Run, sail, or hide? How to survive the destruction of Pompeii - Gary Devore

Translator: Hoàng Nam Nguyễn Reviewer: Hoàng Trung Lê

It’s a bustling day in Pompeii.

Hôm ấy là một ngày nhộn nhịp tại Pompeii.

Fabia visits the Temple of Venus and offers a sacrificial dove to the goddess,

Fabia viếng thăm Đền Nữ thần Venus và dâng một chú chim câu lên thần linh,

asking her to bless her brother’s upcoming wedding.

xin người chúc phúc cho tiệc cưới sắp tới của em trai cô.

After a quick visit to the market,

Sau khi dạo quanh qua chợ,

she spots her brothers, Lucius and Marcus, crossing the Forum.

cô thấy em trai Lucius và anh trai Marcus ở bên kia chợ.

They’re off to relax at the public baths.

Họ đang chuẩn bị đến nhà tắm cộng đồng để thư giãn.

Marcus spent the morning helping a master craftsman lay a grand mosaic floor

Marcus đã phụ giúp vị thợ chính hoàn tất một sàn khảm tranh lớn

while Lucius worked in the brickyard.

trong khi Lucius làm việc trong lò nung gạch.

It’s been 17 years since an earthquake hit Pompeii and its neighbor Herculaneum,

Đã 17 năm kể từ khi trận động đất tấn công Pompeii và thành Herculaneum kế cận,

and there’s still construction and repair work to do.

và họ vẫn còn nhiều hạng mục xây dựng và sửa chữa cần làm.

Fabia and her brothers discuss the recent tremors everyone’s been feeling.

Fabia và hai anh em bàn về cơn chấn động mà mọi người vừa cảm thấy.

Lucius jokes that there’ll always be work for men who rebuild walls in Pompeii.

Lucius đùa rằng lúc nào cũng có việc cho người sửa tường ở Pompeii.

He tells them how eager he is to bind hands with his sponsa, or bride-to-be.

Cậu nói với anh chị mình rằng cậu háo hức được nắm tay vị hôn thê của mình.

The siblings begin discussing tomorrow’s wedding—

Ba người bắt đầu bàn về đám cưới sẽ diễn ra vào ngày mai-

but a deafening boom interrupts them.

nhưng một tiếng nổ đinh tai nhức óc vang lên cắt ngang câu chuyện.

They watch Vesuvius spew smoke, ash, and rock high into the air—

Họ thấy đỉnh Vesuvius phun ra khói, tro, và đá bay lên không trung-

and realize they've been living in the shadow of a volcano.

và nhận ra họ đang chuẩn bị đón nhận một trận động đất.

They embrace and pray to Venus for protection and Vulcan for mercy.

Họ nắm chặt tay nhau và cầu nguyện thần Venus bảo vệ và thần Vulcan nhân từ.

Each must now choose how to survive.

Mỗi người giờ phải chọn một cách sống sót.

They have three options: seek shelter, escape to the south on foot,

Họ có 3 lựa chọn: tìm nơi ẩn nấp, đi trốn về phía nam,

or flee to the west by sea.

hoặc theo đường biển đi về phía tây.

Lucius rushes home but can’t find his sponsa.

Lucius nhanh chóng chạy về nhà nhưng không tìm thấy vị hôn thê của mình.

He decides to wait for her and lights an oil lamp.

Cậu quyết định chờ nàng và thắp một ngọn đèn dầu.

Ash and pumice begin raining over Pompeii.

Tro và đá bắt đầu rơi ồ ạt trên Pompeii.

Fabia shelters with her husband, Claudius, and their daughters.

Fabia ẩn nấp cùng với chồng, Claudius, và hai cô con gái.

But after a few hours, their roof groans under the weight of volcanic debris,

Nhưng sau vài giờ, trần nhà họ đổ xuống dưới sức nặng của tro bụi núi lửa,

and they realize they can't stay.

và họ nhận thấy mình không thể ở lại được.

They decide to travel southeast, away from the volcano.

Họ quyết định đi về phía đông nam, tránh xa khỏi núi lửa.

The family joins swarms of people wading through hot ash on the cardo maximus

Gia đình họ hòa cùng đoàn người băng qua trục chính của thành phố ngập trong tro

and begins navigating towards one of Pompeii’s southern gates.

và bắt đầu đi về phía cổng phía nam của thành phố Pompeii.

Marcus finally reaches his home in Herculaneum

Marcus cuối cùng cũng về đến nhà ở thành Herculaneum

and gathers his wife and children.

và tập hợp vợ cùng các con.

They decide to escape by sea.

Họ quyết định thoát bằng đường biển.

But as they approach the docks,

Nhưng khi họ đến được bến tàu,

they discover waves brimming with volcanic matter,

họ thấy rằng sóng biển giờ đây đầy những vật chất từ núi lửa phun trào,

making it impossible for boats to navigate close enough to shore.

khiến tàu bè không thể cập sát vào bến.

