Run, sail, or hide? How to survive the destruction of Pompeii - Gary Devore

Tłumaczenie: Krystian Dorożyński Korekta: Ola Królikowska

It’s a bustling day in Pompeii.

Dzień w Pompejach tętni życiem.

Fabia visits the Temple of Venus and offers a sacrificial dove to the goddess,

Fabia odwiedza Świątynię Wenus i składa bogini w ofierze gołębicę,

asking her to bless her brother’s upcoming wedding.

prosząc o pobłogosławienie nadchodzącego ślubu brata.

After a quick visit to the market,

Po szybkiej wizycie na bazarze

she spots her brothers, Lucius and Marcus, crossing the Forum.

zauważa swoich braci, Lucjusza i Markusa, przechodzących przez Forum.

They’re off to relax at the public baths.

Idą zrelaksować się w publicznych łaźniach.

Marcus spent the morning helping a master craftsman lay a grand mosaic floor

Rano Markus pomagał mistrzowi położyć wielką mozaikę,

while Lucius worked in the brickyard.

podczas gdy Lucjusz pracował w cegielni.

It’s been 17 years since an earthquake hit Pompeii and its neighbor Herculaneum,

Od 17 lat nie było trzęsienia ziemi w Pompejach i sąsiednim Herkulanum,

and there’s still construction and repair work to do.

a wciąż jest wiele do zbudowania i odbudowania.

Fabia and her brothers discuss the recent tremors everyone’s been feeling.

Fabia i jej bracia dyskutują o ostatnich odczuwalnych wstrząsach.

Lucius jokes that there’ll always be work for men who rebuild walls in Pompeii.

Lucjusz żartuje, że dla budowniczych w Pompejach zawsze będzie praca.

He tells them how eager he is to bind hands with his sponsa, or bride-to-be.

Mówi, jak bardzo chce ożenić się ze swoją sponsą, czyli narzeczoną.

The siblings begin discussing tomorrow’s wedding—

Rodzeństwo zaczyna omawiać jutrzejszy ślub,

but a deafening boom interrupts them.

ale przerywa im ogłuszający wybuch.

They watch Vesuvius spew smoke, ash, and rock high into the air—

Widzą, jak Wezuwiusz wyrzuca wysoko w powietrze kłęby dymu, popiołu i skały,

and realize they've been living in the shadow of a volcano.

i uświadamiają sobie, że żyli w cieniu wulkanu.

They embrace and pray to Venus for protection and Vulcan for mercy.

Akceptują to i modlą się do Wenus i Wulkanu o ochronę i łaskę.

Each must now choose how to survive.

Każdy z nich musi wybrać sposób na przetrwanie.

They have three options: seek shelter, escape to the south on foot,

Są trzy opcje: znaleźć schronienie, uciec pieszo na południe

or flee to the west by sea.

albo odpłynąć na zachód.

Lucius rushes home but can’t find his sponsa.

Lucjusz biegnie do domu, ale nie może znaleźć narzeczonej.

He decides to wait for her and lights an oil lamp.

Decyduje się zaczekać na nią i zapala lampę naftową.

Ash and pumice begin raining over Pompeii.

Popiół i pumeks zaczynają pokrywać Pompeje.

Fabia shelters with her husband, Claudius, and their daughters.

Fabia ukrywa się z mężem Klaudiuszem i córkami.

But after a few hours, their roof groans under the weight of volcanic debris,

Ale po kilku godzinach dach trzeszczy pod naporem wulkanicznych odłamków

and they realize they can't stay.

i rodzina zdaje sobie sprawę, że nie może zostać.

They decide to travel southeast, away from the volcano.

Postanawiają pójść z dala od wulkanu na południowy wschód.

The family joins swarms of people wading through hot ash on the cardo maximus

Dołączają do rzeki ludzi na Cardo Maximus, brnących przez gorący popiół,

and begins navigating towards one of Pompeii’s southern gates.

i kierują się w stronę jednej z południowych bram Pompejów.

Marcus finally reaches his home in Herculaneum

Markusowi udaje się w końcu dostać do domu w Herkulanum

and gathers his wife and children.

i zobaczyć z żoną i dziećmi.

They decide to escape by sea.

Decydują się na ucieczkę przez morze.

But as they approach the docks,

Ale kiedy zbliżają się do doków,

they discover waves brimming with volcanic matter,

odkrywają, że fale są pełne wulkanicznych zanieczyszczeń,

making it impossible for boats to navigate close enough to shore.

co uniemożliwia łodziom dobicie do brzegu.

