Run, sail, or hide? How to survive the destruction of Pompeii - Gary Devore

Translator: swmaya salim Reviewer: Daban Q. Jaff

It’s a bustling day in Pompeii.

ئەوە ڕۆژێکی جەنجاڵە لە پۆمپێی.

Fabia visits the Temple of Venus and offers a sacrificial dove to the goddess,

فابیا سەردانی پەرستگەی ڤینۆس دەکات و کۆترێکی وەک قوربانی پێشکەشی خودای ژن کرد،

asking her to bless her brother’s upcoming wedding.

داوای کرد هاوسەرگیری داهاتوی براکەی پیرۆز بکات.

After a quick visit to the market,

دوای سەردانێکی خێرا بۆ مارکێت،

she spots her brothers, Lucius and Marcus, crossing the Forum.

ئەو براکانی خۆی لوسیەس و ماڕکۆسی بینی، لە مەیدانەکە دەپەڕینەوە.

They’re off to relax at the public baths.

بەڕێگاوەبوون بۆ حەسانەوە لە گەرماوی گشتی.

Marcus spent the morning helping a master craftsman lay a grand mosaic floor

ماڕکۆس بەیانیەکەی بەیارمەتیدانی مامۆستای پیشەساز بەسەربرد مۆزایکێکی گەورەی دانابوو

while Lucius worked in the brickyard.

لەکاتێکدا لوسیەس لە فرۆشگەی خشت کاری دەکرد.

It’s been 17 years since an earthquake hit Pompeii and its neighbor Herculaneum,

17 ساڵ دەبێت لەوکاتەی بومەلەرزەیەک لە پۆمپێی و دراوسێکەی هێرکولانیۆم ڕویدا،

and there’s still construction and repair work to do.

و تاوەکو ئێستا بنیاتنان و کاری چاککردنەوە تەواو نەبوو.

Fabia and her brothers discuss the recent tremors everyone’s been feeling.

فابیا و براکانی باسی ئەو ترسەی دواییانە دەکەن کە هەمووان هەستیان پێ دەکرد.

Lucius jokes that there’ll always be work for men who rebuild walls in Pompeii.

لوسیەس گاڵتە دەکات کە هەمیشە کار دەبێت بۆ پیاوێک کە دیوارەکان چاکدەکاتەوە لە پۆمپێی.

He tells them how eager he is to bind hands with his sponsa, or bride-to-be.

پێیان دەڵێت کە چەندە بە پەڕۆشە بۆ گرتنی دەستی سپۆنساکەی، یان بووکەکەی.

The siblings begin discussing tomorrow’s wedding—

خوشک و براکان دەستیان بەگفتوگۆی هاوسەرگیریەکەی بەیانی کرد_

but a deafening boom interrupts them.

بەڵام دەنگێکی کەڕکەر دەیان وەستێنێت.

They watch Vesuvius spew smoke, ash, and rock high into the air—

سەیری دوکەڵی تەقینەوەی گڕکانی ڤیسوڤیەسیان دەکرد، خۆڵەمێش، و بەرد دەچوونە ئاسمان_

and realize they've been living in the shadow of a volcano.

و زانیان کە ئەوان لە ژێر تارمایی گڕکانێک ژیاون.

They embrace and pray to Venus for protection and Vulcan for mercy.

پەنا دەگرنەبەر ڤینۆس و لێی دەپاڕێنەوە بۆ پاراستن و ڤوڵکان بۆ بەزەیی.

Each must now choose how to survive.

پێویستە ئێستا هەر یەکێک هەڵبژێرێت چۆن ڕزگاری بێت.

They have three options: seek shelter, escape to the south on foot,

ئەوان سێ بژاردەیان هەیە: بۆ پەناگەیەک بگەڕێن، بەپێ هەڵبێن بۆ باشور،

or flee to the west by sea.

یان بە دەریا هەڵبێن بۆ ڕۆژئاوا.

Lucius rushes home but can’t find his sponsa.

لوسیەس ڕایکردە ماڵەوە بەڵام نەیتوانی سپۆنساکەی بدۆزێتەوە.