Trying to keep calm for their children, they huddle underneath covered boat docks.

Cố giữ cho lũ trẻ bình tĩnh, họ túm tụm dưới bến tàu đầy nghẹt người.

Now, the deadliest phase of the disaster begins.

Giờ đây, giai đoạn chết người nhất của tấn thảm kịch mới bắt đầu.

At this point, the force throwing the volcanic material, or tephra,

Lúc này, nội lực ném vật chất từ núi lửa, hay mạt vụn núi lửa,

into the air diminishes, and it comes crashing down.

lên trời giảm bớt, và những mạt này rơi xuống mặt đất.

Hot ash and noxious gas billow out in a wave known as a pyroclastic surge.

Tro nóng và khí độc cuồn cuộn thoát ra như sóng gọi là luồng mạt vụn núi lửa.

This first surge engulfs Herculaneum.

Đợt sóng đầu tiên nhấn chìm Herculaneum.

One hour later, another three times as strong

Một giờ sau, đợt thứ hai, mạnh gấp ba đợt thứ nhất

collapses the town’s remaining structures.

làm sụp hoàn toàn cấu trúc còn lại của thành phố.

These have yet to reach Pompeii,

Luồng mạt vụn chưa đến Pompeii,

but buildings are ablaze in the hot, sulfurous air.

nhưng các tòa nhà đã bốc cháy trong bầu khí nóng đầy lưu huỳnh.

Lucius climbs out of his closet and tries his front door,

Lucius leo ra khỏi tủ và cố thoát bằng lối cửa chính,

but a deep blanket of ash and stone won’t let it budge.

nhưng một lớp tro và đá dày khiến cho cánh cửa kẹt cứng.

His lamp flickers and dies.

Ngọn đèn trong tay anh nhấp nháy và vụt tắt.

After more than 14 hours, at times walking through ash up to their chests,

Sau hơn 14 giờ, khi đang đi bộ trong bầu khí đầy tro bụi,

Fabia, her family, and the others who left early enough,

Fabia, gia đình cô, và những người khác đã kịp thời thoát thân sớm,

climb the southern Latarri mountains.

leo trên triền phía nam dãy Latarri.

They reach a peak and pause to look back.

Họ đến đỉnh núi và ngừng chân nhìn lại.

Another pyroclastic surge rushes across the valley, crashes into Pompei,

Một luồng mạt vụn núi lửa khác tràn khắp thung lũng, đổ vào Pompeii,

and sheers off the upper levels of the town’s buildings.

và xé toạc những tầng trên các tòa nhà trong thành phố.

Fighting back tears, Fabia continues to push her family on towards safety,

Cố ngăn dòng lệ, Fabia tiếp tục đẩy gia đình mình đi tiếp đến nơi an toàn,

praying for her brothers and fellow townspeople.

cầu nguyện cho anh em của mình và những người đồng hương.

According to modern analysis, the eruption may have lasted days or weeks.

Theo các nhà phân tích hiện tại, đợt phun trào kéo dài nhiều ngày hay tuần.

When it was over, almost 300 square kilometers were decimated,

Khi kết thúc, gần 300 ki-lô-mét vuông đã bị phá hủy,

and Pompeii and Herculaneum lay under up to 65 feet of tephra.

và Pompeii cùng Herculaneum nằm dưới lớp mạt vụn núi lửa dày 20 mét.

Despite some disorganized looting and digging,

Mặc dù trải qua nhiều đợt đào bới và cướp bóc vô tổ chức,

these towns remained buried until official excavations began in the mid-1800s.

mãi đến giữa thế kỷ 19, hai tòa thành vẫn còn nằm dưới lòng đất.

Archaeologists have since analyzed skeletal evidence and volcanic deposits

Từ đó, các nhà khảo cổ đã nghiên cứu bằng chứng từ xương và tàn tích núi lửa

to reconstruct a timeline of Herculaneum and Pompeii’s final moments.

để tái dựng thời khắc cuối cùng của thành Pompeii và Herculaneum.

They've revealed a poignant glimpse at the experiences of the eruption's victims.

Họ đã phát hiện ra một góc nhìn thương tâm về trải nghiệm của những nạn nhân.

Much of our understanding of ancient Roman life—

Phần lớn sự hiểu biết của chúng ta về cuộc sống của người La Mã cổ-

from food and furniture to architecture and economics—

từ thức ăn cho đến nội thất, kiến trúc và nền kinh tế-

comes from these ruins.

đến từ những tàn tích này.

In their time, they were simply provincial towns in the Bay of Naples.

Vào thời hoàng kim, hai tòa thành này chỉ đơn giản là tỉnh lẻ bên Vịnh Naples.

But their rediscovery has given us an unparalleled view into the ancient world

Nhưng sự tái khám phá hai tòa thành này đã cho ta góc nhìn vô song về thời xa xưa

and the lives that were devastated by disaster.

và những mảnh đời đã bị hủy hoại bởi trận thảm họa.