Trying to keep calm for their children, they huddle underneath covered boat docks.

Dla dzieci starają się zachować spokój i kryją się pod osłoniętymi dokami.

Now, the deadliest phase of the disaster begins.

Ale najgorsze przed nimi.

At this point, the force throwing the volcanic material, or tephra,

W tym momencie siła wyrzucająca materiał wulkaniczny, czyli tefrę, maleje,

into the air diminishes, and it comes crashing down.

a opadająca tefra przyciska wszystko swoim ciężarem.

Hot ash and noxious gas billow out in a wave known as a pyroclastic surge.

Gorący popiół i szkodliwy gaz kumulują się w postaci lawiny piroklastycznej.

This first surge engulfs Herculaneum.

Pierwsza lawina pokrywa Herkulanum.

One hour later, another three times as strong

Godzinę później kolejna, trzykrotnie silniejsza

collapses the town’s remaining structures.

burzy ostatnie ocalałe budynki miasta.

These have yet to reach Pompeii,

Lawiny jeszcze nie dosięgły Pompejów,

but buildings are ablaze in the hot, sulfurous air.

ale budowle stoją w płomieniach wśród gorącego, siarkowego powietrza.

Lucius climbs out of his closet and tries his front door,

Lucjusz wygrzebuje się z szafy i sprawdza drzwi frontowe,

but a deep blanket of ash and stone won’t let it budge.

ale gruba warstwa popiołu i kamieni nie pozwala ich otworzyć.

His lamp flickers and dies.

Jego lampa migocze i gaśnie.

After more than 14 hours, at times walking through ash up to their chests,

Po ponad 14 godzinach, brodząc czasem w popiele sięgającym do klatki piersiowej,

Fabia, her family, and the others who left early enough,

Fabia, jej rodzina i inni, którzy uciekli w porę,

climb the southern Latarri mountains.

wspinają się na południowe góry Lattari.

They reach a peak and pause to look back.

Dochodzą do szczytu i zatrzymują się, żeby się obejrzeć.

Another pyroclastic surge rushes across the valley, crashes into Pompei,

Kolejna lawina piroklastyczna sunąca doliną wdziera się w Pompeje

and sheers off the upper levels of the town’s buildings.

i pokrywa górne poziomy budynków w mieście.

Fighting back tears, Fabia continues to push her family on towards safety,

Wstrzymując łzy, Fabia ponagla rodzinę w kierunku bezpieczeństwa,

praying for her brothers and fellow townspeople.

modląc się o swoich braci i innych mieszkańców miasta.

According to modern analysis, the eruption may have lasted days or weeks.

Według współczesnej analizy erupcja mogła trwać od kilku dni do tygodni.

When it was over, almost 300 square kilometers were decimated,

Kiedy ustała, zniszczeniu uległo 300 kilometrów kwadratowych,

and Pompeii and Herculaneum lay under up to 65 feet of tephra.

a Pompeje i Herkulanum przykryła tefra o wysokości prawie 20 metrów.

Despite some disorganized looting and digging,

Mimo pojedynczych aktów plądrowania i grabieży miasta pozostały pogrzebane

these towns remained buried until official excavations began in the mid-1800s.

aż do oficjalnych wykopalisk z połowy XIX wieku.

Archaeologists have since analyzed skeletal evidence and volcanic deposits

Od tego czasu archeolodzy analizują dowody szkieletowe i osady wulkaniczne,

to reconstruct a timeline of Herculaneum and Pompeii’s final moments.

żeby zrekonstruować chronologię ostatnich chwil Herkulanum i Pompei.

They've revealed a poignant glimpse at the experiences of the eruption's victims.

Ujawniły one przejmujące szczegóły doświadczeń ofiar erupcji.

Much of our understanding of ancient Roman life—

Znaczna część naszej dzisiejszej wiedzy o życiu starożytnych Rzymian,

from food and furniture to architecture and economics—

od jedzenia i mebli po architekturę i gospodarkę,

comes from these ruins.

pochodzi właśnie z tych ruin.

In their time, they were simply provincial towns in the Bay of Naples.

W swoich czasach były prowincjonalnymi miastami nad Zatoką Neapolitańską.

But their rediscovery has given us an unparalleled view into the ancient world

Ich ponowne odkrycie dało nam nowe spojrzenie na starożytny świat

and the lives that were devastated by disaster.

i życie zniszczone przez kataklizm.