He decides to wait for her and lights an oil lamp.

بڕیاریدا چاوەڕێی بکات و چرایەکی نەوتی داگیرساند.

Ash and pumice begin raining over Pompeii.

خۆڵەمێش و بەردی گڕکانی دەست دەکەن بە بارین بەسەر پۆمپێی.

Fabia shelters with her husband, Claudius, and their daughters.

فابیا لە پەناگەبوو لەگەڵ هاوسەرەکەی، کلاودیۆس، و کچەکانیان.

But after a few hours, their roof groans under the weight of volcanic debris,

بەڵام دوای چەند کاتژمێرێک، بنمێچی ماڵەکەیان دەنگی لێوە دەهات لەژێر پاشماوەی گرکان،

and they realize they can't stay.

و زانیان کە ناتوانن بمینێنەوە.

They decide to travel southeast, away from the volcano.

بڕیاردەدەن گەشت بکەن بۆ باشوری ڕۆژهەڵات، دوور لە گڕکانەکە.

The family joins swarms of people wading through hot ash on the cardo maximus

خێزانەکە چوونە ناو ئاپۆڕای خەڵکەکەی بەسەختی بەناو خۆڵەمێشی گەرم دەڕۆشتن لە

and begins navigating towards one of Pompeii’s southern gates.

شەقامی کاردۆ مەکسیمەس و دەستیانکرد بە ڕۆشتن بەرەو یەکێک لە دەروازەکانی باشوری

Marcus finally reaches his home in Herculaneum

پۆمپێی. لەکۆتایدا ماڕکۆس گەیشتەوە ماڵەکەی لە هێرکولانیۆم

and gathers his wife and children.

ژن و منداڵەکانی کۆکردەوە.

They decide to escape by sea.

ئەوان بڕیاردەدەن بەڕێگەی دەریا هەڵبێن.

But as they approach the docks,

بەڵام کاتێک دەگەنە نزیک بەندەرەکان،

they discover waves brimming with volcanic matter,

زانیان کە شەپۆڵەکان پڕبوون لە ماددەی گڕکانی،

making it impossible for boats to navigate close enough to shore.

گەیشتن بە نزیک کەنار دەریای بۆ بەلەمەکان ئەستەمکردبوو.

Trying to keep calm for their children, they huddle underneath covered boat docks.

هەوڵدەدەن بۆ منداڵەکانیان ئارام بگرن، لەژێر بەلەمە داپۆشراوەکانی بەندەرەکە

Now, the deadliest phase of the disaster begins.

دەمێننەوە. ئێستا کوشندەترین قۆناغی کارەساتەکە دەست پێدەکات.

At this point, the force throwing the volcanic material, or tephra,

لەو خاڵەدا، هێزەکەی ماددەی گڕکانی، یان تێفرا دەهاوێژێت

into the air diminishes, and it comes crashing down.

بۆ ناو هەوا کەمدەبێتەوە، و دەکەوێتە خوارەوە.

Hot ash and noxious gas billow out in a wave known as a pyroclastic surge.

خۆڵەمێشی گەرم و گازی زیان بەخش لە شەپۆڵێک دەردەپەڕن بەناوی شەپۆڵی پیرۆکلاستیک.

This first surge engulfs Herculaneum.

ئەم یەکەم شەپۆڵە هێرکولانیۆم نوقم دەکات.

One hour later, another three times as strong

یەک کاتژمێر دواتر، سێ جاری تری بەهێز

collapses the town’s remaining structures.

پاشماوەی پێکهاتەی شارەکە لەناودەبات.

These have yet to reach Pompeii,

ئەوانە هێشتا نەگەشتوون بە پۆمپێی،

but buildings are ablaze in the hot, sulfurous air.

بەڵام بیناکان هەڵقرچاون لە گەرمان و هەوای گۆگردی.

Lucius climbs out of his closet and tries his front door,

لوسیەس لەناو دۆڵابەکەی دێتە دەرەوەو دەرگای پێشەوە دەکاتەوە،

but a deep blanket of ash and stone won’t let it budge.

