also taken to extremes.

Ancak bu fikir de çok uç noktalara çekildi.

In 1666, the leading migration advocate was convinced that each winter,

1666 yılında önde gelen bir göç savunucusu

kış aylarında kuşların Ay’a doğru uçtuklarına kendini inandırmıştı.

birds flew to the moon.

It might seem strange that prominent researchers considered such bizarre ideas.

Böyle önde gelen araştırmacıların

bu tarz tuhaf fikirlere kapılmaları garip gelebilir.

But to be fair, the true story of migration

Fakat açıkçası, göçlerin gerçek hikâyesine inanmak

may be even harder to believe than their wildest theories.

onların en tuhaf fikirlerine inanmaktan bile daha güç olabilir.

Roughly 20% of all bird species migrate each year,

Her yıl tüm kuş türlerinin yaklaşık %20'si

gezegen etrafındaki sıcak iklimi

following warm weather and fresh food around the planet.

ve taze besini takip ederek göç ederler.

For birds who spend their summers in the northern hemisphere,

Yaz aylarını kuzey yarım kürede geçiren kuşlar için

this journey can span from 700 to over 17,000 kilometers,

bu yolculuk 700 kilometreden 17 bin kilometreye kadar uzayabilir.

with some flights lasting as long as four months.

Bu uçuşların bazıları dört ay sürebilir.

Birds who migrate across oceans may soar without stopping for over 100 hours.

Denizaşırı uçan kuşlar

hiç durmadan 100 saatten fazla yüksekten uçabilirler.

Sleeping and eating on the fly, they navigate the endless ocean

Havada uyuyup beslenirler.

Yıldızlar, rüzgarların yönü

by the stars, wind currents, and Earth’s magnetic field.

ve Dünya'nın manyetik alanı sayesinde

uçsuz bucaksız okyanusta yönlerini bulurlar.

Tracking the specifics of these epic expeditions is notoriously difficult.

Bu destansı yolculuğun izlerini sürmek bilindiği üzere zor.

And while birds often take the most direct route possible,

Genellikle kuşlar mümkün olan en düz yolu kullanırlar.

storms and human development can alter their paths,

Fakat fırtınalar ve insan etkisi yollarını değiştirebilir

further complicating our attempts to chart migration.

ve bu durum göçlerin haritasını oluşturmamızı daha da güçleştirebilir.

Fortunately, Count von Bothmer’s stork offered physical proof

Neyse ki, Kont von Bothmer’in bulduğu leylek

hem Avrupa’daki leyleklerin kışın güneye göç ettiklerini

not only that European storks were migrating south for the winter,

but also where they were migrating to.

hem de nereye doğru gittiklerini kanıtladı.

Ornithologists across the continent

Kıtadaki kuş bilimciler

were eager to map the trajectory of this flight,

bu uçuşun yörüngesinin haritasını çıkarmak istiyorlardı.

including Johannes Thienemann.

Bunların içerisinde Johannes Thienemann da vardı.

Owner of the world’s first permanent bird observatory,

Dünya’nın ilk kalıcı kuş gözlemevini kuran Thienemann,

Thienemann was a major public advocate for the study of birds.

kuşlarla ilgili çalışma konusunda en önemli savunucuydu.

And to solve the field’s biggest mystery,

Bu alandaki en büyük gizemi çözmek için

he wrangled an army of volunteers from across Germany.

Almanya'nın çeşitli yerlerinden gelen

ve gönüllülerden oluşan bir topluluk kurdu.

His team used aluminum rings to tag the legs of two thousand storks

Bu ekip, iki bin leyleği ayaklarına alüminyum halkalar takarak etiketlediler.

with unique numbers and the address of his offices.

Her halkanın üzerinde farklı numaralar

ve Thienemann’ın ofislerinin adresleri vardı.

Then he advertised the initiative as widely as possible.

Daha sonra Thienemann, bu girişiminin reklamını

olabildiğince geniş çapta duyurdu.

His hope was that word of the experiment would find its way to Africa,

Bu deneyin Afrika'da duyulmasını

ve leyleklerdeki etiketleri bulan kişilerin

so people finding the tags would know to mail them back with more information.

onlara daha fazla bilgi vererek

bu etiketleri tekrar postalamalarını umuyordu.

Sure enough, from 1908 to 1913,

Beklediği gibi, 1908'ten 1913'e kadar

Thienemann received 178 rings, 48 of which had been found in Africa.

Thienemann'a 178 tane halka gönderildi

ve bunların 48'i Afrika'da bulunmuştu.

Using this data, he plotted the first migration route ever discovered,

Bu bilgileri kullanarak

keşfedilen ilk göç rotasının haritasını çıkardı

ve leyleklerin aslında Ay’a doğru uçmadıklarını kesin olarak kanıtladı.

and definitively established that storks were not, in fact, flying to the moon.