بەڵام چینێکی ئەستور لە خۆڵەمێش و بەرد ڕێگەی پێنادەن بجوڵێت.

His lamp flickers and dies.

چرایەکەی کزبوو و کوژایەوە.

After more than 14 hours, at times walking through ash up to their chests,

دوای نزیکەی 14 کاتژمێر، هەندێکجار بەناو خۆڵەمێش دەڕۆیشتن کە دەگەیشتە سنگیان،

Fabia, her family, and the others who left early enough,

فابیا و خێزانەکەی، و ئەوانی تریش کە زوو ڕۆشتبوون،

climb the southern Latarri mountains.

بەسەر چیاکانی لاتاری باشور سەرکەوتن.

They reach a peak and pause to look back.

گەیشتنە لوتکە و وەستان بۆ ئەوەی سەیری دواوە بکەن.

Another pyroclastic surge rushes across the valley, crashes into Pompei,

شەپۆڵێکی تری پیرۆکلاستیک بەخێرایی بەناو دۆڵەکە ڕۆی، گەیشتە پۆمپێی،

and sheers off the upper levels of the town’s buildings.

و دەگاتە بەرزترین ئاستی بیناکانی شارەکە.

Fighting back tears, Fabia continues to push her family on towards safety,

بەرهەڵستی فرمێسکەکان دەکات، فابیا بەردەوامە بۆ بردنی خێزانەکەی بەرەو

praying for her brothers and fellow townspeople.

سەلامەتی، نزادەکات بۆ براکانی و کەسەکانی دیکەی شارەکە.

According to modern analysis, the eruption may have lasted days or weeks.

بەپێی شیکارییە نوێیەکان، تەقینەوەی گڕکانەکە لەوانەیە چەند ڕۆژێک یا هەفتەیەکی

When it was over, almost 300 square kilometers were decimated,

خایاندبێت. کاتێک تەواوبوو، نزیکەی 300 کیلۆمەتر چوارگۆشە لەناوچووە،

and Pompeii and Herculaneum lay under up to 65 feet of tephra.

و پۆمپێی و هێرکولانیۆم کەوتتنه ژێر 65 پێ لە ماددەی تێفرا.

Despite some disorganized looting and digging,

سەرەڕای هەندێک تاڵان و هەڵکەندنی ناڕێک،

these towns remained buried until official excavations began in the mid-1800s.

ئەو شارانە لەژێرەوە مانەوە تا هەڵکۆڵینی فەرمی لە ناوەڕاستی 1800 دەستیپێکرد.

Archaeologists have since analyzed skeletal evidence and volcanic deposits

شوێنەوارناسان لەوکاتەوە بەڵگەی ئێسکە پەیکەری و نیشتووی گڕکانیان شیکردۆتەوە

to reconstruct a timeline of Herculaneum and Pompeii’s final moments.

بۆ بنیادنانەوەی کاتی ڕوداوەکانی هێرکولانیۆم و دوا ساتەکانی پۆمپێی.

They've revealed a poignant glimpse at the experiences of the eruption's victims.

ئاماژەی ڕوونیان ئاشکراکرد لە ئەزمونەکانی قوربانیانی تەقینەوەکە.

Much of our understanding of ancient Roman life—

زۆر لە تێگەیشتنەکانمان لە ژیانی ڕۆمای کۆندا_

from food and furniture to architecture and economics—

لە خواردن و کەل و پەل بۆ تەلارسازی و ئابوریزانی_

comes from these ruins.

لەو وێرانانەوە هاتوون.

In their time, they were simply provincial towns in the Bay of Naples.

لە سەردەمی ئەواندا، شارەکان پارێزگابوون لە کەنداوی ناپۆڵی.

But their rediscovery has given us an unparalleled view into the ancient world

بەڵام دووبارە دۆزینەوەیان ڕوویەکی بێهاوتای جیهانی کۆنی پیشان داین

and the lives that were devastated by disaster.

و ئەو ژیانانەش کە لەناوچوون بەهۆی کارەسات.